III. Ahmet Dönemine Ait Osmanlı Sarayına Alınan Çiçek (Şükûfe) ve Meyve Listeleri

Yıl 2024, Sayı: 61, 83 - 98, 27.06.2024

Gülser Yardım

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1396662

Öz

Bu çalışma T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi'nde bulunan iki ayrı liste kaynaklığında yapılacaktır. Listelerin tarihi 1712’dir. İlk liste 1712 yılının temmuz ve ağustos ayına aittir. İkinci liste ise aynı yılın Eylül ayına aittir. III. Ahmet dönemine rast gelen belgeler saraya alınan çiçek ve meyve listelerini içermektedir. Birinci liste için üç, ikinci liste için bir mikrofilm görüntüsü mevcuttur.
Meyve, Osmanlı saray mutfağının vazgeçilmez unsurlarından biridir. Çiğ ya da bazıları kurutulmuş olarak tüketilmektedir. Bazı meyveler de aynı zamanda yemeklerde çeşni olarak da kullanılabilmektedir. İncelenen listelerde saraya alınan meyveler genelde içeriği belirtilmeden “sepet” şeklinde kaydedilmiştir. Bazen de üzüm, armut, kayısı, portakal, limon, turunç, kavun, karpuz gibi çeşitlerin neler olduğu belirtilmiştir. Bir sepet meyve genellikle 50 akçeye mal olmaktadır. Bunun yanında kayısının kıyyesi genelde 30 akçe, armudun kıyyesi 30 akçe olarak belirtilmiştir. Bir kıyye üzümün 50, 20, 15 akçe gibi fiyatlara satıldığı anlaşılmaktadır. Kavunun tanesi 50, 20, 21 akçeye; karpuzun tanesi 24, 20 ve 18 akçeye satılmıştır. Narenciye ürünlerinin de tane hesabı üzerinden satıldığı anlaşılmaktadır. Portakal 4 akçe, Girit turunç 12, 15 ve 21 akçe, ağaç kavunu 21 akçe, yerli limon 21 akçe gibi fiyatlara temin edilmiştir. Elde ettiğimiz listeler incelendiğinde Osmanlı sarayına bir hayli meyve alındığı tespit edilmektedir. Meyve alımlarının bazen özel gün ve kutlamalardan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Mesela bu liste incelendiğinde Karaağaç bahçesindeki ve Alibeyköy Karyesindeki ziyafetler; halvet-i hümâyûn gerekçesi bu alımlar için başat rol oynamaktaydı.
Çiçek Osmanlı sarayında önemli unsurlardan biriydi. Önemi pek çok amaç için kullanılmasından kaynaklanıyordu. Bazı çiçek türleri bazı tatlılarda şerbetlerde ve çaylarda kullanıldığı için beslenmenin unsurlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer yandan hoş görüntüsü ve kokusu sebebiyle mekânın süslenmesinde önemli rol oynamaktaydı. Diğer yandan çiçek hediyeleşmenin de unsurlarından biriydi. İncelediğimiz listelerde saraya meyve tedarik edilirken çiçeğin de alındığı görülmüştür. Çiçeklerin cinsleriyle ilgili detaylı bilgi verilmemiştir. “Şişe” ibaresi birim olarak kullanılmıştır. Genelde bir şişe çiçek 60 akçe olarak kaydedilmiştir. Meyve ile karşılaştırıldığında meyveden daha pahalı olduğu anlaşılmaktadır. İncelenen listelerden “billûr şükûfe” kaydından cam çiçeklerin yapıldığı bunların ise diğer çiçeklerden daha da pahalı olduğu tespit edilmiştir.
Bu çalışma Osmanlı sarayına alınan meyve ve sebzenin miktarları, fiyatları ve çeşitlerini göstermesi bakımından alanına bir katkı sağlamayı ummaktadır. Aynı zamanda halvet-i hümâyûn, saray dışındaki bazı yerlerde ziyafet verilmesi gibi gerekçelerle alınan meyve ve çiçeğin saray hayatının işleyişi hakkında fikir sunması bakımından önemlidir. Padişaha gelenek üzere sadrazamın çiçek ve meyve sunması yine devlet yöneticileri arasındaki süreklilik kazanan davranış şekilleri hakkında fikir vermektedir. Yine saraydan da sadrazam ve şeyhülislam gibi görevlilere meyve gönderilmesi bu konuda dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

18. Yüzyıl, III. Ahmet, Osmanlı Sarayı, Meyve, Çiçek.

Kaynakça

• Argıt, B. İ. (2014). Rabia Gülnuş Emetullah Sultan (1640-1715). Kitabeviyayınevi: İstanbul.
• Arslan, M. (2007). Kültür Tarihimiz Açısından Zengin Bir Kaynak: Sûr-nâmeler: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5, Sa. 10, 221-258.
• ---------. Osmanlı’nın Çiçekleri: Z Dergisi, https://www.zdergisi.istanbul/makale/osmanlinin-cicekleri-28.
• ---------. (2005). 15. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Osmanlı Bahçeleri ve Hasbahçeler. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1979). İstanbul Sarayına Ait Muhasebe Defterleri: Belgeler, C.IX, S.13, 1-380.
• Bilgin, A. (2000). Osmanlı Sarayının İaşesi (1489-1650), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• ---------. (2008). Klasik Dönem Osmanlı Saray Mutfağı: Türk Mutfağı. Ed. Arif Bilgin- Özge Samancı, Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 71-92.
• ---------. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Yemek Kültürü: Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. C. 4, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ. Yayınları, 174-199.
• Emecen, F. (2016). Şehzadenin Mutfağı (III. Mehmed’in Şehzadelik Döneminde Manisa Sarayına Ait Bir Mutfak Masraf Defteri): Soframız Nur Hanemiz Mamur. Ed. Suraiya Faroqhi, Christoph K. Neumann, İstanbul: Alfa Yayınları, 107-144.
• Ertürk, V. (2013). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Sultanlarının Bir Eğlenme Ve Dinlenme Mekânı Olarak Tersane Bahçesi: Tarih Okulu Dergisi. Sa. XV, 91-125.
• Güneş, Ş. N. – Akcan, T. (2022). Yenilebilir Çiçek Olarak Gülün Önemi ve Osmanlı Mutfak Kültüründeki Yeri: Aydın Gastronomy. C. 6(2), 325-334.
• Işık, N. – Urbaş, C. vd. (2017). Geleneksel Türk Mutfağında Kullanılan Çiçekler: International Congress On Cultural Heritage And Tourism, Konya, 954-969.
• Işın, P. M. (2010). Osmanlı Meyveciliği Üzerine Bir Deneme: I. Türk Mutfak Kültürü Sempozyumu (Osmanlı Mutfak Kültürü). Yayına Haz. Arif Bilgin, Özge Samancı, Bilecik, 344-370.
• İşpirli, M. (2008). Sadrazam: TDV İslam Ansiklopedisi. C. 35, İstanbul, 414-419.
• ---------. (1988). Abdullah Efendi, Ebezade: TDV İslam Ansiklopedisi. C. 1, İstanbul, 98.
• ---------. (2010). Şeyhülislam: TDV İslam Ansiklopedisi. C. 39, İstanbul, 91-96.
• Kut, G. (2002). Türklerde Yemek Kültürü: Türkler Ansiklopedisi. C. 4, Ed. Hasan Celal Güzel v.d., Ankara, 368-381.
• ---------. (2008). Şenliklerde Ziyafet Sofraları: Türk Mutfağı. Ed. Arif Bilgin- Özge Samancı, Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 93-113.
• Oğuz, G. (2018). 17. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı Saray Mutfağına Bir Aylık Sebze ve Meyve Alımı: Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 5 (18), 341-372.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. III, MEB: İstanbul.
• Parlatır, İ. (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sak, İ. (2006). Osmanlı Sarayının İki Aylık Meyve ve Çiçek Masrafı: Tarih Araştırmaları Dergisi. C. 25, Sa. 40, 141-176.
• Sakaoğlu, N. (2003). Bu Mülkün Sultanları. Oğlak Bilimsel Kitaplar: İstanbul.
• Samancı, Ö. (2008). İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü: Türk Mutfağı. (ed.) A. Bilgin. Ö. Samancı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 199-219.
• Solak, İ. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi: Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 24, 217-251.
• Şavkay, T. (2009). Gündelik Hayatta Yemek Ve İçmek Üzerine: Hünkâr Beğendi 700 Yıllık Mutfak Kültürü. Yay. Haz. Nihal Kadıoğlu Çevik, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 21-38.
• Tarım, Z. (2021). Saraydan Çıkarılan Sofralar: Matbah-ı Âmire’den İkramlar, Yardım Ve Sadakalar: İstanbul Mutfağında Ahenk Ve Lezzet. Haz. Ayşe Aydın Böhürler, İstanbul: İstanbul Yayınları, 43-50.
• Tuncel, M. (2020). Bu Günkü İstanbul, İslam Ansiklopedisi. C. 23, Ankara, 239-243.
• Uluçay, M. Ç. (2011). Harem. C.II, Ötüken: İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez Ve Bahriye Teşkilatı. TTK: Ankara.
• ---------. (1982). Osmanlı Tarihi. C. IV, 1. Bölüm, TTK: Ankara.