OSMANLI YARGILAMA HUKUKUNDA YAZILI DELİL OLARAK HÜCCET

Yıl 2025, Cilt: 33 Sayı: 1, 817 - 847, 26.03.2025

İbrahim Ülker

https://doi.org/10.15337/suhfd.1634965

Öz

İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren hakların ispatı ve korunması için yazı bir araç olarak kullanılmıştır. Hanefi mezhebi yazılı belgeye bazı gerekçelerle şüpheli yaklaşmıştır. Çünkü yazı yazıya benzer, yazı taklit veya tahrif edilmiş olabilir. Hanefi alimler bu nedenlerle yazının yargılamada delil olarak kabul edilmesi için şahit ile desteklenmesi gerektiğini söylemişlerdir.

Hanefi görüşü doğrultusunda hukuk uygulamasını şekillendiren Osmanlı Devleti’nde yazılı belgenin yaygın olarak kullanıldığı görülmüştür. Kişilerin haklarının tescil edilmesi için kadılar görevlendirilmiş, kadıların tescil işlemi sonucunda taraflara verdiği belgeye hüccet denilmiştir. Hakkında hüccet düzenlenen bir konuda daha sonra uyuşmazlık çıkarsa hak sahibi elindeki hücceti mahkemeye delil olarak sunmuştur. Karşı taraf hüccetin içerdiği hakkı inkâr ederse şahitler dinlenerek uyuşmazlık çözülmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada Osmanlı hukukunda yaygın olarak kullanan hüccetin tarihsel süreci, delil değeri, özellikleri ve yargılamada nasıl kullanıldığı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı hukuku, Hüccet, Mahkeme, Delil, Yargılama

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Proje yok

HUJJAT (LEGAL DEED) AS WRITTEN EVİDENCE IN OTTOMAN PROCEDURAL LAW

Öz

Since the early periods of Islamic history, writing has been used as a tool for proving and protecting rights. The Hanafi school has approached written documents with skepticism for certain reasons. This is because writing can resemble other writing, and documents can be forged or altered. For these reasons, Hanafi scholars argued that written evidence should be supported by witness testimony to be accepted as proof in legal proceedings.

In line with the Hanafi perspective, the Ottoman Empire, which shaped its legal practices accordingly, widely utilized written documents. Judges (qadis) were appointed to register individuals' rights, and the document issued by the qadis as a result of this registration process was called a "hujjat" (deed). If a dispute arose later regarding a matter for which a hujjat had been issued, the rights holder would present the hujjat as evidence in court. If the opposing party denied the right contained in the hujjat, witnesses would be heard to resolve the dispute. This study examines the historical process, evidential value, characteristics, and usage of the hujjat, which was widely employed in Ottoman law, particularly in legal proceedings.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Hujjet (Legal Deed), Court, Evidence, Trial

Proje Numarası

Proje yok

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri (Mühimme Defterleri)
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi:3, 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) Özet- Transkripsiyon ve İndeks, Ankara, 1995.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi:5, 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) Özet-Transkripsiyon - İndeks, Ankara, 1998.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi: 3 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) Özet- Transkripsiyon ve İndeks, Ankara, 1995. 2. Kadı Sicilleri
• İstanbul Kadı Sicilleri 17 Bab Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1077 / M. 1666 - 1667), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri 53 Bab Mahkemesi 11 Numaralı Sicil (H. 1081 / M. 1670-1671), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 63 Galata Mahkemesi 259 Numaralı Sicil (H. 1137-1138 / 1724-1725), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 65 Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (H. 1143-1144 / M. 1730-1732), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 70 Üsküdar Mahkemesi 403 Numaralı Sicil (H. 1154-1155 / M. 1740-1742), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 74 Rumeli Sadâreti Mahkemesi 272 Numaralı Sicil (H. 1171-1172/ M. 1758), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 76 İstanbul Mahkemesi 25 Numaralı Sicil (H. 1179-1180 / M. 1765-1767) (ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 78 İstanbul Mahkemesi 44 Numaralı sicil (H. 1193-1194 / M. 1779-1780), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 82 İstanbul Mahkemesi 78 Numaralı Sicil (H. 1216-1217 / M. 1801-1803), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 84 Galata Mahkemesi 580 Numaralı Sicil (H. 1221-1222 / M. 1806-1808), (ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 85 İstanbul Mahkemesi 94 Numaralı Sicil (H. 1222-1223 / M. 1807-1809), (ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri 94 Anadolu Sadâreti Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 1251-1257/ M. 1835-1841), (Ed. Coşkun Yılmaz), İs-tanbul, 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H.999-1000/ M.1590-1591), (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, 2010.
• Konya Kadı Sicili (1070-1071 / 1659-1661) Defter 10, (Haz. İzzat Sak), Konya, 2014.
• Konya Kadı Sicili (1087-1088 / 1676-1677) Defter 13, (Haz. Emrah Ak-baş - İzzat Sak), Konya, 2023.
• 3. Kitap ve Makaleler
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: Şer’iyye Sicilleri, İstanbul, 1988, C. 1.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tat-biki: Ser’iye Mahkemeleri ve Ser’iye Sicilleri”, İHAD, S. 14, Ekim, 2009.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed: Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul, 1991, C. 3.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet: “Dürerü’l-Hükkâm” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1994, C. 10.
• AKMAN, Ahmet: “Mecelle’de İspat Hukuku”, SÜHFD, C. 32, S. 1, 2024.
• AKYÜZ, Vecdi: Emevîlerin Kuruluş Devrinde İslam Amme Huku-ku’nun Gelişmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü Doktora Tezi, İstanbul, 1989.
• ALİ HAYDAR Hoca Emin Efendizâde: Düreru’l-Hukkam Şerhu Me-celleti’l-Ahkam, İstanbul, 1330. Aşıkpaşazade Tarihi, (Haz. Necdet Öztürk), İstanbul, 2013.
• ATAR, Fahreddin: İslam Yargılama Hukukunun Esasları, İstanbul, 2013.
• ATAR, Fahreddin: İslam Adliye Teşkilatı, Ankara, 1991.
• AVCI, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi, Ankara, 2024.
• AYDIN, M. Akif: “Ali Haydar Efendi, Küçük” TDV İslam Ansiklope-disi, İstanbul, 1989, C. 2.
• BARDAKOĞLU, Ali: “Beyyine” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1992, C. 6.
• BAYINDIR, Abdülaziz: İslam Muhakeme Usulü (Osmanlı Devri Uy-gulaması), İstanbul, 1986.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi: Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Ka-musu, İstan-bul, 1970, C. 8.
• DEMİR, Abdullah: Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi, İstanbul, 2010. Fetava-i Hindiyye (Fetava-i Alemgiriyye), (Terc: Mustafa EFE), By, Ty, C. 8.
• GRADEVA, Rossitsa: “a Kadı Cort in the Balkans” The Ottoman World, (Edit: Chiristine, WOODHEAD), London, 2011.
• HAMİDULLAH, Muhammed: el-Vesâiku’s-Siyâsiyye, (Çev. Vecdi Akyüz), İstanbul, 1997, s. 348.
• HASAN, İbrahim Hasan: İslam Tarihi, İstanbul, 1992, C. 3.
• İBN ÂBİDİN: Reddül-Muhtar Ale’d- Dürri’l-Muhtar,(Ter: Mazhar Taşkesenlioğ-lu) İstanbul, C. 12.
• İBN FERHUN, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk): Tebsıratü’l-Hukkam, Darü’l-Kitabü’l-İlmiyye, Beyrut, 2001, C. 1.
• KASIMİ, Zafir: Nizamü’l-hükm fi’ş-şeria ve’t-tarihi’l-İslâmî, Beyrut, 1987, C. 2.
• KAYA, Süleyman, “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuala-rı”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2005.
• KAYAOĞLU, İsmet, İslam Kurumlar Tarihi, Ankara, 1985.
• LANDSBERGER, Benno: “Sümerler”, (Çev. Mebrure Osman TOSUN) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 5, 1945, s. 92.
• MAVERDİ, Ebu’l-Hasan: Ahkam-ı Sultaniyye (Çev. Ali ŞAFAK), İs-tanbul, 1976.
• MÜNECCİMBAŞI, Dede Derviş Ahmet: Sahâifü’l-Ahbar, (Çev: Ah-med Nedim) İstanbul, 1869.
• OĞUZ, Mustafa / AKGÜNDÜZ Ahmet: “Hüccet” TDV İslam Ansik-lopedisi, 1998, C. 18.
• ÖNDER, Muharrem: “Ebû Ca’fer et-Tahâvî(239-321/853-933) ve Şurût İlmi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 11, Nisan, 2008.
• ÖZCAN, Ruhi: Mukaddimetü’l-Hâvî fî Şurûti’t-Tahâvî, Yayımlan-mamış Yüksek Lisans Tezi, Bağdat ty.
• SCHACHT, Joseph: İslam Hukukuna Giriş, (Çev. Mehmet DAĞ – Abdulkadir Şener), Ankara, 1986.
• SERAHSİ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme (ö.1090): Mebsut, (Editör: Mustafa Cevat Ak-şit), İstanbul, 2008, C. 18.
• ŞEYH BEDREDDİN: Letâifu’l-İşârât Şerhi / et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-İşârât, (Ed: HacıYunus APAYDIN), Ankara, 2012, C. 2.
• ŞEYHÜLİSLAM FEYZULLAH EFENDİ: Fetava-yı Feyziye (Haz. Sü-leyman Kaya) İstanbul, 2009.
• ŞEYHÜLİSLAM YENİŞEHİRLİ ABDULLAH EFENDİ: Behcetü’l-Fetava, (Haz: Süleyman KA-YA, Betül ALGIN, Zeynep
• TRABZONLU, Asuman ERKAN), İstanbul, 2011.
• Türk Hukuk Lügati, Ankara, 1991.
• Türkzade Hafız Mehmet Ziyaeddin: Mükemmel Istılahat-ı Kavânîn, Yahud, Ma-lumat-ı Kanuniye Hulasası, Dersaadet, 1313.
• TYAN, Emile: Noterlik ve İslam Hukuku Uygulamasında Yazıyla İs-pat Rejimi, Çeviren: Ahmet Ziya Çalışkan, Editör: İbrahim Ülker, Konya, 2019.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara, 2014.
• ÜLKER, İbrahim: “Ebüssuûd Efendi ve Şânizâde’nin Sakk Kayıtları Işığında İslam ve Osmanlı Hukukunda İcâre (Kira)” Necmet-tin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Dergisi, C. 6, S. 2, 2023, s. 730-755.
• ÜLKER, İbrahim: Osmanlı Noterlik Hukuku, Ankara, 2018.
• YAVUZ, Yusuf Şevki, “Hüccet” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1998, C. 18.