Muhammed Şîrîn-i Mağribî’nin Hayâtı ve Câm-ı Cihân-nümâ’sının Tâhiru’l-Mevlevî Tarafından Yapılmış Tercümesi

Yıl 2022, Sayı: 12, 1 - 34, 30.06.2022

Abdulrahman Acer

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1110823

Öz

Muhammed Şîrîn-i Mağribî, 8/13. asrın son yarısı ile 9/14. asrın başlarında yaşamış bir sûfî şâirdir. Daha çok Farsça yazmış olan Mağribî’nin dîvânında Arapça ve Türkçe şiirler de bulunmaktadır. O, İbnü’l-Arabî ıstılahlarını Farsça’ya başarıyla taşıyan kalem sâhiplerinden biridir. Bununla birlikte onun hayâtı hakkında pek az çalışma bulunmaktadır. Bu durum, Türkçe’de Mağribî’nin hayâtı hakkında etraflı bir çalışma ihtiyâcını ortaya koymaktadır.
Bu çalışmada Mağribî’nin hayâtı, gerek umûmî ve husûsî târihlerden ve gerekse şuarâ tezkirelerinden ulaşılabilen bütün kaynaklara mürâcaat edilerek kaynak kritiği ve mukâyesesi metoduyla ele alınmaya çalışılmıştır. Ayrıca muâsır çalışmalar da dikkate alınmış, doğru olan tesbitlerine işâret edilmiş, yanlışları da tashih edilmeye çalışılmıştır. Böylece dilimizde Mağribî’nin hayâtı hakkında sağlıklı bir metin ortaya koyulmaya ve Mağribî hakkında yapılacak ileri çalışmalara da temel oluşturulmaya çalışılmıştır. Mağribî’nin eserleri ve Câm-ı Cihân-nümâ’sının muhtevâsı Mehmet Temelli’nin tebliğinde ele alınmış olduğundan bu çalışmada tekrarına gerek görülmemiştir. Ayrıca Mağribî’nin tasavvufî düşüncesinin tesbîti, başka ve daha hacimli çalışmaları gerektirdiğinden bu makâlede buna teşebbüs edilmemiştir.
Çalışmada Mağribî’nin hayâtının temel noktaları ve mensup olduğu tarîkatle ilgili tartışmalara temas edilmiş, bu hususlarda kaynaklar tenkid edilerek birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Ayrıca onun fikrî açıdan İbnü’l-Arabî’nin, şiir tarzı açısından da Fahreddîn-i Irâkî ve Mahmûd-i Şebisterî’nin vârisi olduğu neticesine varılmıştır. Bunun yanında Mağribî’nin merâtib-i vücûda dâir meşhur eseri Câm-ı Cihân-nümâ’nın Tâhiru’l-Mevlevî tarafından yapılmış olan tercümesinin günümüz harflerine aktarımı yapılmış, böylece söz konusu eser dilimize kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Merâtib-i Vücûd, Ekberîlik, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Muhammed Şîrîn-i Mağribî, Câm-ı Cihân-nümâ.

The Life of Muhammad Shirin-i Maghribi and Translation of His Jam-i Jihan-numa by Tahir al-Mawlawi

Öz

Muhammad Shirin-i Maghribi is a sufi poet who lived between the last half of the 8/13th and the beginning of the 9/14th centuries. There are also Arabic and Turkish poems in the divan of Maghribi, who wrote mostly in Persian. He is one of the pen holders who successfully transferred the terms of Ibn al-Arabi to Persian. However, there are very few studies about his life. This situation reveals the need for a comprehensive study on the life of the Maghribi in Turkish.
In this study, the life of Maghribi has been tried to be discussed by using the source critique and comparison method by applying to all the sources that can be accessed from both general and special histories and poet biographies. In addition, contemporary studies were also taken into account, the correct ones were pointed out, and the mistakes were tried to be corrected. Thus, it has been tried to reveal a healthy text about the life of the Maghribi in our language and to form the basis for further studies on the Maghribi. Since Maghribi's works and the content of his Jam-i Jihan-numa were discussed in Mehmet Temelli's work, it was not necessary to repeat them in this study. In addition, since the determination of Maghribi's sufi thought requires other and more voluminous studies, this has not been attempted in this article.
In the study, the discussions about the main points of Maghribi's life and the tariqa he was a follower of were touched upon, and some results were reached by criticizing the sources on these issues. In addition, it has been concluded that he is the heir of Ibn al-Arabi in terms of his thought and Fahr al-din-i Iraqi and Mahmoud-i Shabestari in terms of poetry. Beside this, the translation of his famous work, Jam-i Jihan-numa, on the stages of existence, made by Tahir al-Mawlawi, has been transferred to today's letters, thus the said work has been brought into our language.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Maratib-i Wujud, Akbariyya, Ibn al-Arabi, Muhammad Shirin-i Maghribi, Jam-i Jihan-numa

Kaynakça

• Acer, Abdulrahman. “Tâhiru’l-Mevlevî’nin ‘Tercümelerim’ İsimli Bir Yazma Mecmûası”. 2. Uluslararası Türk-İran Dil ve Edebiyat İlişkileri Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Abbas Ali Vefâyî. 910-922. Tahran: Allâme Tabatabâî Üniversitesi, Fars Edebiyâtı ve Yabancı Diller Fakültesi, 1393.
• Âzerbegdili, Lütfi Bey. Tezkire-i Âteşgede. Tahran: Müessese-i Neşr-i Kitâb, 1335.
• Bahşâyişî, Akîkî-yi. Mefâhir-i Âzerbaycân. Tebriz: Neşr-i Âzerbaycan, 1375.
• Browne, Edward G. A Literary History of Persia. London: Cambridge University Press, 1928.
• Câmî, Abdurrahman. Nefehâtü’l-üns: Evliyâ Menkıbeleri. çev. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Câmî, Abdurrahman. Nefehâtü’l-üns min hazarâti’l-ķuds. thk. Mahmud Âbidî. Tahran: İntişârât-ı Sohen, 1390.
• Chittick, William. “Ebn al-ʿArabī, Mohyī-al-dīn Abū ʿAbd-Allāh Moḥammad Tāʾī Hātemī”. Encyclopædia Iranica. Erişim 14 Nisan 2022. https://www.iranicaonline.org/articles/ebn-al-arabi
• Chittick, William. “Spectrums of Islamic Thought: Sa’id al-Din Farghani on the Implications of Oneness and Manyness”. The Heritage of Sufism. ed. Leonard Lewisohn. 2/203-219. Oxford: Oneworld, 1999.
• De Bruijn, J. T. P. Persian Sufi Poetry: An Introduction to the Mystical Use of Classical Poems. Mitcham: Curzon, 1997.
• Hândmîr, Gıyâseddin. Habîbu’s-siyer fî ahbâri efrâdi’l-beşer. thk. Muhammed Debîr Siyâkî. Tahran: Kitâbfurûşî-yi Hayyâm, 1362.
• Hidâyet, Mahmûd-i. Gülzâr-ı Câvidân. [Tahran]: Çâphâne-i Zîbâ, 1353.
• Hidâyet, Rızâkuli Hân. Mecmau’l-fusahâ. nşr. Muzâhir Musaffâ. Tahran: İntişârât-ı Emîr-i Kebîr, 1382.
• Hidâyet, Rızâkuli Hân. Tezkire-i riyâzu’l-ârifîn. nşr. Mehdi Ali Gürgânî. Tahran: Kitabfurûşî-yi Mahmûdî, 1344.
• Hüseynî, A’zam-ı. Te’sîr-pezîrîhâ-yı Fikrî ve Beyânî-yi Şems-i Mağribî ez Fusûsu’l-hikem-i İbn Arabî ve Külliyât-ı Irâkî. Şîrâz: Dânişgâh-ı Şîrâz, Doktora, 1392.
• Kâşifî, Fahreddin Ali Safî b. Hüseyin Vâiz-i. Letâifu’t-tavâif. thk. Ahmed Gülçin Maânî. Tahran: İntişârât-ı İkbâl, 1336.
• Kerbelâî, Hâfız Hüseyn-i. Ravzâtü’l-cinân ve cennâtü’l-cinân. thk. Câfer Sultân el-Kurrâî. Tahran: İntişârât-ı Nigâh, 1344.
• Kerbelâî, Hâfız Hüseyn-i. Ravzâtü’l-cinân ve cennâtü’l-cinân. thk. Câfer Sultân el-Kurrâî. Tahran: İntişârât-ı Nigâh, 1349.
• Lewisohn, Leonard. “Shirin Maghribi, Muhammad”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition). 9/484. Leiden: Brill, 1997.
• Lewisohn, Leonard. “Şerh-i hâl ve âsâr-ı Muhammed Şîrîn-i Mağribî”. Faslnâme-i Ittılâ’-resânî der hovze-i nakd ve tashîh-i mutûn 3-4 (1396), 73-80.
• Lewisohn, Leonard. “The Transcendental Unity of Polytheism and Monotheism in the Sufism of Shabistari”. The Heritage of Sufism. ed. Leonard Lewisohn. 2/379-407. Oxford: Oneworld, 1999.
• Lûdî, Şîr Ali Hân-ı. Tezkire-i Mir’âtü’l-hayâl. nşr. Hamîd-i Hüseynî - Behrûz-i Saferzâde. [Tahran]: İntişârât-ı Rowzaneh, 1377.
• Meşkûr, Muhammed Cevâd. Târîh-i Tebrîz tâ Pâyân-ı Karn-ı Nuhum-i Hicrî. [Tahran]: İntişârât-ı Encümen-i Âsâr-ı Millî, 1352.
• Meşkûriyân, Muhammed Takî - Câferî, Ali Ekber. “Sâdât-i Lâle-i Tebrîz Der Gozâr be Asr-ı Safevî”. Faslnâme-i İlmî-Pejûheşî-yi Târîh-i İslâm ve Îrân-i Dânişgâh-ı Zehrâ 27 (1394), 248-272.
• Mîr Âbidînî, Ebû Tâlib-i. “Mukaddime: Zindegî-yi Mağribî”. Dîvân-ı Kâmil-i Şems-i Mağribî. 1-48. Tahran: İntişârât-ı Züvvâr, 1358.
• Nefîsî, Saîd. Târîh-i Nazm u Nesr Der Îrân ve Der Zebân-ı Fârisî. Tahran: Kitabfurûşî-yi Furûgî, 1363.
• Norris, H. T. “The Hurufi Legacy of Fadlullah of Astarabad”. The Heritage of Sufism. ed. Leonard Lewishon. 2/87-99. Oxford: Oneworld, 1999.
• Nu’mânî, Mevlânâ Şiblî. Şi’ru’l-Acem yâ Târîh-i şuarâ ve edebiyât-ı Îran. çev. Seyyid Muhammed Takî-yi Geylânî. Tahran: Dünyâ-yı Kitâb, 1363.
• Nurbahş, Muhammed b. Abdullah. Silsiletü’l-evliyâ. Kitâbhâne-i Meclis-i Millî: 79182, 79182.
• Renard, John. Historical Dictionary of Sufism. Maryland: Rowman & Littlefield, 2016.
• Rypka, Jan. History of Iranian Literature. Dordrecht: D. Reidel, 1968.
• Sabâ, Mevlevî Muhammed Muzaffer Hüseyn-i. Tezkire-i rûz-i rûşen. thk. Muhammed Hüseyin Ruknzâde-i Âdemiyyet. Tahran: Çâp-ı İslâmiyye, 1343.
• Safa, Zebîhullah. “Persian Literature In The Timurid And Turkmen Periods”. The Cambridge History of Iran. ed. Peter Jacson - Laurence Lockhart. 6/913-929. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
• Şah, Mâsum Ali. Tarâiku’l-hakâyık. thk. Muhammed Câfer Mahnûn. Tahran: Kitâbhâne-i Senâyî, ts.
• Tahrânî, Aga Bozorg-i. ez-Zerîa ilâ tasânîfi’ş-şîa. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1983.
• TB, Tebriz Belediyesi. “Makbaratu’ş-şuarâ”. (24 Nisan 2022). https://www.tabriz.ir/Page/14/مقبره-الشعرا.html Tebrîzî, Muhammed Ali Müderris-i. Reyhânetü’l-edeb fî terâcimi’l-ma’rûfîn bi’l-künyeti evi’l-lakab. Tahran: Kitâbfurûşî-yi Hayyâm, 1369.
• Temelli, Mehmed. “Muhammed Şîrîn Mağribî ve Câm-ı Cihânnümâ’sı”. Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4. 115-122. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turism Vakfı, 2005.
• Terbiyet, Muhammed Ali. Dânişmendân-ı Âzerbaycan. Tahran: Matbaa-i Meclis, 1314.
• Tosun, Necdet. “Şîrîn-i Mağribî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/192-193. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2010.
• Uludağ, Süleyman. “Abdullah-ı Şettârî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/137. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 1988.
• Yarshater, Ehsan. “Persian Poetry In The Timurid And Safavid Period”. The Cambridge History of Iran. ed. Peter Jacson - Laurence Lockhart. 6/965-991. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.