İNSAN HAKLARININ KORUNMASINDA İDARİ YARGININ ROLÜ

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 3, 1109 - 1135, 02.10.2023

Ramazan Yıldırım , Hüseyin Bilgin , Ayşegül Çoban Atik

https://doi.org/10.15337/suhfd.1340996

Öz

İnsan hakları insanların insan olmasından kaynaklı haklarıdır. Bu hakların korunması da devletlerin en önemli görevidir. Devletin bu görevini yerine getirmesinin denetimi sadece iç hukuk yoluyla olmamaktadır. Aynı zamanda uluslararası sözleşme hükümleri ile de insan haklarının korunması sağlanmaya çalışılmaktadır.
Devletlerin insan haklarını ihlalleri, iki şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar yatay insan hakları ihlali ve dikey insan hakları ihlalleridir. İdari yargı yerleri de insan hakları ihlaline neden olan yargılamalar yapabilmektedir. Ülkemizden AİHM önüne giden dosya sayısına bakıldığında insan hakları ihlallerinde idari yargı yerlerinin de önemli bir yeri olduğu görülmektedir.
Makalede, öncelikle insan hakları kavramına ve ihlallere genel bir bakışa ve insan haklarının ihlal biçimlerine yer verilmiştir. Sonrasında idari yargı yerlerince ihlal edilen ve AİHM önüne gelmiş olan insan hakları konusuna değinilmiştir. İdari yargı yerlerince insan hakları ihlallerine neden olunmasının sebeplerine yer verdikten sonra idari yargı hakimlerinin insan hakları ihlaline neden olmaması için taşıması gereken özelliklere bentler halinde ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan hakları, idari yargı, idari yargı hakimi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, bireysel başvuru

Kaynakça

• AKINCI, Müslüm; İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı, Turhan Kitapevi, Ankara 2008,
• ANAYURT Ömer; Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Ankara 2004,
• ATAY, Abdullah; Bireysel Başvuru Kararlarının İdari Yargıda Usul Kurallarının Yorumuna Etkisi, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul 2021;
• AVCI, Mustafa; “Mecelle’ye Göre Hâkimin Nitelikleri ve Yargılama Etiği”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y.7, S.27 (temmuz 2016), s. 46.
• AYDIN, Öykü Didem; “Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 4, 2011;
• BİLGİN Hüseyin; İnsan Hakları Tazminat Komisyonu, Terazi Hukuk Dergisi, 8.84, (2013): 80-85;
• BİLGİN, Hüseyin; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Türk İdari Yargısına Yansımaları, 1. Baskı, Ankara 2014;
• BİLGİN, Hüseyin; İdari Yargı İçin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Uygulama Rehberi, Adalet Yayınevi, Ankara 2017.
• BİLİR, Faruk; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Yargılama Yetkisi, Genişletilmiş 2.B., Ankara 2012; DEMİRKOL,Selami; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İdari Davalarla İlgili Yargılama Ayrıntıları İhmal-İhlal (İki Resim Arasındaki Fark) Beta Yayınları, İstanbul 2020.
• DEMİRKOL, Selami; Devlet Birey Hukuk İlişkisi (Ders Notları) Beta Yayınları, İstanbul 2021, s.243-298;
• EKİNCİ, Hüseyin/SAĞLAM, Musa; 66 Soruda Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Şen Matbaa, 2012.
• GÖREN, Zafer; Türk Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru, Yetkin Hukuk Yayınları, Ankara 2013;
• GÖZLÜGÖL, Said Vakkas; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İç Hukukumuza Etkisi, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş, 2. B, Ankara 2002.
• GÖZÜBÜYÜK A. Şeref / GÖLCÜKLÜ, Feyyaz; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yönetimi 13. Ek Protokole Göre Hazırlanıp Genişletilmiş 10. B, Ankara 2013.
• https://hudoc.echr.coe.int/tur#{%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22]} https://t24.com.tr/haber/cumhurbaskani-yardimci-oktay-halkin-yargiya-olan-guveni-yuzde-38,831549, et. 18.08.2021.
• İNCEOĞLU, Sibel/ARAT, Nihal/ DUYMAZ, Erkan; İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkına İlişkin Emsal Kararlar, Avrupa Konseyi, Haziran 2022, Tam PozistifReklam&Matbaa, Ankara;
• İNCEOĞLU, Sibel; Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği, Şen Matbaa, 2017, Ankara, s. 109-124.
• İNCEOĞLU, Sibel; İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler, Beta Yayınevi, 4. Bası, İstanbul 2013.
• KARAOSMANOĞLU, Fatih; İnsan Hakları, Güncelleştirilmiş 2.B, Ankara 2012;
• KAYA, Abdulkadir, İnsan Hakları Uygulamaları, Ankara, 2010.
• KILIÇ, Ayşe Funda, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Anayasal ve Kişisel Önem Kriteri, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 129-149;
• KILIÇ, Yavuz, “Hobbes, Locke ve Rousseau’da ‘Doğa Durumu’ Düşüncesi”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/219966, E.T. 07.08.2021.
• KILINÇ D. B. Türkiye’de Bireysel Başvuru Sisteminin Kurulması: Başarı Vaad Eden Bir Tecrübe, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2015; 0(5): 571-587;
• KOÇAK, Nazım Taha, Tam Yargı Davaları, Seçkin Yayınevi, Ankara 2020;
• KOZANOĞLU, Gonca; Türk İdare Hukukunda Doğal Afetler Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• KUYAKSİL, Ali; İnsan Hakları Bilgileri, Ankara, 2002.
• ÖĞÜTCÜ, Muhlis; Çevre Kanunundaki İdari Yaptırımlar, Adalet Yayınevi, Ankara 2022.
• ÖZBEY, Özcan; Türk Hukukunda Anayasa Mahkemesine Birey Başvuru Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara 2013.
• ÖZLÜER, Özkaya, Ilgın; İdari Yaptırımların Özellikleri ve Çevre Kanunu, Ankara Barosu Dergisi, 2015/1, s.121-186.
• ÖZTOPRAK, Sezin, Çevre Hukukunda İdari Yaptırımlar, KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3.1, (2018): 41-78.
• POROY, Mehmet Akif, “Yatay İlişkilerde Pozitif Yükümlülük İnsan Haklarının Yatay İlişkilerde Geçerliliği” İstanbul Barosu Dergisi C. 80, Sayı: 3, Y. 2006.
• SAĞLAM Musa; Bireysel Başvuru İnceleme Usulü ve Kabuledilebilirlik Kriterleri ( Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi) Avrupa Konseyi 2013, Şen Matbaa, Ankara.
• SUNAY, Reyhan, “İnsan HAKLARININ YATAY Etkisi ve Devletin Sorumluluğu”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 23, Sayı 1, Yıl 2015, s. 11.
• ŞEN Murat/KAPLAN Recep; Anayasa Mahkemesinin İfade Özgürlüğü Konusunda Verdiği Kararların Özeti, Avrupa Konseyi, Türk Yargısının İfade Özgürlüğü Konusunda Kapasitesinin Güçlendirilmesi AB-AK Ortak Projesi, MatbamAjans&Reklam&Tanıtım, Ankara.
• TAKCI Tuğçe, Türk ve Avrupa Hukukunda Temel Hak Boyutuyla Adil Yargılanma Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara 2017;
• TEZCAN, Durmuş/ERDEM M. Ruhan/SANCAKTAR Oğuz/ÖNOK, R. Murat; İnsan Hakları El Kitabı, 2. B, Ankara 2009.
• TURABİ, Selami; Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi, Seçkin Yayınevi, 3. Baskı, Ankara 2017. YALÇINÖZ, Bahadır; “Bireysel başvuruya konu olamayacak işlem ve kararlar” Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi Cilt 1, Sayı 2, s.187 -206;
• YAMLI, Mehmet Sadık; Bireysel Başvuruda İdari Yargıya İlişkin İhlal Kararları,(Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi, Şen Matbaa, Ankara 2016.
• Yargı Mensupları İçin Uluslararası Koruma Süreçleri El Kitabı, Türkiye’nin Ulusal İltica Sisteminin Kuvvetlendirilmesi Projesi, Ankara 2021.
• YILDIRIM Zeki, “ 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun: İnsan Hakları İhlallerinin Çözümüne Dair Farklı Bir Yaklaşım” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:17, Sayı :1-2 Ocak – Nisan 2013, s.1725 – 1756.
• ZRVANDYAN, Arman; İdari Yargıda Avrupa Adil Yargılanma Standartlarına İlişkin Emsal Kararlar, (Çeviri: Nilay Arat), Avrupa Konseyi/ FolkeBernadotte Akademisi, Mart 2021 Türkçe Baskısı, Tam Pozitif Reklamcılık ve Matbaacılık İç ve Dış Ticaret Ltd. Şti, Ankara.