Somut ve Somut Olmayan Kültürel Miras Üzerine: Antalya Akseki Çukurköy

Yıl 2021, Sayı: 52, 91 - 112, 30.04.2021

Ayşe Kübra Akkaya Seda Şimşek Tolacı

Öz

Ulusal ve uluslararası ölçekte, birçok kurum ve kuruluş tarafından yapılan çalışmalar ve bunların sonucunda ortaya çıkan sözleşmeler, kararlar ve kabuller değerlendirildiğinde, somut ve somut olmayan kültürel mirasın birlikte korunması yaklaşımının vurgulandığı görülmektedir. Bu bakış açısı; somut kültürel miras unsurlarından olan bir alanın/yapının/mekânın/elemanın kendi etrafında oluşan yaşam dinamikleri ile birlikte değerlendirildiğinde bütüncül bir anlam kazandığını, somut/durağan ve zamana karşı durmaya çalışan bir değerden, ritüeller ve uygulamaların devamlılığı ile birlikte değişim ve dönüşümü de ifade eden çok yönlü bir kültür varlığına dönüştüğünü açıklamaktadır. Bu tür bir korumanın sağlanabilmesi için gerekli olan öncelikli basamak, kültür ve yapılı çevre arasındaki ilişkilerin ve somut veriler olan değerlerin birlikte ele alınması ve belgelendirilmesidir. Bu hedefi gerçekleştirme amaçlı olarak, çalışma kapsamında örneklem alan olan Antalya ilinin Akseki ilçesine bağlı Çukurköy yerleşiminde, somut/maddi ögeler olarak varlık gösteren söz konusu yapılı çevre; üç ana bileşenle ele alınmıştır. Daha önceki süreçte bu bağlamda ele alınmamış olan yerleşimde, farklı somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) alanlarına dair birçok unsur tespit edilmiş, bunlar arasında mekânsal ilişkisi kuvvetli ve sayıca belli bir orana sahip olanlar daha detaylı çalışılmıştır. Bunlar; özgün plan düzeni, yapım sistemi ve malzemeleri ile halk mimarisinin nitelikli örneklerini oluşturan “konut yapıları”, üretim alanları olan “pekmezlik/pekmez damı” işlikleri ve yaylarında mevcut olan Yörük yaşantısına dair alanlar/mekânlardır. Yörük yaşam alanları; dinlenme mekânları/alanları ve dönemlik/mevsimlik barınma alanı olan obalar olmak üzere iki grupta ele alınmıştır.
Çalışmada yöntem olarak öncelikle arşiv ve literatür taraması daha sonra alan çalışması gerçekleştirilmiştir. Alan çalışmasının önceliğini, yerleşimin ileri gelenleri (yönetimde yer almış kişiler, uzun yıllardır alanın kullanıcısı olan kişiler, yaşça büyük olan kişiler) ile yapılan, sosyokültürel ve ekonomik yapıyı ve bunların mekâna olan yansımalarını anlamaya hedefli kişisel görüşmeler oluşturmuştur. Daha sonra alanlar/mekânlar tespit edilmiş ve bunların belgelendirilmesi işlemine geçilmiştir. Belgelendirmede; somut ve somut olmayan kültürel miras unsurları kapsamında nitelikli bulunan tüm alan/yapı ve mekânlardan, tescilli olup olmadığı ve yapım tarihine bakılmaksızın, özgün işlev ve kırsal özelliklerini hâlen barındıranların tümü ele alınmış, kroki, fotoğraf, adres bilgisi vb. bilgileri içeren yapı fişleri hazırlanmıştır.
Literatür taraması, kişisel görüşmeler ve alan çalışmalarından elde edilen sosyokültürel ve fiziksel verilerin hedef olan bütüncül koruma anlayışı çerçevesinde birlikte değerlendirilmiştir. Somut ve somut olmayan kültürel mirasın etkileşimini gösteren “SOKÜM unsurlarının mekânsal ilişkileri” belirlenmiştir. Tarihsel süreçte yerleşimde var olan somut olmayan kültürel miras alanlarının birçok unsuru, teknolojik gelişmeler, ekonomik nedenler, yerleşim dışına yapılan göçler gibi sebeplerle olumsuz etkilenmiş ve zamanla bozulmaya uğramıştır. Süreç içerisinde tükenme ihtimali ile karşı karşıya kalacak olan bu unsurlar ve ilişkili mekânlarının tespit ve belgeleme çalışmalarının birlikte yapılması, bütüncül koruma bağlamında önemli olan bir basamağı oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras, Somut Kültürel Miras, Pekmezlik, Yayla Kültürü, Akseki/Çukurköy

Kaynakça

• Akkaya, A. K.(2018– 2020). Çizim ve Fotoğraf Albümü.
• Demircan, M.(15 Haziran 2016). Akseki – Zehra’nın Müzesi, Akseki Çukurköy Köyü <https://mursidindemircan.com/2016/06/zehranin-muzesi-cukurkoy-koyu-akseki-antalya/> Erişim: 03.01.2019.
• Enhoş, M.(1974). Akseki ve Aksekililer. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• HÜTKAM. Hacettepe Üniversitesi Tarihi ve Kültürel Mirası Araştırma Merkezi (HÜTKAM) http://www.hutkam.hacettepe.edu.tr/hutkam_amac.pdf , Erişim: 10.06.2019.
• Oğuz, Ö.(2007). Folklor ve Kültürel Mekân. Milli Folklor, 76, 30-32.
• Oğuz, Ö. (2013). Terim Olarak Somut Olmayan Kültürel Miras. Milli folklor, 100, 5-13.
• Yılmaz, M. ve Doğanay, O. (2013). Akseki, İbradı ve Gündoğmuş (Antalya) Çevresi Arkeolojik Çalışmaları. Bilal Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya Adil Tırpan Armağanı. s:701-717. İstanbul:Ege.