A Source on Siberian Turkish History: The Epic of Ildan and Guldan

Yıl 2024, Sayı: 61, 127 - 152, 27.06.2024

Yusuf Akbaba , Umut Yolsever

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1393921

Öz

Siberia has attracted much attention over hundreds of centuries due to its expansive territories, lush woodlands, abundant biodiversity, and enduring frigid climatic conditions. Simultaneously, these territories have accommodated numerous Turkish communities across an extensive historical period. Numerous cultural legacies have been left by the states that were founded in the region and the groups that are connected to them. A part of this legacy is the epic of Ildan and Güldan, a work of Siberian Tatar culture. The purpose of this research is to thoroughly analyse the epic in question in terms of its historical significance. Through conducting a comparative analysis with other extant sources, an attempt has been made to elucidate the inherent historical connection between the Ildan and Güldan epic. Furthermore, it is worth noting that the epic has also undergone translation into contemporary Turkish. The objective of this dual methodology is to acquire significant data that validates and enhances the historical significance of the Ildan and Güldan epic, as well as the materials pertaining to the history of Siberia. The epic of Ildan and Guldan has the potential to foster diverse interpretations regarding the significance of Siberia in Turkish culture and history.

Anahtar Kelimeler

Ishim Khan, Siberian Tatars, Tura River, Chimgi Tura

Sibirya Türk Tarihine Dair Bir Kaynak: İldan İle Güldan Destanı

Öz

Sibirya, geniş toprakları, yoğun ormanlık alanları, zengin biyolojik çeşitliliği ve uzun süreli soğuk iklim koşullarıyla, binlerce yıl boyunca insanların dikkatini çekmiştir. Aynı zamanda, bu topraklar, uzun bir tarihî süreç içinde birçok Türk topluluğuna ev sahipliği yapmıştır. Bu tarihî coğrafya, aynı zamanda bir dizi Türk devletinin doğuşuna ve kuruluşuna da tanıklık etmiştir. Bölgede kurulan devletler ve bu devletlere bağlı topluluklar pek çok kültürel miras bırakmışlardır. Sibirya Tatarlarına ait olan İldan ile Güldan Destanı da söz konusu mirasın parçalarından biridir. Bu çalışma, zikrolunan destanı, tarihî önemi açısından detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. İldan ile Güldan Destanı, mevcut diğer kaynaklarla karşılaştırmalı bir analize tabi tutularak destanın geçmişle organik bir bağa sahip olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca destan, Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Bu çift yönlü yaklaşım, sadece İldan ve Güldan Destanı’nın tarihî önemini değil, aynı zamanda Sibirya Türk-Tatar tarihine ilişkin kaynakları doğrulayan ve zenginleştiren önemli verilere ulaşma amacını taşımaktadır. Bu şekilde, İldan ve Güldan Destanı, Sibirya'nın Türk kültürü ve tarihindeki rolüne dair farklı anlayışlar geliştirilmesine katkıda bulunacaktır.

Anahtar Kelimeler

İşim Han, Sibirya Tatarları, Tura Nehri, Çimgi Tura

Kaynakça

• Arslantürk, H. (2020). Sibir Hanlığı Tarihinin İnşasında Bir Kaynak Tahlili: Stroganov Kroniği. Genel Türk Tarihi Kaynakları (s. 339-348). M. Alpargu, F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak (Ed.). Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Aydın, E. (2019). Sibirya’da Türk İzleri Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Yay.
• Başkurt Destanları 1 (2014). A. Suleymanov, G. İbrahimov, M. Ergun (Haz.). M. Ergun, G. İbrahimov, F. Aetbaeva, M. Y. Kaya (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buharalı, E. (1995). İrtiş Nehri. Türk Kültürü Dergisi. XXXIII/392. 737-748.
• “İldan belen Göldan” (2002). Miras. 8. 17-32.
• Karakulak, M. (2020). Sibirya’da Ruslar: Remezov Kroniği ve Sibir Hanlığı Tarihi Anlatısı. Genel Türk Tarihi Kaynakları (225-239). M. Alpargu, F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak (Ed.), Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, Besim Atalay (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Maslyujenko, D. N. (2008). Etnopolitiçeskaya İstoriya Lesostepnogo Pritobolya v Srednie Veka. Kurgan: İzdatelstvo Kurganskogo Gosudarstvennogo Universiteta.
• Matveyev, A. V. (2018). Goroda i Gorodki. Tyumenskoe i Sibirskoe Hanstvo (185-203). Kazan: İzdatelstvo Kazanskogo Universiteta.
• Moğolların Gizli Tarihi (1986). Ahmet Temir (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Müller, G. F. (1937). İstoriya Sibiri. Moskva: İzdetelstvo Akademii Nauk.
• Özkan, M. (2020). Sibir Hanlığı Tarihine Dair Bir Kaynak İncelemesi: Yesipov Kroniği. Genel Türk Tarihi Kaynakları (197-209). M. Alpargu, F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak (Ed.). Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Polnoe Sobranie Uçenıh Puteşestvıy po Rossii Tom Şestıy Zapiski Puteşestviya Akademika (1824). Sankt Peterburg: İmperatorskoy Akademii Nauk.
• Remezov, S. U. (1711). Horografiçeskaya Kniga Sibiri.
• Remezov, S. U. (1880). Kratkaya Sibirskaya Letopis (Kungurskaya). Sankt Peterburg: Tipografiya F. G. Eleonskago i Ko.
• Reşidüddin Fazlullah (1960). Sbornik Letopisey Tom II. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
• Sever, Z. (2020). Semen Ulyanoviç Remezov’un Sibirya Atlası (Çertejnaya Kniga Sibiri). Genel Türk Tarihi Kaynakları (283-293). M. Alpargu, F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak (Ed.). Ordu: Ordu Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sibir Hanlığı Kronikleri I (2020). F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Arslantürk (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sibir Hanlığı Kronikleri II (2020). F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Arslantürk (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sibir Hanlığı Kronikleri III (2020). F. Ünal, M. Özkan, M. Karakulak, Z. Sever, H. Arslantürk (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sibirskiya Letopisi (1907). İmperatorskaya Arheologiçeskaya Kommissiya. Sankt Peterburg.
• Sümer, F. (2011). Tatarlar. TDV İslâm Ansiklopedisi. XL. 168-170.
• Tevarih-i Güzide Nusretname (1969). Materialı po İstorii Kazahskih Hanstv XV-XVIII Vekov. Almaata: İzdatelstvo Kazahskoy SSSR. 493-503.
• Tıçinskih, Z. A. (2022). İstoriçeskie Syujetı v Sibirsko-Tatarskom Dastane İldan i Goldan. Nauçnıy Dialog. 11/1. 488-504.
• Urmançı, F. (2007a). Tatar Destanları I. Türkiye Türkçesine Aktaran: Vedat Kartalcık, Caner Kerimoğlu. Ankara: TDK.
• Urmançı, F. (2007b). Tatar Destanları II. Türkiye Türkçesine Aktaran: Vedat Kartalcık, Caner Kerimoğlu. Ankara: TDK.
• Urmançı, F. (2005). Tatar Halık İjatı. Kazan: Mefarif Neşriyatı.
• Yıldız, O. (2023). Eski Türklerde Spor Kültürü, Ankara: Atayurt Yayınevi.