Türkiye’nin Vatandaşlık Politikalarının Öteki Algısındaki Rolünü Suriyeli Mülteciler Üzerinden Düşünmek

Yıl 2020, Sayı: 50, 17 - 42, 31.08.2020

İbrahim Karataş

Öz

Vatandaşlık politikaları tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ulus-devletçi çerçevede ele alınmaktadır. Türklük kimliği üzerinden tanımlanan bu politikalar soybağı ölçütüne dayanan Türk vatandaşlık modeliyle şekillenmektedir. Bu model başta içinde bulunan farklı etnik unsurları tek bir kimlik altında toplamak için kurgulansa da ilerleyen yıllarda yabancı kimliklerin ötekileştirilmesine yol açan nedenlerden biri olmuştur. Özellikle günümüzde Suriye’den Türkiye’ye göç eden insanlara yönelik gözlemlenen ötekileştirme tutumunun ulus-devletçi vatandaşlık politikalarıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla bu makale, son yıllarda Suriyeliler için devletçe izlenilen politikaları Türk vatandaşlığı, yabancılara yönelik yasal düzenlemeler, vatandaşlık hak ve ödevleri konularıyla ilişkilendirerek incelemeyi ve bu politikaların toplumsal yansımaları üzerinden sosyolojik analizini yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vatandaşlık, Vatandaşlık Politikaları, Göç, Öteki Algısı, Suriyeli Mülteciler

To Think of The Role of Turkey’s Citizenship Policies in Sense of Other Perception Through Syrian Refugees

Öz

The citizenship policies in Turkey as with the whole world have been tackled within the frame of the nation-state. Those being defined at the hands of Turkish identity have took form with the model of Turkish citizenship based on the criteria of the paternity. Although the model was initially built to collect the different ethnicities in itself under the same roof, it has been one of the reasons which led to otherising of the foreign identities in the following years. It is conceived that othering attitude which has been observed towards the people immigrating from Syria to Turkey has been particularly concerned with followed citizenship policies regarding to nation-state in recent years. Hence, this article aims at examining the policies for Syrian people, nowadays followed by the state as relating with the issues of Turkish citizenship, the legal regulations towards the foreign people, civic rights and duties and sociologically analysing those through their social reflections.

Anahtar Kelimeler

Citizenship, Citizenship Policies, Migration, Other Perception, Syrian Refugees

Kaynakça

• Ahmad, F. (2008). Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Sedat Cem Karadeli (Çev.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Alakel, M. (2011) ‘‘İlk Dönem Cumhuriyet Türkiye’si Millet İnşası Sürecinde Milliyetçilik ve Sivil-Etnik İkilemine Dair Teorik Tartışmalar’’, Akademik Bakış Dergisi, 9, 1-30.
• Althusser, L. (1991). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Alp, Y., Özışık M. (Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anbarlı Bozatay, Ş. (2010). ‘‘5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’na Göre Türk Vatandaşlığının Kazanılması’’, Yönetim Bilimleri Dergisi, 8(2), 165-182.
• Apak, H. (2015). ‘‘Suriyeli Göçmenlerin Gelecek Beklentileri: Mardin Örneği’’, Birey ve Toplum, (5), 125-142.
• Aslan, C. (2017). ‘‘Türkiye’nin Yeni ‘Ötekileri’: Suriyeliler’’, Route Educational and Social Science Journal, 4(8), 335-341.
• Bayram, Y. (2016). ‘‘Türk-Arap İlişkileri Bağlamında Türk Toplumunda Değişen Arap İmajının Turizme Yönelik Çerçevelerinde Temsili’’, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 1683-1697.
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme, http://www.multeci.org.tr/, 3 Mayıs 2019 tarihinde erişildi.
• Bobo, L. & Hutchings, L.V. (1996). ‘‘Perceptions of Racial Group Competition: Extending Blumer’s Theory of Group Position to a Multiracial Social Context’’, American Sociological Review, 61(6), 951-972.
• Bookchin, M. (1987). The Rise of Urbanisation and The Decline of Citizenship, San Fransisco: Sierra Club Books.
• Bostan, H.(20189. ‘‘Geçici Koruma Statüsündeki SuriyelilerinUyum, Vatandaşlık ve İskân Sorunu’’, Göç Araştırmaları Dergisi, 4(2), 38-88.
• Brown, S. & Gilmartin, M. (2019). ‘‘Migration and Mobilities’’, Social and Cultural Geography, https://doi.org/10.1080/14649365.2019.1667019.
• Busekit, A. V. (2004). Uses and Misuses of the Concept of Identity, Security Dialogue, 35(1), 81–98.
• Bülbül, K., Özipek, B.B., Kalın, İ. (2008). Aşk İle Nefret Arasında Türkiye'de Toplumun Batı Algısı, Ankara: SETA.
• Copeaux, E. (2006). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, Berktay, A. (Çev.) , İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetin, H. (2001). ‘‘Devlet, İdeoloji ve Eğitim’’, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 201-211.
• Çetin, İ. (2016). ‘‘Türkiye’de Suriyeli Sığınmacıların Sosyal ve Kültürel Entegrasyonu’’, Sosyoloji Dergisi, (34), 197-222.
• Çoban, M. (2017). Fransa’da Siyasi Gelişmelerde Türk ve Müslümanlara Yönelik Ayrımcılık Vakaları, Tınaz, N., Çelik Dirsehan, M. & Meral, S. (Ed.), Fransa’da Müslümanlara Yönelik Ayrımcılıklar: 2015/2016 Yılları İzleme Raporu içinde, 37-48, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Danişmend, İ.H. (1983). Türklük Meseleleri, İstanbul: İstanbul Kitabevi.
• Deniz, T. (2014). Uluslar Arası Göç Sorunu Perspektifinde Türkiye, TSA Dergisi, 18(1), 175-204.
• Devran, Y. & Özcan, Ö.F. (2016). ‘‘Söylemlerin Dilinden Suriye Sorunu’’, Marmara İletişim Dergisi, 25, 35-52.
• Durgun, Ş. (2010). ‘‘Cumhuriyetçi ve Liberal Anlayış Çerçevesinde Türkiye’de Vatandaşlık Sorunsalı’’, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 65-92.
• Erdoğan, M. (2003). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Ankara: Liberte Yayınları.
• Erdoğan, M. M. (2015). Türkiye’ye Kitlesel Göçlerde Son ve Dev Dalga: Suriyeliler, Erdoğan, M.M. & Kaya, A. (Ed.), Türkiye’nin Göç Tarihi 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler içinde, 315-347, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Eren, E. (1989). Yönetim Psikolojisi, 3. Baskı, 105, İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisat Enstitüsü Yayınları.
• Gencer, M. (2009). ‘‘Geç Osmanlı İmparatorluğu’nun Modernleşmesi Çerçevesinde Kimlik Sorunsalı’’, Pultar, G. (Ed.), Kimlikler Lütfen içinde, 67-78, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (2015). ‘‘Türkiye ve Göç’’, İç İşleri Bakanlığı Göç İdaresi, Kitaplar, http://www.goc.gov.tr/files/files/goc_tasar%C4%B1m_icler.pdf, 6 Mayıs 2019 tarihinde erişildi.
• Göksu, T. (2002). ‘‘Maslow’un İhtiyaçlar (Güdüler) Piramidi ve Polisin Yabancılaşma Olgusu’’, Polis Bilimleri Dergisi, 4(3-4), 27-48.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin Basın Yayın.
• Guibernau, M. (1997). Milliyetçilik: 20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilik, Domaniç, N.N.(Çev.), İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Gülyaşar, M. (2017). ‘‘Suriyeliler ve Vatandaşlık: Yerel Halk ve Suriyeli Sığınmacılar Çerçevesinde Bir Değerlendirme’’, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(13), 678-705.
• Gündoğdu, Y. (2004). “Avrupa Birliği Yurttaşlığı, Avrupa Kimliği Sorununa Çözüm Oluşturabilir mi?”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 3(2), 11-27.
• Heater, D. (2007). Yurttaşlığın Kısa Tarihi, Delikara Üst, M.(Çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Howe, S. (2002). Empire; A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.
• İçduygu, A., Sirkeci, İ. & Aydıngün, İ. (1998). ‘‘Türkiye’de İçgöçün İşçi Hareketine Etkisi’’, İçduygu, A.(Ed.), Türkiye’de İçgöç, Bolu-Gerede, 6-8 Haziran 1997 içinde, 207-249, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İçduygu, A. (2006). Avrupa Birliği İlişkileri Bağlamında Uluslararası Göç Tartışmaları, İstanbul: TÜSİAD-T/2006-12/427.
• İlteş Gülşen, M. (2019). ‘‘Türkiye’de Yaşayan Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerin Vergi Adaleti Üzerindeki Etkileri’’, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 4(7), 185-195.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Millî Kültürü, On yedinci Basım, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Karakılıç, C.& Müjdeci, M. (2014). ‘‘Yurttaşlık Bilgisi Kitaplarında Kimlik ve Vatandaşlık (1950‐1960)’’, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(11), 173-198.
• Karpat, K. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, Ayas, G. (Çev & Ed.), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koyuncu, A. (2014). Kentin Yeni Misafirleri Suriyeliler, (1. Basım), Konya: Çizgi Kitabevi.
• Meşe, E. (2017). ‘‘Soğuk Savaş Döneminde Türk Sağında Rus Algısı: Nefretin Kadim Nesnesi’’, Giresun Üniversitesi VII. Karadeniz Uluslararası Sempozyumu (Tam Metin Bildiri/Sözlü Sunum), 3690665, 131-141.
• Mora, N. (2009). Alman Kültüründe Düşman İmgesi, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Mülteciler Derneği (2019). ‘‘Suriyeli Esnaflar Neden Vergi Vermiyor?’’, 11 Eylül 2019, https://multeciler.org.tr/suriyeli-esnaflar-neden-vergi-vermiyor/, 4 Nisan 2020 tarihinde erişildi.
• Ortaylı İ. & Küçükkaya, İ. (2016). Cumhuriyet'in İlk Yüzyılı (1923-2023), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özdemir, E. (2017). ‘‘Suriyeli Mültecilerin Türkiye’deki Algıları’’, Savunma Bilimleri Dergisi, 16(1), 115-136.
• Özdil, M. (2017). ‘‘Kolektif ve Bireysel Kimlikler Bağlamında Sosyal Bütünleşme’’, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 383-400.
• Öztürk, Y. (2007). ‘‘Tarih ve Kimlik’’, Akademik İncelemeler Dergisi, 2(1), s.1-25.
• Paksoy, A. F. & Şentöregil, M. (2018). ‘‘Türk Basınında Suriyeli Sığınmacılar: İlk Beş Yılın Analizi (2011-2015)’’, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 11(1), 237-256.
• Perruchoud, R. (1992). ‘‘Persons Falling Under The Mandate of The International Organization for Migration (IOM) and to Whom The Organization May Provide Migration Services’’, International Journal of Refugee Law, 4(2), 205-215.
• Polat, E.G. (2011). ‘’Osmanlıdan Günümüze Vatandaşlık Anlayışı’’, Ankara Barosu Dergisi, 3, 128-157.
• Sherif, M. (1966). Incommon Predicament: Social Psychology of Intergroup Conflict and Cooperation, New York: Haughton/Mifflin.
• Sığrı, Ü.(2017). ‘‘Gruplarda Bağlılık ve Performans İlişkisi Üzerine Nitel Bir Çalışma’’, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 16, 481-490, https://doi.org/10.18092/ulikidince.321651.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şimşek, S. (2002). “Günümüzün Kimlik Sorunu ve Bu Sorunun Yaşandığı Temel Çatışma Eksenleri”, Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bil. Dergisi, 3(3), 29-39.
• Şit, B. (2008). ‘‘Modern Vatandaşlık Kavramına Bir Bakış’’, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 76, 64-82.
• Tajfel, H. (1982). Social Identity and Intergroup Relations, Cambridge: Cambridge University Press.
• Temelat, N. (2011). ‘‘Ülke Anayasalarında Vatandaşlık Tanımları’’, Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezi, 26133, https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/vatandaslik_tanimlari.pdf, 25 Nisan 2019 tarihinde erişildi.
• Transatlantik Eğilimler (2013). Transatlantic Trends Key Findings 2013. The German Marshall FunTd of the United States Strengthening Transatlantic Cooperation, http://trends.gmfus.org/files/2013/09/TT2013-Key-FindingsReport-in-Turkish.pdf, 5 Mayıs 2019 tarihinde erişildi.
• Tunç, A. Ş. (2015). ‘‘Mülteci Davranışı ve Toplumsal Etkileri: Türkiye’deki Suriyelilere İlişkin Bir Değerlendirme’’, Tesam Akademi Dergisi 2(2), 29-63
• Turner, B. (1993). Contemporary Problems in The Theory of Citizenship, London: Sage Publications.
• Tülin, H. (1952). Yurttaşlık Bilgisi-İlkokul 5. Sınıf, İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Tümtaş, M. S. (2018). ‘‘Toplumsal Dışlanmadan Vatandaşlık Tartışmalarına Suriyeli Kent Mültecileri’’, Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(37), 26-47
• Türk, E. (2019). ‘‘Türk Basınında Suriyeli Göçmenlere İlişkin Haberlere Yapılan Yorumların İncelenmesi’’, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 17-30.
• Türkiye Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi (2018). Türk Halkının Suriyeli Sığınmacı/Mülteci Algısı, Ankara. http://turksam.org/dosyalar/2018/07/TU%CC%88RKSAM-Rapor-I%CC%87c%CC%A7.pdf, 4 Mayıs 2019 tarihinde erişildi.
• Ünal, S. (2014). ‘‘Türkiye’nin Beklenmedik Konukları: ‘Öteki’ Bağlamında Yabancı Göçmen ve Mülteci Deneyimi’’, Zeitschriftfürdie Welt der Türken Journal of World of Turks, 6(3), 65-89.
• Üstel, F. (2009). Makbul Vatandaş’ın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zick, A. & Küpper, B. (2006). Soziale Dominanz, Frey,D. & Bierhoff,H.W.(Ed.), Handbuch Sozialpsychologie und Kommunikationspsychologie içinde, 71-76, Göttingen: Hogrefe.