İŞE GİRİŞ AŞAMASINDA VE İŞ İLİŞKİSİNİN DEVAMI SÜRESİNDE İŞÇİYE ALKOL VE UYUŞTURUCU TESTLERİNİN UYGULANMASININ KOŞULLARI VE SINIRLARI

Yıl 2024, , 535 - 578, 28.06.2024

Merve Kutlu Mutluer

https://doi.org/10.15337/suhfd.1434497

Öz

İşçiye işe giriş aşamasında veya iş ilişkisinin devamında uygulanan alkol ve uyuşturucu testleri işverenin işçinin kişilik haklarına müdahalesinin bir görünümü olarak karşımıza çıkmaktadır. İşverenler iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması, verimliliğin arttırılması, işyerinde gerekli düzen ve disiplinin sağlanması gerekçeleri ile işçilere alkol ve uyuşturucu testleri uygulamak istemektedir. Bu testlerin uygulanması, işçinin vücut bütünlüğüne ve dolayısıyla özel yaşamına saygı hakkına yönelen bir müdahale oluşturmaktadır. İşçiye yapılmak istenen alkol ve uyuşturucu testlerine ilişkin meşru bir amaç yani hukuka uygunluk sebebi bulunmalı, işçinin rızası alınmalı ve testin gerçekleştirilmesinde ölçülülük ilkesine uygun davranılmalıdır. İşçilere iş ilişkisinin devamı süresince uygulanacak alkol ve uyuşturucu testlerine ilişkin hukuka uygunluk sebebi ise iş sağlığı ve güvenliğinin korunmasıdır. İşyerinde alkol tüketimi veya uyuşturucu madde tesiri altında olma hem işçinin kendi iş güvenliğini hem de diğer işçilerin veya işçinin muhatap olabileceği üçüncü kişilerin sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atabilir. İşte bu sebeple işverenin iş sağlığı ve güvenliğini meşru amaca yönelik ölçülü olması kaydıyla ve sadece tehlikeli işlerde çalışan işçilerden alkol ve uyuşturucu testi isteyebileceği kanaatimizce kabul edilmelidir. Test sonucu ortaya çıkan işçinin sağlığına ilişkin kişisel verilerinin de Kişisel Verilerin Koruması Kanunu uyarınca işlenmesi gerekir. Bununla birlikte, iş sözleşmesinin kurulması aşamasında işçiden alkol testi istenmesi meşru bir amaç olmadığından işçinin özel yaşamına saygı hakkına ölçüsüz bir müdahale teşkil edecektir. İşe giriş aşamasında istenecek uyuşturucu testleri bakımından ise iş niteliği gereği iş sağlığı ve güvenliği bakımından gerekli olması halinde bu testlerin yapılması hukuka aykırı olmayacaktır. Hem işe giriş hem iş ilişkisinin devamı süresince işçiden istenecek alkol ve uyuşturucu testlerinde işveren işçinin kişilik haklarını zedeleyecek müdahalelerden kaçınmak ve onurunun kırılmaması için gerekli önemleri almakla yükümlüdür.

Anahtar Kelimeler

Alkol testi, uyuşturucu testi, işçinin kişilik haklarının korunması, işverenin koruma ve gözetme yükümlülüğü, iş sağlığı ve güvenliği.

Kaynakça

• Arslan Ertürk, Arzu, Türk İş Hukukunda İşçinin Sadakat Borcu, İs-tanbul 2010.
• Auvergnon, Philippe, Drogues illicites et travail salarié, Dr Soc, 2015.
• Auzero, Gilles/Baugard, Dirk/Dockès, Emmanuel, Droit du Travail, 33.ed, Paris, 2020.
• Aydın, Ufuk, İş Hukukunda İşçinin Kişilik Hakları, Eskişehir 2002.
• Aydınlı, İbrahim, “İşçinin Kişiliğinin Korunmasına Yönelik Düzenle-meler ve Borçlar Kanunu Tasarısının Konuyla İlgili Maddele-rinin Değerlendirilmesi”, TÜHİS, (2005), s. 21-42.
• Aydoğdu, Murat, Genel İşlem Koşulları Şerhi, Ankara 2018.
• Başpınar, Veysel, Borç Sözleşmelerinin Kısmi Butlanı, Ankara 1998.
• Bayram, Fuat, Türk İş Hukukunda İşçinin Kişilik Hakkını Koruma Borcu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Baysal, Ulaş, Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri, İs-tanbul, 2019. (İş Sağlığı ve Güvenliği)
• Baysal, Ulaş, İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Geçerli Sebeple İş Sözleşmesinin Feshi, Ankara, 2011.
• Bozkurt Gümrükçüoğlu, Yeliz, "İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunmasına İlişkin Sorunlar ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu" Kübra Doğan Yenisey ve Seda Güneş Emrağ (Edi-törler) İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar, İstanbul, 2017, s. 19-101.
• Caniklioğlu, Nurşen, Hastalığın ve Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi, İstanbul 2002.
• Civan, Orhan Ersun, İşçinin Yan Yükümlülükleri, İstanbul 2021.
• Craig, John DR, Privacy and Employment Law, Londra 1999.
• Cranford, Michael, “Drug Testing and the Right to Privacy: Arguing the Ethics of Workplace Drug Testing” Kluwer, 17, 1998, s. 1805-1815.
• Çankaya, Yiğitcan, İş İlişkisinde İşçinin Özel Yaşamının Gizliliği, İs-tanbul, 2021.
• Çelik, Nuri/Caniklioğlu, Nurşen/Canbolat, Talat/Özkaraca Ercü-ment, İş Hukuku Dersleri, 35. Bası, İstanbul 2022.
• Çetin, Evra, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 8-11. Maddeleri Bağlamında Çalışanların Hakları, İstanbul 2015
• Davidson, Dan, “Employee Testing: An Ethical Perspective”, Journal of Business Ethics, 7(3), 1988, s. 211-217.
• Ekmekçi, Ömer/Yiğit, Esra, Bireysel İş Hukuku Dersleri, 2. Bası, İstan-bul 2020.
• Elbir, Nazlı, Kişiliğinin Korunması Bağlamında İşçiye Ait Kişisel Veri-lerin Korunması, Ankara 2020.
• Eyrenci, Öner/Taşkent, Savaş/Ulucan, Devrim, Bireysel İş Hukuku, 8. Bası, İstanbul 2017.
• Gürsel, İlke, İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı, Ankara 2016.
• Isbister, Douglas, “Justifying Employee Drug Testing: Privacy Rights Versus Business Interests” Dalhousie Journal of Legal Studies, 26(5), 1996, s. 255-270.
• ILO “Coming Clean: Drug and Alcohol Testing in the Workplace” https://www.ilo.org/global/publications/world-of-work-magazine/articles/WCMS_082253/lang--en/index.htm (Erişim Tarihi: 11.01.2024).
• ILO, “ILO Code of Practice on HIV/AIDS and the World of Work” International Labour Office, Geneva, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---ilo_aids/documents/publication/wcms_113783.pdf (Erişim Tarihi: 11.01.2024).
• Karabağ Bulut, Nil, Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişi-lik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi, İstanbul 2014.
• Keser, Hakan, İş Sözleşmesinin Bildirimli Feshinde Geçerli Sebep, An-kara 2016.
• Kuntalp, Erden, “Bankalar ve Genel İşlem Koşulları” Hukukunda Ge-nel İşlem Şartları Sempozyumu, BATIHAE , 2011, s. 81-102.
• Kutlu Mutluer, Merve, Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk İş Hukukunda İşyeri İç Yönetmelikleri, Ankara 2022.
• Lokiec, Pascal, Droit du Travail, 2.ed, Paris, 2019.
• Makas, Recep, “Yargıtay Kararları Işığında İşçinin Alkol veya Uyuştu-rucu Madde Kullanma Yasağına Aykırı Davranması ve İş Sözleşmesinin Feshi” Sicil, 47, 2022, s. 76-97.
• ILO, “Management of Alcohol and Drug-Related Issues in the Workp-lace: An ILO Code of Practice”, 1996, https://www.ilo.org/global/publications/ilo-bookstore/order-online/books/WCMS_PUBL_9221094553_EN/lang--en/index.htm (Erişim Tarihi: 11.01.2024).
• Manav, A. Eda, “İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Der-gisi, 19(2), 2015, s. 95-136.
• Mollamahmutoğlu, Hamdi/Astarlı, Muhittin/Baysal, Ulaş, İş Hukuku, 7. Bası, Ankara 2022.
• Ocak, Saim/ Özer, Hatice Duygu/Duman, Barış/Yılmaz, Dursun, Yargı Kararları Işığında Geçerli Sebeple Feshe İlişkin İşçi Dav-ranışları, Ankara 2022.
• Okur, Zeki, İş Hukukunda Elektronik Gözetleme, İstanbul 2011.
• Özdemir, Erdem, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, İstanbul 2014.
• Öztürk, Berna, İşçinin Talimatlara Uyma Borcu, İstanbul 2021.
• Peskine, Elsa/Wolmark, Cyril, Droit du Travail, 13.ed, Paris 2020.
• Sevimli, K. Ahmet, İşçinin Özel Yaşamına Müdahalenin Sınırları, İs-tanbul 2006.
• Sevimli, Ahmet K, “İşçinin Kişisel Verilerinin İşlenmesi İçin Verdiği Rızanın Hukuki Değeri” Toprak İşveren,116, 2017, s. 4-11. (Rıza)
• Sümer, Haluk Hadi, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku, 6. Baskı, Ankara 2022.
• Süzek, Sarper, İş Güvenliği Hukuku, Ankara 1985.
• Süzek, Sarper, İş Hukuku, 18. Bası, İstanbul 2019.
• Tunçomağ, Kenan/Centel,Tankut, İş Hukukunun Esasları, 9. Baskı, İstanbul 2018.
• Ugan Çatalkaya, Deniz, İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, İstanbul 2019.
• Uncular, Selen, İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması, An-kara 2014.
• Uşan, Fatih/Erdoğan, Canan, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, 2. Baskı, Ankara 2021.
• Ünal, Canan, İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler, Centel, Tankut (Editör) İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar-III, İstanbul 2018, s. 261-318.
• Yamakoğlu, Efe, Bilişim Teknolojilerinin Kullanımının İş Sözleşmesi Taraflarının Fesih Hakkına Etkisi, İstanbul 2020.
• Yıldız, Gaye Burcu, İşverenin Eşit İşlem Yapma Borcu, Ankara 2008.
• Yıldız, Gaye Burcu, İş Hukukunda Sözleşmesel Kayıtlar, Ankara 2014.
• Waquet, Philippe, L'Entreprise et les Libertés du salarié : Du salarié-citoyen au citoyen-salarié Paris, 2003.