Akis Dergisine Göre Üniversite Gençliğinin Meseleleri (1954-1967): Siyasal, Ekonomik ve Sosyal Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 63, 267 - 286, 30.06.2025

Elif Aşcı

https://doi.org/10.35237/suitder.1635812

Öz

Akis dergisi 1954-1967 yılları arasında yayınlanan Türkiye’nin ilk siyasi haber dergisidir. Toplumsal hayatı ilgilendiren hemen her konuya değinen dergi, yayın kadrosu ve zengin içerikleri ile dönemin en çok takip edilen yayınlarındandır. Toplumsal sorunların derinleştiği, ekonomik sıkıntıların belirginleştiği bir dönemde yayınlanan Akis dergisi, gündemdeki meseleleri konu alırken tarafsızlık ilkesi ile yola çıkmış ancak muhalif bir şekilde yayın yapmıştır. Türkiye’deki yüksek eğitim sistemi ve üniversite gençliğinin sorunları da derginin konularındandır. Siyasi kutuplaşmanın odağında olan üniversite gençlerinin darbe sürecinde oynadığı rol dergide övgüyle bahsedilirken, karşılaştığı sosyal ve ekonomik sorunlar da gündeme gelmiştir. Darbe öncesinde mevcut iktidarın antidemokratik uygulamalarına karşı birlik olan, darbe sonrasında farklı ideolojilerle kamplaşan gençler dergiyi ilgi ile takip etmiştir. Bu dönemde gençlik, yalnızca bireysel sorunlarını değil, toplumsal dönüşümlere yönelik eleştirilerini de dile getirmiştir. Akis dergisi, bu süreçte üniversite gençliğinin sorunlarını ve taleplerini kamuoyuna yansıtarak önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışmada, Akis dergisi incelenerek, üniversite gençliğinin karşılaştığı siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarla ilgili yazılar tarihsel bağlamda analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Askeri Darbe , Üniversite Öğrencileri , Gençlik Hareketleri , Demokrat Parti , Akis Dergisi

The Issues of University Youth According to Akis Magazine (1954-1967): A Political, Economic, and Social Analysis

Öz

Akis magazine was a political news periodical published in Turkey between 1954 and 1967, adopting a Western-style approach to journalism. While featuring news on art, sports, and culture, it was among the most widely followed publications of its time. Released during a period of deepening social issues and increasing economic difficulties, Akis aimed to address contemporary matters with an initial commitment to neutrality; however, it ultimately adopted a critical stance against the ruling government.The magazine also covered issues related to Turkey’s higher education system and university youth. University youth, who were at the center of political polarization, were praised for their role in the coup process, while their social and economic struggles were also brought to the agenda. Before the coup, they united against the undemocratic practices of the ruling government, but after the coup, they became divided into different ideological camps and followed the magazine with great interest. During this period, not only the individual problems of the youth but also their criticisms of social transformations were expressed.Akis played a crucial role in bringing the demands and struggles of university students to public attention. This study examines Akis magazine to analyze articles addressing the political, economic, and social challenges faced by university youth within their historical context.

Anahtar Kelimeler

Military Coup , University Students , Youth Movements , Democrat Party , Akis Magazine

Kaynakça

• Ahmad, F. (2010). Demokrasi sürecinde Türkiye. Hil Yayın.
• Akyaz, D. (2006). Askerî müdahalelerin orduya etkisi: Hiyerarşi dışı örgütlenmeden emir komuta zincirine. İstanbul: İletişim.
• Bayar, C. (1970). Başvekilim Menderes. İstanbul: Baha.
• Bayar, C. (1991). Bir darbenin anatomisi (İ. Bozdağ, Haz.). Emre Yayınları.
• Boratav, K. (2015). Türkiye iktisat tarihi (1908-2009). İstanbul: İmge.
• Demir, Ş. (2010). Türk siyasi tarihinde Adnan Menderes. İstanbul: Paraf.
• Demirel, T. (2011). Türkiye’nin en uzun on yılı: Demokrat Parti iktidarı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• Duman, D., & Yorgancılar, S. (2008). Türkçülükten İslamcılığa: Millî Türk Talebe Birliği. Vadi.
• Kılıç, A. (2018). 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesinin Yükseköğretime Etkileri. 18. Türk Tarih Kongresi, Ankara.
• Kocabaş, S. (2011). Menderes dönemi Demokrat Parti iktidarı ve 27 Mayıs 1960 darbesine giden yol (1950-1960). İstanbul: Bayrak.
• Koçak, C. (2023). Akis dergisi: Öfke ve isyan (1957-1960). İstanbul: Vakıfbank.
• Ozankaya, Ö. (1966). Üniversite öğrencilerinin siyasal yönelimleri. İletişim.
• Özcan, A. (2011). Türkiye’de popüler tarihçilik 1908-1960. Türk Tarih Kurumu.
• Özdemir, S. (2024). Türk basınında Kıbrıs meselesi: Akis dergisi (1954-1960) (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, E. (2016). 1960 ve 1971 yılları arasında Türkiye’de öğrenci hareketleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tekeli, İ. (2010). Tarihsel bağlamı içinde Türkiye’de yükseköğretimin ve YÖK’ün tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Toker, M. (1971). Solda ve sağda vuruşanlar. Ankara: Akis.
• Topçu, H., & Ural, G. (2021). 27 Mayıs darbesi sürecinde basında İstanbul-Ankara öğrenci olayları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(4), 1674-1691.
• Topuz, H. (2015). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi.
• Tuncer, P. (2016). 1960-1970 dönemi Türkiye’de gençlik hareketleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Zürcher, E. J. (2012). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Y. S. Gönen, Trans., 3rd ed.). İstanbul: İletişim Yayınları. 147’ler (16 Mart 1963). Akis, 16–17.
• Akis Dergis Yazıları:
• Açıkta kalacaklar (16 Ekim 1961). Akis, 23
• Akisten size (31 Aralık 1967). Akis, 3
• Ayak oyunları (18 Aralık 1965). Akis, 11–13
• Bir bomba düştü (31 Ekim 1960). Akis, 6–11
• Boş zamanı değerlendirme: Seminerler (24 Nisan 1964). Akis, 25–27
• Burs: 125 liraya esaret (27 Kasım 1954). Akis, 13–14
• Burs: Paylaşılamayan dava (21 Ocak 1956). Akis, 25–26
• Ete, M. (1954, Kasım 6). Gençler siyasetle ilgilenmelidir. Akis, 9–10
• Fakültelerde koltuk savaşı (25 Aralık 1967). Akis, 13–14
• Gafletin böylesi (15 Ocak 1962). Akis, 8–10
• Gençler niçin yürüyorlar (20 Kasım 1967). Akis, 13–16
• Gençlik: Hedef danslar (12 Ocak 1957). Akis, 9–10
• Gençlik eğleniyor (15 Mayıs 1964). Akis, 22–32
• Gençliği hiç anlamayanlar (26 Mart 1966). Akis, 7–11
• Hadiselerin iç yüzü (30 Mayıs 1960). Akis, 9–18
• Haraçmezat (18 Aralık 1964). Akis, 19–20
• Herkes gider Mersin’e (10 Şubat 1960). Akis, 18
• Kadınlar meclise girmeli (17 Temmuz 1965). Akis, 27–28
• Köye doğru (17 Ağustos 1960). Akis, 26
• Kültür sahasında: Gençlik (10 Temmuz 1954). Akis, 28
• Kültür sahasında: Üniversite (12 Haziran 1954). Akis, 29
• Mevsim derdi (12 Kasım 1966). Akis, 31
• Muhtariyet (9 Şubat 1957). Akis, 13–14
• Ordunun görüşü (3 Haziran 1963). Akis, 9
• Sosyal hayat: Dernekler (3 Temmuz 1965). Akis, 28
• Toker, M. (1958, Eylül 20). Açıklama. Akis, 18
• Üniversite: Ankara, kantinsiz fakülte (14 Aralık 1957). Akis, 19
• Üniversite: Bir dokun (16 Ekim 1964). Akis, 12–13
• Üniversite: Bir profesör alkışlandı (11 Ocak 1958). Akis, 4
• Üniversite: Faaliyet (7 Ağustos 1954). Akis, 26–27
• Üniversite: İmtihan verme sanatı (29 Mayıs 1954). Akis, 20
• Üniversite: İstanbul, muhtariyet var mı? (16 Kasım 1957). Akis, 22
• Üniversite: Kapılar kapanırken (5 Temmuz 1958). Akis, 14–15
• Üniversite: Kitap meselesi (30 Ekim 1954). Akis, 11
• Üniversite: Oyunun sonu (22 Mart 1958). Akis, 7–9
• Üniversite: Siyasi bir maç (6 Kasım 1954). Akis, 10
• Üniversiteli kadınlar (26 Haziran 1964). Akis, 35–36
• Yurttan akisler (22 Şubat 1964). Akis, 5
• Süreli Yayınlar
• Resmî Gazete. (1946, 18 Haziran). Sayı 6336.
• Resmî Gazete. (1960, 28 Ekim). Sayı 10641.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi:
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. (1962, 17 Nisan). 50. Birleşim, Dönem 1, Toplantı 1, Cilt 3.
• Millîyet Gazetesi haberi:
• Millîyet. (1960, 13 Nisan). CHP için meclis tahkikatı açılıyor.