İSKOÇ CEZA HUKUKUNDA ADLİ TEŞKİLAT

Yıl 2025, Cilt: 33 Sayı: 1, 631 - 660, 26.03.2025

Rahime Erbaş , Neslihan Can Yavuz

https://doi.org/10.15337/suhfd.1527847

Öz

Jürili yargılama ve hukukçu olmayan yargıçlarıyla Kıta Avrupa-sı’ndan ayrı bir ceza muhakemesi modeline sahip olan Anglo-Sakson hukuku film ve dizilerin etkisiyle kamuoyunda ilgiye mazhar olmuştur. Ancak bu ilginin Kıta Avrupası ceza hukuku literatürüne yansıması sınırlı olmuş, Türk ceza hukuku literatüründe ise Anglo- Sakson ceza muhakemesi hukuku nere-deyse hiç ele alınmamıştır. Anglo-Sakson hukukundan da farklı olan İskoç hukukunda adli teşkilat ise Türk ceza hukuku literatüründe tamamen bakir kalmış alanlardandır ve bu nedenle ele alınmak istenmiştir. Bir ülkenin adli teşkilatı ve yargılama usulü ortaya konulurken bunun ülkenin tarihi geçmişi ve realitesinden kopuk olması beklenemeyeceğinden, bu çalışma İskoç adli teşkilatını Anglo-Sakson hukukundan farklı ve “eşsiz” bir hale getiren özel-likleriyle birlikte analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada İskoç ceza mah-kemeleri ve İskoç ceza yargılamasını özellikli bir hale getiren solemn procedure ve summary procedure şeklindeki iki yargılama usulü ana hatlarıyla ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ardından tarihsel olarak ortaya çıkış sıralarına göre sulh mahkemesi, şerif mahkemesi ve ağır ceza mahkemesi görev alanları, yargılama usulleri, görev yapan yargıçları ve denetim muhakemesi işlevleri ile ele alınacaktır. Bir karşılaştırmalı hukuk çalışması olmamakla beraber ça-lışma boyunca İskoç ceza hukukunun Anglo-Sakson hukuku adli teşkilatından ayrılan yönleri karşılaştırmalı bir perspektifle değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İskoç Ceza Mahkemeleri, Şerif Mahkemesi, Sulh Mahkemesi, Hukukçu olmayan yargıç, Summary usulü ve solemn usulü

Teşekkür

Çalışma yazarların TÜBİTAK 2219- Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu (Rahime Erbaş) ve 2214-A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Bursu (Neslihan Can Yavuz) ile İskoçya'nın Glasgow Üniversitesi'nde yürüttükleri araştırmaları sırasında meydana getirilmiştir. Yazarlar, yurtdışındaki bu araştırmalarını mümkün kılan TÜBİTAK'a teşekkürlerini sunarlar.

Kaynakça

• BBC, “Not proven verdict to be scrapped in Scottish courts”, 26 Nisan 2023, https://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-65397235(Erişim Tarihi: 03.08.2024).
• CHALMERS, James/ LEVERICK, Fiona/ MUNRO, Vanessa E.: “The Provenance of What is Proven: Exploring (Mock) Jury Delibera-tion in Scottish Rape Trials”, Journal of Law and Society, C. 48, S.2, 2021 s. 226–249.
• CLARK, Bryan; KEEGAN, Gerard: Scottish Legal System Essentials, 3. Baskı, Edinburgh University Press, 2012.
• DUFF, Peter: “The Scottish Criminal Jury: A Very Peculiar Institution”, Law and Contemporary Problems, C. 62, S. 2, 1999, s. 173-201.
• ERBAŞ, Rahime: “İskoç Savcısının Cezai Uyuşmazlığı Soruşturma Evresinde Sonlandırma Yetkileri”, SÜHFD, C. 32, S. 1, 2024, s. 267-318.
• ERBAŞ, Rahime: Türk Hukukunda ve Karşılaştırmalı Hukukta Ceza Muhakemesinin Soruşturma Evresinin Aleniyete Karşı Korun-ması, Ankara 2024.
• FARMER, Lindsay: Criminal Law, Tradition and Legal Order- Crime and the Genius of Scots Law, 1747 to the Present, Cambridge Univer-sity Press, Cambridge 1996.
• FARMER, Lindsay: “‘The Genius of Our Law…’: Criminal Law and the Scottish Legal Tradition”, The Modern Law Review, C. 55, S. 1, 1992, s. 25-43.
• FERGUSON, Pamela R: The Law of Criminal Procedure in Scotland, Thomson Reuters, London, 2024.
• GORDON, Gerald H.: “Institution of Criminal Proceedings in Scotland”, Northern Ireland Legal Quarterly, C. 19, S. 3, 1968, s. 249-277.
• JOYCE, Peter: Criminal Justice An Introduction, 2. Baskı, Routledge, 2013.
• JUDICIARY OF SCOTLAND: “Glossary”, https://judiciary.scot/home/media-information/glossary/glos-sarymenu (Erişim Tarihi: 27.07.2024).
• JUDICIARY OF SCOTLAND, “Senators of The College of Justice”, https://judiciary.scot/home/judiciary/judicial-office-holders/se-nators-of-the-college-of-justice (Erişim Tarihi: 27.07.2024).
• KEEDY, Edwin R.: “Criminal Procedure in Scotland”, Journal of the American Institute of Criminal Law and Criminology, C. 3, S. 5, 1913, s. 728-753.
• KELLING, George L./ WHETSTONE, Thomas/ BRODEUR, Jean-Paul/ WALSH, William Francis/ BANTON, Michael Parker: "Police", in Encyclopedia Britannica, 3 Ağustos 2024, https://www.britannica.com/topic/police (Erişim Ta-rihi:04.08.2024).
• LEES, J. M.: "Sheriffs and Sheriff Courts in Scotland", Law Magazine and Review; a Quarterly Review of Jurisprudence, and Quarterly Di-gest of All Reported Cases, C. 6, S. 4, Ağustos1881, s. 319-344.
• LORD MACKAY OF CLASHHFERN, “Foreword”, in Meston,
• M. C/ Sellar, W.D.H/ Lord Cooper, The Scottish Legal Tradition, The Saltire Society ve The Stair Society, Edinburgh 1991, s.vii-ix.
• MADEN, Mehmet: “İngiltere ve Galler Ceza Muhakemesi Hukukunda Yargılama Makam ve Süjeler”, Sakarya Hukuk Dergisi, C. 8, S. 1-2, 2020, s. 11-21.
• McDIARMID, Claire Robertson, Scots Law: How Can and Why Should It Survive?, Yüksek Lisans Tezi, McGill University, Montreal 1995.
• MESTON, M. C/ SELLAR, W.D.H/ LORD COOPER, The Scottish Legal Tradition, The Saltire Society ve The Stair Society, Edinburgh 1991.
• ÖRÜCÜ, Esin: “Sevgili Füsun için Bir Anı ve İskoç Jürisinin Karar Seçenekleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. Füsun Sokullu - Akıncı'ya Armağan), C. 71, S. 1, 2013, s. 919–925.
• PATERSON, A.A. / BATES, T. St. J. N./POUSTIE, Mark R.: The Legal System of Scotland: Cases and Materials, W. GREEN/Sweet & Maxwell Ltd., Edinburgh 1999.
• SHEEHAN, A. V.: Criminal Procedure in Scotland and France, 1. Baskı, Her Majesty’s Stationery Office, Edinburgh, 1975.
• RAPE CRISIS SCOTLAND: “End Not Proven”, https://www.rapecrisisscotland.org.uk/campaigns-end-not-pro-ven/ (Erişim Tarihi: 03.08.2024).
• SCOTTISH COURTS AND TRIBUNAL SERVICES: “Attending A Criminal Court”, https://www.scotcourts.gov.uk/ (Erişim Ta-rihi: 27.07.2024).
• SCOTTISH COURTS AND TRIBUNAL SERVICES: “Sheriff courts” https://www.scotcourts.gov.uk/ (Erişim Tarihi: 27.07.2024).
• SCOTTISH COURTS AND TRIBUNAL SERVICES: “The High Court of Justiciary”, https://www.scotcourts.gov.uk/ (Erişim Tarihi: 27.07.2024).
• SCOTTISH SENTENCING COUNCIL: “How Are Sentencing Guideli- nes Developed?”, https://www.scottishsentencingcouncil.org.uk/sentencing-gui-delines/how-are-sentencing-guidelines-developed (Erişim Ta-rihi: 13.09.2024).
• TATA, Cyrus: Sentencing and Penal Decision-Making: Is Scotland Losing Its Distinctive Character?, Criminal Justice In Scotland, Hazel Croall/ Gerry Mooney/ Mary Munro (Editörler), Willan Publis-hing, 2010, s. 195-215.
• THE SCOTTISH CENTRE FOR CRIMINAL &JUSTICE RESEARCH: “Scottish Criminal Justice System”, https://www.sccjr.ac.uk/wp-content/uploads/2016/07/SCCJR-Scottish-criminal-justice-sys-tem.pdf (Erişim Tarihi: 27.07.2024)
• WALKER, David M.: The Scottish Legal System, 8.bs., W. GREEN/Sweet & Maxwell Ltd., Edinburgh 2001.
• WHITE, Robin M.: “Lay Criminal Courts in Scotland: the justifications for, and origins of, the new JP Court”, Edinburgh Law Review, C. 16, S. 3, 2012, s. 358-385.