Cumhuriyet Dönemi Toplum Sağlığı Politikalarında Bulaşıcı Hastalıklar 1920-1940

Yıl 2021, Sayı: 53, 202 - 228, 31.08.2021

Gül Karacaer Çakır

Öz

Milli Mücadele’nin Türkiye’nin başarısı ile sonuçlanmasının ardından Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, toplum sağlığını tesis etmek için bir takım faaliyetlere girişmişti. Milli hükümetin, söz konusu vekâlet aracılığı ile gerçekleştirdiği faaliyetlerin amacı sağlıklı bireylerden oluşan bir toplum inşa etmek ve dolaylı olarak ülkenin siyasal, sosyal ve ekonomik açıdan kalkınmasını sağlamaktı. Ülke nüfusunun azlığı, milletin bedenen sağlıksız görünümü, bulaşıcı hastalıkların yaygınlığı, çocuk ölüm oranın yüksekliği, toplumun sağlık bilgisi konusundaki yetersizliği gibi nedenlerle hükümet, 1920’li yılardan itibaren toplum sağlığı konusunda politikalar üretmeye başladı. Toplum sağlığını tehdit eden birçok unsur olmakla beraber bu unsurların en başında bulaşıcı hastalıklar gelmekteydi. Bu nedenle yönetim, devletin kuruluşundan itibaren frengi, verem, sıtma, trahom, difteri, tifo gibi bulaşıcı hastalıkları önlemeye yönelik politikalar üretti. 1920-1940 yılları arasında salgın hastalıkları engellemek, toplum sağlığını temin etmek için kent ve kırsalın çevresel şartları ile ilgili yeni düzenlemeler gündeme gelmişti. Bu dönemde kırsal bölgelere sağlık görevlileri gönderilmiş, halkın sağlık bilgisini arttırmak amacıyla yayınlar çıkarılmış, filmler gösterilmiş, aşılar üretilmiş ve uygulanmış, yapılan sağlık propagandalarının büyük bir bölümünü bulaşıcı hastalıklar oluşturmuştu. Ankara’da 1924 yılında Merkez Hıfzıssıhha Merkezi’nin kurulmuş, ülkede ilk kez prevantoryum, sanatoryum ve numune hastaneleri açılmıştı. 1921 yılından 1940 yılına kadar çıkarılan yasaların bir kısmı bulaşıcı hastalıkları önler ve toplum sağlığını destekler nitelikte olmuş, toplum sağlığını koruma hususunda fayda sağlamıştır.
Bu çalışmanın amacı 1920 ile 1940 yılları arasında Türkiye’de görülen bulaşıcı hastalıklar ve toplum sağlığı politikalarında bulaşıcı hastalıkların yeri ve önemi hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler

toplum sağlığı, bulaşıcı hastalıklar, verem, sıtma, frengi

Kaynakça

• Acheson, D. (1988). Public Health in England: The Report of the Committee of Inquiry into the Future Development to the Public Health Function. London:HMSO.
• Akın, L. (2001, 2 Nov). Çiçek Hastalığı, Smallpox, Weekly Epidemiological Record, No.44, 337-344.
• Alkoy, S. (2003). Olası Biyolojik Silah Olarak Yeniden Gündeme Gelen Eski Hastalık:Çiçek, STED, C.12, S.7, 246-247.
• Annelere ve Çocuklara Salnâme. (1927). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti Yayını, İstanbul: Hamidiye, 83-87
• Cumhuriyet Halk Partisi On Beşinci Yıl Kitabı. (1938, 22 Teşrin-i Sani): Cumhuriyet, .337-338
• Cumhuriyetin Sağlık, Bakım ve Yardım İşleri. (1933, Birinci Teşrin). Ülkü, 9, II, 253-257.
• Gürgan, M. (2013). Cumhuriyetin İlk Yıllarında İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti’nin Propaganda Faaliyetleri. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi, XXVII, 2, 139.
• Herkese Nâfi Sağlık Öğütleri. (1924). İzmir Verem Mücadele Cemiyeti Neşriyatı, No:4, İstanbul: Ahmed İhsan.
• Hot, İnci. (2003). Ülkemizde Trahom ile Mücadele. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği- Hukuku-Tarihi Dergisi, XI, 22.
• İkinci Milli Türk Tıb Kongresi. (1927,11 Teşrin-i Evvel). Birinci İnikad, 7-9.
• Malkoç, E. (2018, Ağustos). Erken Cumhuriyet Döneminde Kucaklaşmayı Unutturan Hastalık Frengiyle Mücadele. Toplumsal Tarih, 296, 78-85.
• Mustafayev, S. (2019). Cumhuriyet Dönemi’nde Sıtma ile Mücadele ve Yasal Düzenlemeler (1923-1946). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, ,6/2, 1125.
• Nuri Fehmi. (1927).Trahom. , İstanbul:Milli, 1.
• Özer, S. (2014, Bahar). Türkiye’de Trahomla Mücadele (1925-1945). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 54,126-127.
• Rasimoğlu, C. (2018, Ağustos). Verem İyi Olur Bir Hastalıktır. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Verem Mücadelesi ve Siyaset. Toplumsal Tarih, 296, 51-52.
• Tekir, S. (2019, Mayıs). Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930). Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C.65, 419,425.
• Temel, M. (1998). Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler. İlmî Araştırmalar, Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 6, İstanbul, 338-339
• Tevfik Sağlam, Tevfik İsmail, İhsan Rifat. (1934). Tüberküloz,İstanbul: Şirketi Mürettibiye, 1.
• Toprak, Z. (1987, Mart). İstanbul’da Fuhuş ve Zührevi Hastalıklar 1914-1933. Tarih ve Toplum, 39, 31-40.
• Tuğluoğu, F. (2008). Türkiye’de Sıtma Mücadelesi 1924-1950. Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32/4, 355.
• Umay, F. (1927, Şubat). Milli Facia: Çocuklarımız Yüzde Yetmiş Ölüyor. Gürbüz Türk Çocuğu Mecmuası, V, 2.
• Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.5, 1320-1338.
• Yumuturuğ, S. (1988). Halk Sağlığı Ders Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 6, 8.
• Yusuf Kemal. (1929, Kanun-ı Evvel). Frenginin Nesillere Tesiri ve Muafiyet. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Sıhhiye Mecmuası, Ankara: Yenigün, V, 33, 1624-1627
• Zeki Nasır. (1933, Şubat). Halk Sıhhati. Ülkü, S.1, 74