Alanya Müzesi’nden Erken Demir Çağ (Beylikler Dönemi) Ve Urartu Dönemi’ne Ait Bir Grup Bilezik Ve Pazıbent

Yıl 2024, Sayı: 61, 1 - 14, 27.06.2024

Hatice Ergürer

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1364606

Öz

Doğu Anadolu’nun zorlu topoğrafyasını kendisine yurt edinmeyi başaran Urartu Krallığı, MÖ 9-7. yüzyıl aralığında Van merkezli Tuşpa başkent olmak üzere kurulmuştur. Adlarına ilk kez MÖ 13. yüzyıl Asur kaynaklarında “Uruadri” ve “Nairi” olarak rastlanan ve küçük beylikler halinde yaşayan bu topluluk, zaman içerisinde Asur’un bölgedeki hâkimiyetini arttırması sonucu, merkezî bir krallık altında birleşmek zorunda kalmıştır. Nitekim bu olay Erken Urartu yani Beylikler Dönemi (MÖ 13-9. yüzyıl) olarak adlandırılan süreci sonlandırarak Urartu Krallığı’nın kuruluş sürecini başlatmıştır. MÖ 9-7. yüzyılda bölgede ilk merkezî krallığı kuran Urartular, yaklaşık 200 yıl tarih sahnesinde kalmışlardır. Bu zaman dilimi içerisinde mimariden sanata geniş bir yelpazede özgün eserler ortaya koymuşlardır. Özellikle maden işlemeciliğindeki ustalıkları süs eşyalarından askerî teçhizatlara kadar pek çok eser üzerinde izlenebilmektedir. Türkiye ve Dünya’nın çeşitli müze ve özel koleksiyonlarına dağılmış durumdaki Urartu’ya özgü bu metal eserler içerisinde bilezik ve pazıbentler de özel bir yere sahiptir. Erken Demir Çağı’nda (Beylikler Dönemi) ilk örneklerinin demirden yapıldığını bildiğimiz bilezik ve pazıbentler, Urartu dönemiyle birlikte altın, gümüş ve bronzdan üretilmeye başlamıştır. Ancak altın ve demirden yapılan bileziklerin gümüş ve bilhassa bronzdan yapılanlara kıyasla oldukça az olduğu görülmektedir. Daha çok Urartu kale ve nekropollerinde gerçekleştirilen kazılarda ele geçmiş bilezik ve pazıbentlerin çoğunluğunu bronzdan üretilenler oluşturmaktadır. Masif döküm (içi dolu) tekniğinde yapılan bileziklerin uçları yılan, ejder ya da aslan başına sahiptir. Kum kalıplarda dökümü yapılan bileziklerin baş detayları ise ince uçlu aletler yardımıyla elde işlenmektedir. Bu çalışma kapsamında Alanya Müzesi’ne satın alma yoluyla kazandırılan yedi adet bilezik ve iki adet pazıbentten oluşan toplam 9 adet metal eser incelenmiştir. Bu bileziklerden yalnızca bir tanesi Erken Demir Çağı özelliği yansıtmakla birlikte diğer 6 bilezik ve 2 pazıbentin Urartu Dönemi’ne ait olduğu anlaşılmaktadır. Buluntu yerleri Van çevresi olarak bilinen eserlerin benzer örnekler yoluyla yapılan karşılaştırmasıyla kronolojik çerçevelerinin belirlenmesi ve kültürel mirasımızın zengin bir bölümünü oluşturan bu eserlerin bilim dünyasına tanıtılması hedeflenen amaçlar içerisindedir.

Anahtar Kelimeler

Alanya Müzesi, Erken Demir Çağ, Urartu Dönemi, Metal, Bilezik, Pazıbent.

Kaynakça

• Ayaz, G. (2006). Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Takıları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Barnett, R. D. (1963). The Urartian Cemetery at Iğdyr. Anatolian Studies, Vol. 13, Vol. 13, 153-198.
• Belli, O. (1979). Urartu Sanatının Sosyo-Ekonomik Açıdan Eleştirisi Üzerine Bir Deneme. Anadolu Araştırmaları 6, 45-95.
• Belli, O. (2000). Van Bölgesi’nde Bir Erken Demir Çağ Mezarlığı: Ernis-Evditepe. Içinde O. Belli (Ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (ss. 175-180.).
• Belli, O. (2004a). Çivi Yazılı Metal Eşya ve Silahlar. Içinde Urartu Savaş ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics (ss. 129–131). Yapı Kredi Yayınları.
• Belli, O. (2004b). Metal Bilezikler. Içinde O. Belli (Ed.), Urartu Savaş ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics (ss. 166-175.). Yapı Kredi Yayınları.
• Belli, O. (2004c). Tunç Adak Levhaları. Içinde Urartu Savaş ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, (ss. 248-259.). Yapı Kredi Yayınları.
• Belli, O. (2010). Urartu Takıları.
• Bilgiç, E., Öğün, B. (1964). 1964 Adilcevaz Kef Kalesi Kazıları. Anadolu (Anatolia), 8, 65–120.
• Burney, C. (1966). A First Season of Excavations at the Urartian Citadel of Kayalıdere. Anatolian Studies, Vol. 16, 55–111.
• Çavuşoğlu, R., Biber, H., Başar, F. (2009). 2004-2007 Yılları Van Kalecik Kazıları. Içinde 30. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt.
• Çavuşoğlu, R. (2011). Urartu Takıları. Içinde E. Köroğlu, K.- Konyar (Ed.), Urartu Doğu’da Değişim/Transformation in The East (ss. 250–265). Yapı Kredi Yayınları.
• Çavuşoğlu, R. (2012). Rezan Has Müzesi Urartu Takıları. Aktüel Arkeoloji Sayı: 30, 80–85.
• Çavuşoğlu, R. (2015). Van Kalecik Nekropolü’nde Urartu Takıları. Içinde B. Işıklı, Mehmet - Can (Ed.), Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu, Bildiriler I /İnternational Symposium on East Anatolia South Caucasus Cultures Proceedings I (ss. 229–241).
• Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cifarelli, M. (2019). Hasanlu, The Southern Caucasus and Early Urartu. Içinde Y. H. Avetisyan, Pavel S.- Dan, Roberto, and Grekyan (Ed.), Over the Mountains and Far Away Studies, Near Eastern history and archaeology presented to Mirjo Salvini on the occasion of his 80th birthday (ss. 144-156.).
• Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. Demircan, H. (2009). Malatya Müzesi’nde Yer Alan Bir Grup Urartu Tunç İğne ve Bilezikleri. Dinle Üniversitesi.
• Gökçe, B.- Levent, K. E. (2021). A Group of Jewellery from Diyarbakır Archaeological Museum. Ege Arkeoloji, ADerg, XXVII, 33–56.
• Günel, T. (1988). Müzemizce Satın Alınan Bir Grup Urartu Çağı Süs Eşyası. Içinde Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı (ss. 38-43.).
• Güneri, S. (1992). Doğu Anadolu’da Yeni Gözlemler. Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XXX, 149–196.
• Kohlmeyer, K. (1991). Armlets. Içinde R. Merhav (Ed.), Uratu A Metalworking Center in the First Millennium B.C.E (ss. 177–183).
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu Uygarlıklarında Takı.
• Köroğlu, K. (2011). Urartu: Krallık ve Aşiretler. Içinde E. Köroğlu, K.-Konyar (Ed.), Urartu Doğu’da Değişim/Transformation in The East (ss. 1-35.). Yapı Kredi Yayınları.
• Köse, O. E.-Girginer, S. (2018). Erzurum Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Urartu Dönemine Ait Madeni Bilezikler ve Bazıbentler. Arkeoloji ve Sanat, 63-82.
• Köse, O. E. (2008). Erzurum Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Urartu Dönemi’ne Ait Madeni Bilezikler ve Pazıbentler. Çukurova Üniversitesi.
• Muscarella, O. W. (1988). Bronz and Iron Ancient Near Eastern Artifacts in The Metropolitan Museum of Art.
• Özfırat, A. (2001). 1999 Yılı Muş İli Yüzey Araştırmaı: Tunç ve Demir Çağları. Içinde 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Cilt.
• Özgüç, T. (1948). Ön Tarih’te Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri.
• Piotrovskii, B. (1967). Urartu The Kingdom of Van and İts Art.
• Rubinson, K. S.-Marcus, M. I. (2005). Hasanlu IVB and Caucasia: explorations and implications of contexts. Içinde G. Çilingiroğlu, A. - Darbyshire (Ed.), Anatolian Iron Ages 5, Proceedings of Fifth Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-10 August 2001 (ss. 131–138).
• San, O. (2007). Some Urartian Bronze Artifacts from Diyarbakır Museum. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 7, 21-34.
• Sevin, V.-Kavaklı, E. (1995). Karagündüz Höyüğü ve Nekropolü 1994 Yılı Kurtarma Kazıları. XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı I, 337-362.
• Sevin, V.-Özfırat, A. (2000). Van/Altıntepe Kazıları. Içinde O. Belli (Ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (ss. 217-222.).
• Sevin, V., Özfırat, A., Kavaklı, E. (2001). 1997-1999 Hakkari Kazıları. 22. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, 355-368.
• Sevin, V. (2004). Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu. Belleten, Cilt: LXVI(Sayı: 252), 355–386.
• Sevin, V. (1999). The Origins of the Urartians in the Light of the Van/Karagündüz Excavations. Anatolian Iron Ages 4. Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Mersin, 19-23 May 1997, 159–164.
• Taşyürek, O. A. (1975). Urartian Jewellery and Needles in The Adana Regional Museum. Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XXII-2, 141-150.
• Taşyürek, O. A. (1978). Giyimli (Hırkanis) Adak Levhalarından Örnekler. Belleten, Cilt: 42(Sayı: 166), 201–220.
• Timur, V. (2011). Van Müzesindeki Urartu Bilezikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Ulusman, L. (1991). Anadolu Medeniyetleri Müzesi Urartu Dönemi Madeni Takıları. Gazi Üniversitesi.
• Van Loon, M. N. (1966). Urartian Art.
• Yiğitpaşa, D.-Yılmaz, S. (2019). Elazığ Müzesi’nde Korunan Urartu Adak Levhaları ve İşlevleri. Amisos, Cilt: 4(Sayı: 7), 279-297.
• Yiğitpaşa, D. (2016). Arkeolojik Veriler ve Müze Buluntuları Işığında Urartu Madeni Bilezikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/Journal of İnternational Social Research, Cilt: 9(Sayı: 42), 1000-1017.
• Zimansky, P. (1985). Ecology and Empire: The Structure of The Urartian State, The Oriental Institute of The University of Chicago Studies in Ancient Oriental Civilization No. 41.