Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Kuşaklararasında Anneliğin Dönüşümü: Denizli İli Örneği

Yıl 2020, Sayı: 51, 96 - 120, 31.12.2020

Gül Aktaş Merve Özden

Öz

Kadınların tümüne özgülenen bir rol olan annelik hem kadınsı öz hem de toplumsallaşma sürecinde edindiği bilgi ve tecrübelerin toplamı olarak değerlendirilebilir. Annelik olgusu tek bir perspektifle irdelenemeyecek çok boyutlu bakışı gerekli kılan bir alandır. Çünkü annelik doğası gereği biyolojik, hormonal, sosyal, psikolojik ve kültürel alanı kapsayan içinde içkin anlamları barındıran bir olgudur. Annelik, bir taraftan kadın olmanın beraberinde getirdiği cinsiyet ve toplumsal cinsiyete bağlı tanımlamaları içine alırken diğer taraftan kişisel karar ve arzuları bünyesinde taşıyan bir gönüllülük sürecidir. Bu çerçevede mekânsal zorluklar, ailenin ve sosyal çevrenin kadından beklentileri, ev içi sorumluluk ve iş hayatının birlikte sürdürülmesinden kaynaklı çifte mesainin kadın üzerinde yarattığı baskı, bu süreçte ortaya çıkabilecek zorluklarla mücadele edebilme yetisi kadının annelik kimliğini belirleyen temel etmenlerdir. Dolayısıyla kadının annelik kimliğini kadının biyolojik ve hormonal yapısıyla ilişkilendirsek bile toplumsallaşma sürecindeki değer, norm ve kültürel öğeleri de bu kapsama dahil etmek gerekir. Tarihin çeşitli dönemlerinde farklı anlamlar yüklenen annelik olgusu, küreselleşmeyle birlikte önemli ölçüde dönüşüme uğramıştır. Kadınların kamusal alana daha fazla katılıyor olması, bilgi-iletişim teknolojileri ve tıp dünyasında meydana gelen gelişmeler, çocuklar için gündüz bakımevleri, ana okul ve etüt merkezleri gibi kurumsal yapıların yaygınlık kazanması kadınların annelik rollerini etkilemiştir. Tüm bu değişimler ışığında günümüz toplumlarında anneliğin dönüşümünü sosyolojik açıdan değerlendirmek annelik rollerine ilişkin temel dinamikleri anlamamız açısından da önemli olacaktır. Bu bağlamda araştırmada, anne ve kızlarına, anneliği nasıl tanımladıkları, annelik konusuna ait bilgi kaynaklarını nereden edindikleri, annenin çocuk ile kurduğu ilişkinin boyutları sorularak kuşaklararası annelik olgusu analiz edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın verileri, 2019 yılında yaklaşık beş aylık bir süreci kapsayan saha çalışmasına dayanarak elde edilmiştir. Bu çerçevede nitel araştırma deseninden yola çıkarak anne ve kızlarına derinlemesine görüşme soru formları uygulanarak veriler toplanmıştır. Araştırmaya katılan iki kuşak annelerin anlatılarından yola çıkarak veriler anlatı analiziyle çözümlenmiştir. Araştırma bulgularına göre, kadınların meslek hayatına daha fazla katılım göstermeleri, internet ağlarının sağladığı bilgi kaynakları, kurumsal yapıların çocuk yetiştirme konusunda sundukları hizmetler, kentleşmenin beraberinde getirdiği aile içi rollerin kadın açısından daha fazla sorumluluk içermesi annelik kimliğinin kuşaklar arasında değişimine sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Annelik, Sosyo-Kültürel Değişim, Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Kuşaklararasında Anneliğin Dönüşümü

Kaynakça

• Alkan, A. (2005). Yerel Yönetim ve Cinsiyet: Kadınların Kentte Görünmez Varlığı. Ankara: Dipnot.
• Badınter, E. (2011). Kadınlık mı Annelik mi. Ayşen Ekmekci (Çev.). İstanbul: İletişim.
• Balsoy, G. (2015). Geç Osmanlı Nüfus ve Kadın Bedeni Politikaları, Toplum Bilim Dergisi, 134, 5-29.
• Barutçu, A. (2014). Annelik–Cinsellik–Beden Masters of Sex Dizisi Üzerinden 1950’ler Amerikası Kadınlık Hallerine Bakış. İlef Dergisi , 1(2), 37-57. doi.org/10.24955/ilef.106591.
• Berktay, F. (1998). Yeni Kimlik Arayışı, Eski Cinsel Düalizm: Peyami Safa'nın Romanlarında Toplumsal Cinsiyet. ODTÜ Kongre Kitabı içinde, 77-90.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16 (Özel Sayı1), 108-114.
• Bora, A. (2011). Türk Modernleşme Sürecinde Annelik Kimliğinin Dönüşümü. Aynur İlyasoğlu ve -Necla Akgökçe. (Yay. Haz.). Yerli Bir Feminizme Doğru içinde (s. 77-107). İstanbul: Sel.
• Gürçayır Teke, S. (2014). Dönüşen Anneliğe Yönelik Netnografik Bir Analiz: Blogger Anneler, Milli Folklor Dergisi, 26 (103), 32-47.
• Hançer, A. (2018). Toplumsal Cinsiyet Öznesi Olarak Kadının “Annelik” Kimliğine Eleştirel Bir Bakış, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(2), 177-202.
• Işık, S. Y. (2015). Küresel Kültürel Değişim ve ''Yeni' Annelik: Ankara Kamil Ocak Mahallesi Örneği. Eğitim Bilim Toplum Dergisi , 13 (50), 48-75.
• Kaya Bahçe, S. (2008). Kapitalizm ve Annelik. Mülkiye Dergisi, 258, 71-86.
• Karaman, E. D. ve Doğan, N. (2018). Annelik Rolü Üzerine: Kadının “Annelik” Kimliği Üzerinden Tahakküm Altına Alınması, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 1475-1496.
• Sever, M. (2015). Kadınlık, Annelik, Gönüllü Çocuksuzluk: Elisabeth Badinter’den Kadınlık mı Annelik mi, Tina Miller’dan Annelik Duygusu: Mitler ve Deneyimler ve Corinne Mair’den No Kid Üzerinden Bir Karşılaştırmalı Okuma Çalışması, Fe Dergisi, 7(2), 72-86.
• Türkdoğan, Ö. (2013). Ana Akım Medyada Annelik Miti, Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(13), 35-59.
• Uğurlu, E.G. (2013). Annelik Rolünün Öğrenilme Sürecinde Medyanın Yeri, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 34, 1-24.
• Zeybek, S. O. (2013). Bu Bebeğin Annesi Nerede? Cinsiyet, Babalık ve Armağan İlişkileri, Toplum ve Bilim Dergisi, 126, 120-143.