Osmanlı'nın Son Yüzyılında Hukuk Düşüncesinin Dönüşümü ve Dönemin Başlıca Tartışma Konuları

Yıl 2018, , 77 - 109, 13.09.2018

Nuran Koyuncu , Yasin Yılmaz

https://doi.org/10.15337/suhfd.428157

Cited By: 3

Öz

Osmanlı hukuk
düşüncesi araştırmalarında hukukta batılılaşma, kanunlaştırma, yeni bir fıkıh
usulü, hukuk ve din ilişkisi, laiklik gibi halen tartışılan konuların ilk defa
ciddi biçimde ele alındığı Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerini kapsayan son
yüzyıllık kesitin, klasik döneme ve Cumhuriyet dönemine nazaran daha önemli bir
birikimi ifade ettiğini düşünüyoruz. Ancak bu dönemdeki hukuk düşüncesi,
siyasetin ve siyasi düşüncesinin gölgesinde kalmış, farklı fikir akımları
arasında yapılan bereketli tartışmaların semerelerinden yeterince istifade
edilememiştir. Hukuk düşüncesini bu tartışmalar üzerinden oluşturan bürokrat ve
aydınlar Osmanlı devlet geleneğinin getirdiği uzun bir tarihi tecrübeye sahip
ve aydınlanma felsefesi etkisinde gelişen Batılı hukuk teorilerine hakimlerdi.
Ayrıca bu dönem İslam ve Türk hukuk tarihinde en önemli dönüm noktalarından
biridir. İslam hukuk tarihi için ilk tedvin asrından sonra ilk ciddi tedvin
hareketlerinin ortaya çıkması ve Türk hukuk tarihi için ise İslam dininin ve
dolayısıyla hukuk sisteminin kabulünün getirdiği değişime denk bir değişim
yaşanmış olması açısından böyledir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk, Hukuk Düşüncesi, Batılılaşma, Tanzimat

Kaynakça

• AKÇA, G. & HÜLÜR, H. (2006). Osmanlı Hukukunun Temelleri ve Tanzimat Dönemindeki Hukuksal Yeniliklerin Sosyo-Politik Dinamikleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 295-321.AKMAN, Ahmet, “Osmanlı Devletinde Hukuki Yapı ve Adli Teşkilatta Tanzimat Sonrası Gelişmeler”, Yeni Türkiye 96\10, ss. 1002-1018.AKYILMAZ, Gül, Siyasi Tarih, Seçkin Yay. Ankara, 2015, s. 106.ATA Ramazan, “Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat”, Mütefekkir, Yıl 1, Sy. 1, 2014, s. 164AYDIN, M. Akif, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yay. No: 11, İstanbul, 1985._______________, İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yay. İstanbul, 1996._______________, “Osmanlı Hukuku’nun Genel Yapısı ve İşleyişi”, Türkler, (Editör: Kemal Çicek-Salim Koca), C. 10, Ankara 2002, s.15._______________,“Batılılaşma (Hukuk)” md. DİA, 1992, c. 5, s. 162-167.BARKAN Ömer Lütfü, “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilat ve Müesseselerinin Şer’iliği Meselesi”, İÜHFM, C. XI, S. 3-4, İstanbul 1945, s. 203BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi yay. İstanbul, 2012.BEYDİLLİ Kemal, “Mustafa Reşit Paşa”, TDVİA, C. 31, s. 350BOA, C..ADL., Nu. 4/275, H-04-05-1256.BOA, HR.MKT., Nu. 37/67, H. 1266BOA, MV, Nu. 251/24, H-19-09-1337.BOZKURT, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi -Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939)-, Ankara: T.T.K. Yay. 2010.CELAL NURİ, Havaic-i Kanuniyemiz, Matbaa-i İctihad, İstanbul, 1331.CİN Halil - AKYILMAZ Gül, Türk Hukuk Tarihi, Konya, 2011.EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri Tanzimat ve Sonrası, Arı Sanat Yay. İstanbul, 2017.ELDEM Edhem, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Adalet, Eşitlik, Hukuk ve Siyaset Üzerine”, Toplumsal Tarih, 288, Aralık 2017, s. 25-26.ENGELHARDT, E. P., Tanzimat ve Türkiye, çev. Ali Reşad, Kaknüs Yay. İstanbul, 1999.FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, İçtimaiyat, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1947.HALLAQ, Wael, İslam Hukukuna Giriş, çev. Necmettin Kızılkaya, Pınar Yay. İstanbul, 2017.HALİM SABİT, “Mecelle Cemiyeti Hakkında Bir Muhtıra-i Acizane”, Sırat-ı Mustakim, 1325, 2\33, 102-106.HATİBOĞLU, Mehmed Said, İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine (1-2), Otto yay. Ankara, 2012.İNALCIK, Halil, Devleti Aliyye (C.4), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.______________, “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk Ve Fatih’in Kanunları”, AÜSBFD, C. 13, Sy. 2, 1958, s. 102KADRİ, Hüseyin Kazım, İnsan Hakları Beyannamesi'nin İslam Hukukuna Göre İzahı, haz. Osman Ergin, İstanbul, 1949.KARAYALÇIN Yaşar, “Hukukun Üstünlüğü”, AÜSBFD, C. 47, Sy. 3, Yıl 1992, s. 194.KAYNAR, Reşat, Türkiye’de Hukuk Devleti Kurma Yolundaki Hareketler, Tan Matbaası, İstanbul, 1960._______________, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985.KIRAY, E., Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınevi, İstanbul, 1993.KÖPRÜLÜ M. Fuad, “Fıkıh, MEB İA, C. IV, İstanbul, 1970, s. 614-615.LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993.MAHMUD ESAD, Tarih-i İlm-i Hukuk, Amire Matbaası, İstanbul, 1331.MANSURİZADE SAİD, Hakikat-i İslam, Vilayet Matbaası, Aydın, 1329.____________________, “İctihad Hataları”, İslam Mecmuası, 1330, c. II, sy. 28, s. 649MARDİN, Ebu’l Ula, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara, 2009MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, çev. Mümtazer Türköne & Fahri Unan & İrfan Erdoğan, İletişim Yay. İstanbul, 1996.MEZGHANİ, Ali, Tamamlanmamış Devlet -Arap Ülkelerinde Hukuk Sorunu-, çev. Ahmet Arslan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay. İstanbul, 2015.MUHAMMED SEYYİD, Fıkıh Usulü -Medhal-, haz. Hasan Karayiğit, Düşün Yayınları, İstanbul, 2010.MUSTAFA ŞEREF, “İctimai Usul-i Fıkıh Nasıl Teessüs Eder”, İslam Mecmuası, 1\6, 162-166MÜNİF PAŞA, Hikmet-i Hukuk, haz. Gökhan Doğan, Çizgi yay. Konya, 2016.OKUMUŞ, Ejder, Türkiye’nin Laikleşme Serüveninde Tanzimat, İnsan yay. İstanbul, 2017.ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yay., lstanbul 1983.OTACI, Cengiz, Hukukun Laikleşme Serüveni, Birey yay. İstanbul, 2004.ÖZ, Mehmet, Kanun-ı Kadim’in Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergah Yay. İstanbul, 2015ÖZBİLGEN Erol, Osmanlı Hukuku’nun Yapısı, İstanbul, 1985.SAYAR, Ahmet Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, Ötüken Yay. İstanbul, 2013.SCHACHT, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ & Abdülkadir Şener, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay, Ankara, 1986.SUNGU, İhsan, “Mahmud II'nin izzet Molla ve Asakir-i Mansure Hakkında Bir Hattı”, 1941, Tarih Vesikaları, 1, 1-76.ŞENTÜRK, Recep, İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim, İz Yay. İstanbul, 2016.TANPINAR, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi yay. İstanbul, 2006.TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Yedigün Matbaası, İstanbul, 1960.TURSUN BEY, Tarih-i Ebu’l Feth, haz. A. Mertol Tulum, Baha Matbaası, İstanbul, 1977.ÜLGENER, F. Sabri, Zihniyet, Aydınlar ve İzm'ler, Derin Yayınları, İstanbul, 2006.ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1992.YALÇINKAYA, M. Alaaddin, “Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Değeri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara, OTAM, 1997.YAZIR, M. Hamdi, Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler, haz. A. Cüneyd Köksal & Murat Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul, 2011.