Bir Osmanlı Hekimi Besim Ömer Ve Çocuk Beslenmesi

Yıl 2022, Sayı: 55, 21 - 41, 02.05.2022

Gül Hanım Cengiz

Öz

19. yüzyılda yetişen dönemin modern hekimlerini temsil eden Besim Ömer, aslında bir kadın doğum uzmanı olarak tanınsa da uzman çocuk hekimi, halka tıbbî ve sıhhî durumları öğreten ebe eğitmeni, hastabakıcı ve aşıcılara ders veren bir hocaydı. İlk olarak II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde Avrupa’ya giden daha sonra defalarca burada Osmanlı Devleti’ni temsil eden Besim Ömer, edinmiş olduğu çoğu tecrübeyi ülkesine kazandırmaya çalışmıştı. Bizzat yaşadığı deneyimleri, beraber çalıştığı ve ders aldığı hekimlerin tavsiyelerini, Osmanlı halkının faydalanabilmesi için sade bir dille yazdığı eserleri ile ölümsüz hâle getirmişti. Çalışmada, 19. yüzyılın sonlarında Hekim Besim Ömer’in anne ve çocuk sağlığı hakkında ele almış olduğu eserler ile ilk tıp yıllığı olan dört ciltlik Nevsâl-i Âfiyet kullanıldı. Amaç, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti’nin öne çıkan hekimlerinden birisi olan Besim Ömer’in çocuk beslenme ve büyütülmesi ile ilgili tavsiyeleriyle günümüzdekilerin paralelliğini karşılaştırmaktı. Genel anlamda bakıldığında anlaşılan, sağlıklı bir bireyin beslenme ve büyütülme aşamalarının benzer olmasıydı. Mesela ilk 6 ay bir yenidoğanın süt ile mümkünse anne sütü ile beslenmesine yapılan vurgu birebir aynıydı. Emzirmeye teşvik için çaba sarf edilmesi, gerekirse mükâfatlar verilmesi, 2 yaş ve sonrasına kadar düzenli ve sağlıklı beslenmeye verilen önem günümüzdeki gibi şüphesiz daha sağlıklı bir Osmanlı nesli için gerekliydi. Bu konuda yanlış beslenmeden kaynaklı Avrupa’daki çocuk ölümlerine dikkati çeken Ömer, Osmanlı Devleti’nde söz konusu vakaların artmaması için kadınlara konu ile ilgili eğitim verilmesi gerektiğini belirtmişti. Bu sebeple çocuk büyütmek ciddi bir işti ve Avrupa’da olduğu gibi bu dönemde Osmanlı Devleti’nde de nüfus politikası ve artışı ile direkt bağlantılıydı.

Anahtar Kelimeler

çocuk, hekim, Osmanlı, beslenme

Kaynakça

• Akalın, Besim Ömer.(1339). Nüfus Meselesi ve Küçük Çocuklarda Vefeyât, İstanbul:Bâb-ı âli caddesinde Kanaat Matbaası.
• Akalın, Besim Ömer.(1936). Türk Çocuğu Yaşamalıdır, İstanbul: Ahmed İhsan Basımevi.
• Aydın, Ayten Koç. (2006). "Besim Ömer Akalın ve Bilim Tarihi Anlayışı", IX. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri XXIV. Gevher Nesibe Tıp Günleri, (24-27 Mayıs 2006, Kayseri, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, s. 527-530.
• Bakar, Bülent. “Besim Ömer Akalın(1862-1940)”, Atatürk Ansiklopedisi, s.1-3. 17/02/2022 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/besim-omer-akalin-1862-1940/?pdf=3753 adresinden erişilmiştir.
• Besim Ömer. (2020). Nevsâl-i Âfiyet, Cilt I-IV, Hazırlayan: Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Seçil Ofset.
• Cengiz, Gül Hanım. (2019), II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Sosyal Politikalarında Çocuk. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doktor Besim Ömer. (1309a). Çocuk, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer. (1309b). Emzirme, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer. (1312). Sıhhatnümâ-yı Nevzad Kundak Beşik Emzik, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer. (1314a). Çocuklara aş, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer. (1314b). Tabîb-i Etfâl yâhûd Ebeveyne Yâdigâr, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer.(1315). Nevsâl-i Âfiyet Salnâme-i Tıbbiye, Birinci Sene, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer. (1316). Nevsâl-i Âfiyet Salnâme-i Tıbbiye, İkinci Sene, İstanbul: Âlem Matbaası Ahmed İhsan Şürekâsı.
• Doktor Besim Ömer Paşa. (1320a). Çocuk Büyütmek, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Doktor Besim Ömer. (1320b). Doğururken ve Doğurduktan Sonra, İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası.
• Doktor Besim Ömer. (1322a). Nevsâl-i Âfiyet Salnâme-i Tıbbiye, Dördüncü Sene, İstanbul: Matbaa-yı Ahmed İhsan.
• Doktor Besim Ömer. (1322b). Memedeki Çocuklarda Vefeyat, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan.
• Doktor Besim Ömer. (1340-1342). Gebelik ve Gebelikde Tedâbîr, İstanbul: Yeni Matbaa.
• Doktor Besim Ömer.(1341). Çocuk Büyütmek, İstanbul: Yeni Matbaa.
• Doktor Yüzbaşı Besim Ömer. (1303). Sıhhatnümâ-yı Etfal yahud Validelere Nasihat, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Duben, Alan- Behar, Cem. (1996). İstanbul Haneleri 1880-1940, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, Hasan. (2000). Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası Toplu Kataloğu, Cilt I, Ankara.
• Hot, İnci. (2006). "Ebelik ve Hemşirelik Eğitiminde İlk İsim Besim Ömer Akalın (1862-1940)", Türk Tıp Eğitiminin Önemli Adımları, Hüsrev Hatemi-Ayten Altıntaş, İstanbul: Türkçe Yayıncı, s.174-177.
• Karay, Refik Halid.(y.y.). Üç Nesil Üç Hayat, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Ödemiş, Sabahattin.(2013). Besim Ömer ( 1862-1940). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Özbek, Nadir. (2013). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yahya Kemal. (1976). Çocukluğum, Gençliğim, Siyâsî ve Edebî Hâtıralarım, İstanbul: Baha Matbaası.