Genç Cumhuriyetin Parti Sistemi Arayışı: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Yıl 2022, Sayı: 56, 254 - 265, 02.09.2022

Gökhan Turhan Mehmet Serdar Çulha

Öz

Siyasi partiler demokrasilerin olmazsa olmaz aygıtlarındandır. Temsili demokrasinin yükselişi ve oy hakkının yaygınlaşmasıyla birlikte bugünkü anlamda ortaya çıkmaya başlayan siyasi partiler, ülkelerin özgün yapıları ve şartlarına bağlı olarak farklı sistemler içinde fonksiyon göstermiştir. Siyaset bilimciler bu bağlamda farklı sınıflandırmalar çerçevesinde ülkelerin parti sistemlerini irdelemektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda ilk uygulamaya sokulan parti sistemi pragmatist tek parti sistemidir. Daha sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile çok partili hayata geçiş denenmiş ama başarısız olunmuştur.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk kurumsal muhalefet partisidir. Yedi ay gibi çok kısa bir ömre sahip olmasına rağmen, milli mücadele komutanlarından oluşan lider kadrosu ile etkili olmuştur. Bunun yanında yeni kurulan bir devletin ve yeni tesis olunan bir rejimin hemen akabinde ortaya çıkmış olması da, Türk siyasal yaşamında demokrasi ve kurumsal gelenek açısından önemlidir. Çalışma, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın ortaya çıkışı, gelişimi, Türk siyasal hayatı ve parti sistemine etkisini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla söz konusu partinin siyasal kadroları, parti programı ve temel söylemleri doküman incelenmesi yöntemiyle incelenmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, hızlı ve etkili sosyal reformlar yaparak toplumu modernize etme amacı taşıyan dönemin hükümeti tarafından bir ayak bağı olduğu ve olacağı endişesiyle kuruluşundan kısa bir süre sonra kapatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Parti Sistemi, Tek Parti Sistemi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Fırkası, Mustafa Kemal Atatürk.

Kaynakça

• Akın, M. H. (2012) Laiklik Sözleşmesi Temelinde Güdümlü Muhalefet: Serbest Cumhuriyet Fırkası. Akademik İncelemeler Dergisi, c.7,S.2,s.53-54.
• Akıncı, A.; Usta, S. (2015) Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan İç Faktörlerin Analizi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, c.17, S.29, s.44.
• Atatürk Döneminde Kurulan Ve BMMM’de Temsil Edilen Siyasi Fırkalar Ve Siyasi Olaylar. http://www.ait.hacettepe.edu.tr/egitim/ait203204/II2.pdf ,(25.05.2017),s.1-2.
• Ateş, N. Y. (1994) Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu Ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: Sarmal Yayınevi, s.71.
• Babaoğlu, R. (2012) Nutuk Ve Hatıralar Ekseninde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Olayı Ve Süreci. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, c.11, S.22, s.73.
• Duverger, M. (1970) Siyasi Partiler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ekincikli, M. (2012) Türk Demokrasi Kültürünün Gelişim Sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kuruluşu. Akademik Bakış Dergisi, c.6, S.11, s.153.
• Erarslan, C. (2000) Türkiye Cumhuriyeti’nin Siyasi Hayatında Serbest Cumhuriyet Fırkası Deneyimi Üzerine Düşünceler. İlmi Araştırmalar Dergisi, S.9,s.77.
• Ertem, B. (2013) Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk On Yılında Parlamento İçi Muhalefet Ve Bir Örnek:Serbest Cumhuriyet Fırkası. TSA, S.2, s.351.
• Gözcü, A. (2006) Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Siyasal Söylemleri Işığında İktidar-Muhalefet İlişkileri Ve Kamuoyu. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, s.6.
• Gözcü, A. (2006) Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Siyasal Söylemleri Işığında İktidar-Muhalefet İlişkileri Ve Kamuoyu. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), İzmir, s.6.
• Gümüş, Ö. B. Türk Siyasal Hayatında Serbest Cumhuriyet Fırkası Deneyimi”, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Yüksek Lisans Programı, http://www.academia.edu/10103617/Serbest_Cumhuriyet_F%C4%B1rkas%C4%B1 , (25.05.2017),s.3.
• Hamdemir, B; Çelik, A. (2018) Türkiye’de Parti Sistemleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 67, s.699-700.
• Haytaoğlu, E. (1997) Türkiye’de Demokratikleşme Süreci Ve 1945’te Çok Partili Siyasi Hayata Geçişin Nedenleri (1908-1945). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.3, s.48.
• Heywood, A. (2016) Siyaset. Ankara: Adres Yayınevi. s.279-280.
• Kara, Y. Türkiye Siyasal Yaşamında Serbest Cumhuriyet Fırkası. http://www.academia.edu/10115284/T%C3%BCrkiye_Siyasal_Ya%C5%9Fam%C4%B1nda_Serbest_Cumhuriyet_F%C4%B1rkas%C4%B1 ,(25.05.2017), s.3.
• Kılınçkaya, D. (1987) Serbest Cumhuriyet Fırkasının Toplumsal Tabanı Ve Cumhuriyet Halk Partisi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.15, s.11.
• Okyar, F. (1987) Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Kapatıldı? İstanbul, s.17-18
• Özalper, M. (2014). Bir Muhalefet Partisinin İlgası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.2, S.1, s.121.
• Özbudun, E. (1977) Siyasi Partiler. İkinci Baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. No: 409.
• Sancaktar, C. (2012) Türkiye’de Çok Partili Rekabetçi Siyasetin Doğuşu: Siyasal Değişimin İç ve Dış Dinamikleri. Bilge Strateji. c.4, S.7, s.32.
• Sarıkoyuncu, E. (2010) Amerikan Basınında Doğu İsyanları 1925-1938. Akademik Bakış Dergisi, c.3, S.6, s.3.
• Sartori, G. (2005) Parties and Party Systems A Framework For Analysis. Essex: ECPR Press.
• Taşkıran, C. Atatürk Döneminde Demokrasi Denemeleri (1925-1930). http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/808/10287.pdf ,(25.05.2017),s.255.
• Turan, I. Komintern Belgelerinde Şeyh Sait İsyanı Ve Ankara’daki Kabine Değişikliği. http://ataturkilkeleri.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2013/03/ydta-11-turan.pdf , (25.05.2017), s.186.
• Yaralı, S. (2003) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Demokratikleşme Çabaları. Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genel Kurmay Basım Evi, s.221.
• Yılmaz, M. (2015) Türk Cumhuriyetleri Ve Toplulukları Yıllığı 2013. Ahmet Yesevi Üniversitesi,(SFN Yayıncılık), Ankara, s.298.
• Yüceer, S. Cumhuriyet Dönemi Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde İlk Girişim: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Kazım Karabekir Anlatıyor, Hazırlayan: Uğur Mumcu, İstanbul: Tekin Yayınevi. http://www.altayli.net/cumhuriyet-donemi-cok-partili-hayata-gecis-surecinde-ilk-girisim-terakkiperver-cumhuriyet-firkasi.html ,(25.05.2017).
• Yüceer, S. (2002) Cumhuriyet Dönemi Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde İlk Girişim: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkler, CİLT (XVI), edt: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.536.)