Bizans Taş Eserlerinde Zambak (Fleur-de-Lis) Motifi: Tipolojik Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 52, 163 - 181, 30.04.2021

İçim Bengisu Göktürk

Öz

Zambak çiçeği anlamına gelen ve ondan türetildiği düşünülen Fleur-de-Lis stilize motifi, Fransa’da 12. yüzyılda VII. Louis tarafından kraliyet sembolü olarak kabul edilmiştir. Özellikle Batı sanatında, Ortaçağ Avrupa hanedan armaları içerisinde tanınmış olan bu motif, Bizans sanatının erken dönemlerinden itibaren sürekli olarak uygulanmış ve farklı eser türlerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Ancak bu motif, Bizans çalışmaları içerisinde genel olarak farklı bitki isimleri ile tanıtılmış ve bu konu hakkında kapsamlı herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
Bu nedenle söz konusu motif, özellikle Bizans taş eserlerinde Fleur-de-Lis karakterini ortaya koyan unsurlar ile birlikte tespit edilmiş ve detaylıca incelenmiştir. İncelenen zambak motiflerinin, yan yaprakların durumuna göre üç farklı ana tip gösterdiği ve bu tiplerin de kendi içlerinde iki alt gruba ayrıldığı saptanmıştır. Motiflerin sap kısımlarının da biçimlerine göre çeşitlilik gösterdiği belirlenmiş ve bunlar farklı gruplar altında değerlendirilmiştir. Böylelikle tespit edilen zambak (Fleur-de-Lis) motifleri dönemsel farklılıkları ile birlikte aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fleur-de-Lis, zambak, Bizans, motif, tipoloji

The Lily Motif (Fleur-de-Lis) on Byzantine Stone Works: A Typological Assessment

Öz

The stylized motif Fleur-de-Lis which means the Lily and derived from it, was accepted as a royal symbol in the 12th century in France by Louis VII. This motif which was a well-known royal symbol especially in Western Art in Medieval Europe, has been applied continuously since the early periods of Byzantine art and has been used extensively in different types of works. But this motif was generally introduced with different plant names in Byzantine studies and no comprehensive studies have made about this subject.
Thus, the motif was identified along with elements revealing the character of Fleur-de-Lis and examined in detail especially in Byzantine stone works. The lily motifs showed three different main types according to the condition of the side leaves and these types were divided into two sub-groups. It was determined that the stems of the motifs also varied according to their shapes and these were also evaluated under different groups. Thus, the Lily (Fleur-de-Lis) motifs were tried to be enlightened together with their periodical differences.

Anahtar Kelimeler

Fleur-de-Lis, lily, Byzantine, motif, typology

Kaynakça

• Aydın, A. (2017). Adana Arkeoloji Müzesi’ndeki 6610 Numaralı Misis (Mopsuestia) Lahdi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 42, 27-43.
• Barsanti, C ve Guiglia, A. (2010). The Sculptures of the Ayasofya Müzesi in Istanbul A Short Guide, İstanbul: Ege Yayınları.
• Biedermann, H. (1992). Dictionary of Symbolism: Cultural Icons and the Meanings Behind Them. James Hulbert (Çev.). New York: Facts On File.
• Büyükkolancı, M., Öztaşkın G. K. (2010). Selçuk Efes Müzesi’nde Sergilenen St. Jean Kilisesi’ne Ait Korkuluk Levhaları ve Templon Arşitravları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 39-49.
• Coats, A. M. (1956). Flowers and their Histories. London: Hulton Press.
• Çaylak Türker, A. (2018). Byzantine Architectural Sculpture in Çanakkale. Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
• Dennert, M. (1997). Mittelbyzantinische Kapitelle: Studien zu Typologie und Chronologie (Asia Minor Studien). Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh.
• Doğan, S. (2007). Kalanlar 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye'de Bizans / The Remnants 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey. A. Ödekan (Ed.). Sergi Kataloğu İçinde Bizans Taş Eserleri Bölümü ve Kataloğun Bir Bölümü. (s. 239). İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Fleur-de-Lis. (1994). Ana Britannica içinde (Cilt:12, s. 268). İstanbul: Ana Brittanica.
• Foss, C. (1996). Nicaea: Byzantine Capital and Its Praises: with the Speeches of Theodore Laskaris; In Praise of the Great City of Nicaea, and, Theodore Metochites, Nicene Oration, Archbishop Lakovos Library of Ecclesiastical and Historical Sources. No.21, Brookline: Hellenic College Press.
• Fox- Davies, A. C. (1909). A Complete Guide to Heraldry. London: T.C.& E.C. Jack.
• Guidobaldi F., Barsanti C. ve Guidobaldi A. G. (1992). San Clemente: La scultura del VI secolo. Roma: Collegio San Clemente.
• Gültekin Özmen, İ. (2013). Kayseri ve Niğde Müzeleri’nde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserler. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Hall, J. (1974). Dictionary of Subjects and Symbol in Art. New York: Harper & Row.
• Hall, J. (1996). Illustrated Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art. Colorado: Westview Press.
• Hemard, N. (2009). A Saintly and Victorious Symbol. New Orleans Nostalgia, 1-4.
• Kandeler, R., Ullrich W. R. (2009). Symbolism of Plants: Examples from European-Mediterranean Culture Presented with Biology and History of Art: APRIL: Iris. Journal of Experimental Botany, 60(4), 1067-1068.
• Keskin, E. (2010). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserler, (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Niewöhner, P. (2007). Aizanoi, Dokimion und Anatolien: Stadt und Land, Siedlungs- und Steinmetzwesen vom späteren 4. bis ins 6. Jahrhundert n. Chr. Wiesbaden: Reichert.
• Ötüken, S. Y. (1996). Forschungen im Nodwestlichen Kleinasien: Antike und Byzantinische Denkmaeler in der Provinz Bursa. Tübingen: Ernst Wasmuth.
• Parman, E. (2002). Ortaçağ Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Piercy, J. (2013). Symbols: A Universal Language. London: Michael O'Mara Books.
• Randall, M. (2004). On the Evolution of Toads in the French Renaissance, Renaissance Quarterly. 57(1), 126-164.
• Ronnberg, A (Ed.) (2010). Archive for Research in Archetypal Symbolism (ARAS), The Book Of Symbols: Reflections On Archetypal Images. Taschen.
• Ruzzi, P., Fabiani L. (2018). La bellezza del simbolo. Bullettino, 6-13.
• Sklavou- Mavroeide, M. (1999). Γλυπτά του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, Κατάλογος. Athens.
• Stiegemann, C. (2001). Byzanz, das Licht aus dem Osten: Kult und Alltag im byzantinischen Reich vom 4. bis 15. Jahrhundert. (Katalog der Ausstellung im Erzbischöflichen Diözesanmuseum Paderborn, Paderborn 2001). Mainz: Verlag Philipp Von Zabern.
• Striker, C. L ve Kuban Y. D. (1997). Kalenderhane in Istanbul: The Buildings, Their History, Architecture, and Decoration: Final Reports on the Archaeological Exploration and Restoration at Kalenderhane Camii, 1966-1978. Mainz: Verlag Philipp von Zabern.
• Vemi, V. (1989). Les Chapiteaux Ioniques à Imposte de Grèce à L'époque Paléochrétienne. Athènes: Ecole Française d'Athènes.
• Westphalen, S. (1998). Die Basilika von Priene. Architektur und Liturgische Ausstattung, Istanbuler Mitteilungen, 48, 279-340.
• Yıldırım, Ş. (2013). Side Antik Kentinin Bizans Dönemi Dini Mimarisi, (Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.