An Exception of The “Cuius Est Solum Principle” Regarding The Scope of Land Property: Mining Ownership in Turkish Law

Yıl 2021, Cilt: 29 Sayı: 3, 1659 - 1692, 15.09.2021

Özkan Özyakışır

https://doi.org/10.15337/suhfd.865956

Öz

The principle of cuius est solum relates to the scope of land ownership. According to this principle originating from Roman law, the owner of a land owns both the plot of land, and everything from the ground up to the sky and down to the centrosphere.
Nowadays, considering the technological developments, the application of this principle without exception is unthinkable. For example, in the Turkish Civil Code art. 718 / II, it is accepted that the elements within the horizontal and vertical borders of the land are within the scope of the land ownership, "without prejudice to the legal restrictions".
Mines are one of the elements excluded from the scope of land ownership by the Turkish legislation. According to Article 4 of the Mining Code, "The mines are under the jurisdiction and disposal of the State and are not subject to the ownership of the land they are in."

Anahtar Kelimeler

Cuius Est Solum Principle, Scope of Land Ownership, Horizontal and Vertical Boundaries of the Land, Mining, Mining Ownership

Arazi Mülkiyetinin Kapsamına İlişkin “Cuius Est Solum İlkesi”nin Bir İstisnası: Türk Hukukunda Maden Mülkiyeti

Öz

Cuius est solum ilkesi, arazi mülkiyetinin kapsamına ilişkindir. Roma hukuku kaynaklı bu ilkeye göre, bir arazinin maliki, sadece zeminin (toprağın) değil, zeminden yukarı doğru göklere ve aşağı doğru dünyanın merkezine kadar her şeyin sahibidir.
Günümüzde, teknolojik gelişmeler karşısında, cuius est solum ilkesinin istisnasız bir şekilde uygulanması düşünülemez. Misal, Türk Medeni Kanunu m. 718/II’de, arazinin yatay ve dikey sınırları içinde bulunan unsurların arazi mülkiyetinin kapsamında olduğu, “yasal sınırlamalar saklı kalmak üzere” kabul edilmiştir.
Madenler, Türk kanun koyucusu tarafından arazi mülkiyetinin kapsamı dışında bırakılan unsurlardan biridir. Maden Kanunu m. 4’e göre, “Madenler Devletin hüküm ve tasarrufu altında olup, içinde bulundukları arzın mülkiyetine tabi değildir.”

Anahtar Kelimeler

Cuius Est Solum İlkesi, Arazi Mülkiyetinin Kapsamı, Arazinin Yatay ve Dikey Sınırları, Maden, Maden Mülkiyeti

Kaynakça

• ABRAMOVITCH, Yehuda, “The Maxım "Cujus Est Solum Ejus Usque Ad Coelum" as Applied in Aviation” McGill Law Journal, 4(8), 1962, s. 247– 269.
• ADAMS, Cecil, “Can I declare a “no-flight zone” over my house?”, Feb 13, 1998, https://www.straightdope.com/21342266/can-i-declare-a-no-flight-zone-over-my-house (E.T. 11.01.2021).
• AKİPEK, Jale G., “Mülkiyet Kavramı Üzerinde Bir İnceleme”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, Şubat 1969, s. 1-15. (AKİPEK, Mülkiyet).
• AKİPEK, Jale G., Türk Eşya Hukuku (Ayni Haklar), İkinci Kitap Mülkiyet, İkinci Bası, Ankara, 1973. (AKİPEK, Eşya).
• AKİPEK, Jale/ AKINTÜRK, Turgut/ ATEŞ, Derya, Eşya Hukuku, İkinci Baskı, İstanbul, Eylül 2018.
• AKKURT, Ali, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Yargı Organları İçtihatlarında Mülkiyet Hakkının Kapsamı ve Sınırlanması”, Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 6, Aralık 2015, s. 177-204.
• AKSARAY, Buse, “Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Komşuluk İlişkileri Bakımından Sınırları” Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, Yıl: 2019, s. 61-100.
• ARSLAN, Kahan Onur, “Kamu Malı Niteliğinin Tespiti ve Kamu Mallarından Yararlanmanın Esasları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 131, Temmuz 2017, s. 57-86.
• AVCI, Mustafa/ YAVUZDOĞAN, Seçkin, “Türkiye’de Kamu Malları Konusuna Genel Bir Bakış”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, Haziran 2015, s. 11-29.
• AYDIN, Mehmet Âkif, “Mecelle-î Ahkâm-ı Adliyye”, https://islamansiklopedisi.org.tr/mecelle-i-ahkam-i-adliyye (E.T. 19.01.2021).
• BLACKSTONE, William, Commentaries on the Laws of England, Book the Second - Chapter the Second, https://avalon.law.yale.edu/18th_century/blackstone_bk2ch2.asp (E.T. 11.01.2021).
• BRADBROOK, Adrian John, “The Relevance Of The Cujus Est Solum Doctrine To The Surface Landowner's Claims To Natural Resources Located Above And Beneath The Land”, Adelaide Law Review, 11(4), 1988, s. 462-483.
• COOPER, Copp John, “International Air Law, Roman Law and The Maxim Cujus Est Solum In International Air Law”, McGill Law Journal, Vol: 1, 1952, s. 23-65., https://studylib.net/doc/8735755/international-air-law---mcgill-law-journal (E.T. 11.01.2021).
• ÇELİK, Yasin, “Devlet Mallarının Haczedilmezliği ve Belediye Mallarının Haczi”, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 13, Ocak 2017, s. 31-61.
• DİNÇKOL, Hulüsi Alphan, “İmar Planlarında Kamu Yararı Denetimi”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, Aralık 2018, s. 43-63.
• ERDOĞAN, İhsan, “Hukuki Açıdan Define”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 1-2, Yıl: 2013, s. 513-533.
• EREN, Fikret, Mülkiyet Hukuku, Gözden Geçirilmiş 4. Baskı, Ankara 2016.
• FENDOĞLU, H. Tahsin, “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (AY. md.13.):”, Anayasa Yargısı, Cilt: 18, Sayı: 1, Yıl: 2002, s. 111-149.
• GEMALMAZ, H. Burak, Mülkiyet Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-6, Nisan 2018.
• http://blog.uclm.es/cienciaspenales/files/2016/10/21sporrong-proteccion-de-la-propiedad.-titularidad-y-alcance.-privacion-legal-de-la-propiedad.-in.pdf Sporrong and Lönnroth v. Sweden, App. Nos. 7151/75 and 7152/75, Judgment of 23 September 1982, Series A No. 52. (E.T. 07.01.2021).
• https://sozluk.gov.tr/ (E.T. 10.01.2020).
• https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199664924.001.0001/acref-9780199664924-e-4660 (E.T. 11.01.2021).
• https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/349-350.pdf Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1 Numaralı Ek Protokolü (E.T. 19.12.2020).
• https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss503.pdf 5995 sayılı Maden Kanununda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Genel Gerekçesi. (E.T. 02.01.2021).
• https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem27/yil01/ss41.pdf 7164 sayılı Maden Kanunu İle Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Genel Gerekçesi. (E.T. 02.01.2021).
• KARADENİZ-ÇELEBİCAN, Özcan, “Çağdaş Mülkiyet Anlayışı Dolayısıyla Roma Mülkiyetinin Yeniden Değerlendirilmesi Zorunluluğu”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 3 – 4, Aralık - Ocak 1986, s. 157-184.
• KARTALKANAT, Ahmet, “Cumhuriyet Döneminde Madenciliğimizin Gelişimi ve Türkiye Madencilik Politikası”, Jeoloji Mühendisleri Odası Dergisi, Sayı: 38, Yıl: 1991, s. 51-67. (KARTALKANAT, Madenciliğimizin Gelişimi).
• KARTALKANAT, Ahmet, “Madencilikle İlgili Düzenleyici Sistemler”, https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/a988fc2992add2d_ek.pdf?dergi=HABER%20B%DCLTEN%DD (E.T. 05.01.2021) (KARTALKANAT, Düzenleyici Sistemler).
• KESKİN, A. Dilşad/ DEMİRCİOĞLU, H. Reyhan, Medeni Hukuk - II (Eşya Hukuku- Miras Hukuku), Ankara, Kasım 2018.
• KLEIN, Herbert David, “Cujus Est Solum Ejus Est...Quousque Tandem”, Journal of Air Law and Commerce, Volume 26, Issue 3, Article 2, 1959, s. 237-254.
• KÖPRÜLÜ, Bülent, “Taşınmaz Mülkiyetinin Yatay ve Düşey Sınırlandırılmasına İlişkin Başlıca Hukuki Sorunlar”, s. 32- 40, https://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/K6TH_c8dba7d0df1c4a7_ek.pdf (E.T. 05.01.2021).
• KÖSTÜ, Ozan Muzaffer, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Mülkiyet Hakkı Yorumu”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 148, Aralık 2018, s. 116-122.
• LACHS, Manfred, (Academie De Droit International), Recueil Des Cours, 1964/III, Volume 113, 1966.
• MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI, Madencilik Sektörü ve Politikaları Raporu, Mart 2011.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ SELİÇİ, Özer/ OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe, Eşya Hukuku, Gözden Geçirilmiş 20. Bası, İstanbul, Ekim 2017.
• ONAR, Sıddık Sami, “İslâm Hukukunun Codîfîcatîon'u Mecelle”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 20, Sayı: 1-4, Yıl: 1955, s. 57-85.
• ÖRÜCÜ, Esin, “1961 Anayasası ve Anayasa Mahkemesine Göre Hakkın Özü Kavramı Ve Mülkiyet Hakkının Özü”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 41, Sayı: 3-4, Yıl: 1975, s. 145-161.
• ÖZDEMİR, Yücel, “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasında Öze Dokunma Yasağı”, KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Ocak 2017, s. 65-99.
• SAĞLAM, Fazıl, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara, 1982.
• SAYIN KORKMAZ, Bengi S., “Roma Hukuku’nda Mülkiyet Kavramı ve Mülkiyet Hakkına İlişkin Kısıtlamalar”, KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, Temmuz 2019, s. 173-193.
• SMITH, D.E., “The Origins of Trespass to Airspace and the Maxim “Cujus est Solum Ejus Est Usque ad Coelum””, The Trent Law Journal, Volume: 6, 1982, s. 33-42.
• SÖYLER, İlhami, “Kamu Malları Teorisi Açısından Devletin Hüküm ve Tasarrufundaki Yerler”, Sayıştay Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 83, Ekim 2011, s. 57-68.
• SPRANKLING, John G., “Owning The Center Of The Earth”, Ucla Law Review, 55(4), April 2008, s. 979-1040.
• ŞİMŞEK, Suat, “Kamu Mallarının Özel Mülkiyete Konu Olmaması İlkesinin Mülkiyet Hukukuna Yansımaları”, Sayıştay Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 92, Ocak 2014, s. 93-115. (ŞİMŞEK, Kamu).
• ŞİMŞEK, Suat, “Mülkiyet Hakkının Kapsamı, Sınırlandırma Nedenleri ve Şartları Açısından 1982 Anayasası ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi: Karşılaştırmalı Bir Analiz –I” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 91, Yıl: 2010, s. 181-228. (ŞİMŞEK, Mülkiyet).
• ŞİMŞEK, Suat, “Taşınmaz Mülkiyetinin Dikey Kapsamı: Anayasa Mahkemesinin Kamulaştırma Kanunu ile İlgili K. 2015/49 Sayılı İptal Kararının Eleştirisi”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 109, Eylül 2015, s. 68-73. (ŞİMŞEK, Taşınmaz).
• TEKİNAY, Selâhattin Sulhi/ AKMAN, Sermet/ BURCUOĞLU, Halûk/ ALTOP, Atillâ, Eşya Hukuku, Cilt I, Yeniden İncelenmiş ve Genişletilmiş 5. Bası, İstanbul, 1989.
• TEZCAN, Murat, “Soyut Kamu Yararı Kararıyla Sınırlandırılan Mülkiyet Hakkı”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 85, Eylül 2013, s. 87-89.
• TOPALOĞLU, Mustafa, “Dünyada Maden Hukukuyla İlgili Yeni Yaklaşımlar ve Bu Bağlamda Türk Maden Hukukunun Gelişimi”, http://mtopaloglu.av.tr/img/makaleler/du-nyada-maden-hukukuyla-I-llgili-yeni-yaklas-imlar-ve-bu-bag-lamda-tu-rk-maden-hukuku-740.pdf (E.T. 03.01.2021). (TOPALOĞLU, Yeni Yaklaşımlar).
• TOPALOĞLU, Mustafa, “Maden Haklarının Devri ve Şirketlere Sermaye Olarak Koyulması”, Adana Barosu Dergisi, Sayı: 14, Yıl: 5, Nisan 1996, s. 7-12. (TOPALOĞLU, Maden).
• TOPALOĞLU, Mustafa, “Maden Ruhsat Sahibi ile Taşınmaz Malikleri Arasındaki Hukuki Uyuşmazlıklar”, Türkiye Madenciler Derneği Sektörden Haberler Bülteni, Sayı: 62, Ekim 2016, s. 66-77. (TOPALOĞLU, Ruhsat).
• TOPALOĞLU, Mustafa, “Madencilikle İlgili Yasal Düzenlemelerdeki Küresel Eğilimler ve Türkiye Uygulaması” Bilimsel Madencilik Dergisi, Özel Sayı, 2018, s. 143-152. (TOPALOĞLU, Küresel Eğilimler).
• TURHAN, Melih, Madencilikte Önemli Bazı Ülkelerde Maden Hukuku ile İlgili Mevzuat, (Editör: MECİT ALTIN, Evren), Mayıs 2014.
• TÜRK, Hikmet Sami, “Devletçe İşletilecek Madenler Hakkında Kanun Üzerinde Açıklamalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 36, Sayı: 1, Ocak 1979, s. 83-119.
• TÜRKOĞLU, Halide Gökçe, “Glossator'lar”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Bülent Tahiroğlu’na Armağan, Cilt: 23, Sayı: 3, Yıl: 2017, s. 55-96.
• ÜNAL, Mehmet/ BAŞPINAR, Veysel, Şeklî Eşya Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 9. Baskı, Ankara, Ekim 2017.
• YILDIZ, Taşkın Deniz, “Türk Maden Mevzuatı Evriminde Madenlerin Mülkiyeti ve Rejimi”, 23rd International Mining Congress & Exhibition of Turkey, Antalya, 16-19 Nisan 2019, s. 1959-1980.
• ZARAKOLU, Avni, “Türkiye'nin Maden ve Enerji Ekonomisinde Etibank”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, Ocak 1958, s. 165-194.