Sudan’da Tasavvufî Hayatın Şekillenmesine Kâdiriyye Ve Şâziliyye Tarikatlarının Etkisi

Yıl 2021, Sayı: 10, 163 - 178, 29.06.2021

Kadir Özköse

https://doi.org/10.46231/sufiyye.958804

Cited By: 2

Öz

Sudan tasavvufî hayatın etkili olduğu ülkelerden biridir. Ülkede İslâm’ın yayılışı daha çok tarîkat erbabının gayretleri sonucu gerçekleşmiştir. Tarîkatlar zaviye teşkilatları ile Sudan’da geniş halk kitlelerin beklentilerine cevap veren öncelikli kurumlar olarak dikkat çekmektedir. Bölgede tarih boyunca hakim olan tarîkatlar özellikle Kâdiriyye ve Şâziliyye olmuştur. Her iki tarîkat da farklı kol ve şubeleri ile Sudan’da İslâmî kültürün şekillenip gelişmesinde öncelikli rol oynamışlardır. Kâdiriyye ve Şâziliyye tarîkatlarına mensup dervişler Sudan coğrafyasını baştan sona gezmek, halkın arasına karışmak, halkın beklentilerine cevap vermek, farklı kesimlerin kaynaşmasına öncülük etmek suretiyle bölgenin müspet manada gelişimine katkı sağlamışlardır. Kâdiriyye ve Şâziliyye zâviyeleri gerek konumları gerekse işlevsellikleri bakımından canlılıklarını korumuş, ilim ve ticaret merkezi olarak görülmüşlerdir. Kâdiriyye ve Şâziliyye meşayıhı Sudan Müslüman hanedanlıklarının başarılı olmasında, merkezi otoritelerin tesisinde, İslâm’ın yayılmasında, İslâmî bilincin uyanmasında irşad faaliyetleriyle öncülük etmişlerdir. Makalemizde Kâdiriyye ve Şâziliyyenin Sudan’da faaliyet yürüten şubelerini ve önde gelen meşayıhını ele almaya çalıştık. Sudan’daki tasavvufî atmosferin şekillenmesinde Kâdiriyye ve Şâziliyyenin etkisini ele almaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Sudan, Tasavvuf, Tarikat, Kâdiriyye, Şâziliyye.

The Effect of Qadiriyya and Shadhili Ṭariqahs on the Formation of Ṣūfī Life in Sudan

Öz

Sudan is one of the countries where ṣūfī life is influential. The spread of Islam in the country was mostly due to the efforts of the ṭariqah scholars. Ṭariqahs attract attention as the primary institutions that respond to the expectations of the large masses of people in Sudan with their zawiya organizations. Qadiriyya and Shadhili are the ṭariqahs that dominate the region throughout history. Both ṭariqahs, with their different sects and branches, play a primary role in the formation and development of Islamic culture in Sudan. The dervishes, who are members of the Qadiriyya and Shadhili ṭariqahs, have contributed to the development of the region in a positive sense by traveling throughout Sudan, mingling with the people, responding to the expectations of the people, and leading the integration of different groups. Qadiriyya and Shadhili orders preserved their vitality in terms of both their location and functionality, and they were seen as centers of science and trade. The Qadiriyya and Shadhili sheikhs pioneered the success of the Sudanese Muslim Dynasties, the establishment of central authorities, the spread of Islam, and the awakening of the Islamic consciousness with their guiding activities. In our article, we will try to deal with the branches of Qadiriyya and Shadhili orders in Sudan and their leading masters. We also touch on the influence of Qadiriyya and Shadhili orders on the formation of the ṣūfī atmosphere in Sudan.

Anahtar Kelimeler

Sudan, Ṣūfīsm, Ṭariqah, Qadiriyya, Shadhili.

Kaynakça

• Abbas İbrâhim. el-İ’lâm bi-men halle ve Merakeş ve Ağmât mine’l-A’lâm. thk. Abdülvehhab Benmansur. Rabat: y.y., 1974-1984.
• Abdullah b. Muhammed. “Ida al-Nusukh”. ed. Mervyn Hiskett. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 19-3 (1957). 566.
• Abu’n-Nasr, Jamil M. Son Dönem Tasavvuf Akımlarından Tîcâniyye ve Tekrûr Hareketi. çev. Kadir Özköse. Ankara: TDV Matbaası, 2000.
• Ajayi, JF Ade - Espie, Ian. A Thousand Years of West African History. London: y.y., 1970.
• Arpa, Enver. Afrika Satrancında Sudan: Hatıralar/İzlenimler. Ankara: Meneviş Yayınları, 2. Baskı 2013.
• Balogün, İsmail AB. The Life And Works Of ‘Uthman Dan Fodio: The Muslim Reformer Of West Africa. Ibadan: y.y., 1975.
• Bello, Muhammed. İnfâku’l-meysûr fî tarîhi bilâdi’t-Tekrûr. Nijerya: y.y., 2. Baskı, 1964.
• Benabdillah, Abdulaziz. Meâlimetu’-Tasavvufi’l-İslâmi. Rabat: Daru Neşri’l-Marife, 2001.
• Çakır, Adalet. “Kâdiriyye”. Türkiye’de Tarîkatlar Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Çaycı, Abdurrahman. Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
• Ertan, Veli. Afrika’da ve Avrupa’da İslâmiyet. İstanbul: Bahar Yayınları, 1968.
• Fûdî, Abdullah b. Muhammed. “Ida al-Nusukh”. ed. Mervyn Hiskett, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 19-3 (1957), 566.
• Fûdî, Osman b. Muhammed. “en-Nesâihu’l-ümmeti: An Islamic Tradition of Reform in the Western Sudan from the Sixteenth to the Eighteenth Century”, ed. Mervyn Hiskett. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. London: University of London, 1962 25-1/3, 25-3.
• Grandın, Nicole. “Sudan, Afrika’nın Boynuzu ve Doğu Afrika’da Tarîkatlar”. çev. Osman Türer İslâm Dünyasında Tarîkatlar: Gelişmeleri ve Aktüel Durumları. haz. Alexandre Popovic - Gilles Veinstein. Ankara: Sûf Yayınları, 2004.
• Gündüz, İrfan. Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn (K.S.), Hayatı, Eserleri, Tarîkat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı. İstanbul: Seha Neşriyat, 1984.
• Güven, Mustafa Salim. “Şâzeliyye”. Türkiye’de Tarîkatlar Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Hiskett, Mervyn. The Development of Islam in West Africa. New York: y.y., 1984.
• İbrâhim, Abdullah Abdurrezzak. ‘Advau ala’t-turuki’s-sûfiyye fi’l-Garrati’l-‘Ifrikıyye. Kahire: Matbaatu’l-Fenniyye, 1990.
• Kavas, Ahmet. Osmanlı’nın Merkezi Afrika’ya Açılan Kapısı Fizan Sancağı. İstanbul: Marka Basım, 2018.
• Özel, Ahmet Murat. İbn Atâullah el-İskenderî Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Özköse, Kadir. Fas’ta Tasavvufî Hayat. İstanbul: Kalem Yayınevi, 3. Baskı, 2019.
• Özköse, Kadir. Nijerya’da Tasavvuf. İstanbul: Kalem Yayınevi, 3. Baskı, 2019.
• Özköse, Kadir. “Fülânî Hareketi Önderleri İle Bornu Ulemasından el-Kânimî Arasında Gerçekleşen, Savaş Barış, Tekfir Uhuvvet Tartışmalarının Yer Aldığı Mektuplaşmalar”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 13 (2004), 189-230.
• Schimmel, Annemarie. Tasavvuf Notları. çev. Dilara Yabul. İstanbul: Sûfî Kitap, 2018.
• Trimingham, J. Spencer. A History Of Islam in West Africa. London: Glasgow University Publications Oxford University Press, 1970.
• Tımeturk, “Turabi: Tasavvufu Yeniden Düşünmeliyiz”. Erişim 4 Haziran 2008 http://www.timeturk.com/Turabi-Tasavvufu-yeniden-dusunmeliyiz-10452-haberi.html
• Yılmaz, H. Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1994.
• Ziadeh, Nicola A. Sanisiyah. Leiden: y.y., 1958.