ANDIZLIK – ZIMPARALIK (MUĞLA) CİVARINDAKİ KROMİTLERİN VE BAZİK DAYKLARIN KÖKENİ

Yıl 2005, Cilt: 20 Sayı: 4, 65 - 76, 01.12.2005

H.alim Baran Hulisi Kargı

Öz

Bu çalışmada arazi gözlemleri, mikroskop çalışmaları ve kimyasal analizler yardımıyla Andızlık-Zımparalık bölgesindeki kromit ve bazik daykların kökeni araştırılmıştır. Bölgedeki ultramafik kayaçlar tektonit karakterli olup, harzburjit hakim litolojik birimdir. Dünitler harzburjitlere oranla daha az gözlenirken kromit yataklarının bulunduğu yerlerde onları saran bir zarf şeklinde gözlenmektedir. Çalışma alanında yaygın olarak gözlenen dolerit daykları ve piroksenit daykları ise bu birimleri kesmektedir. Kromitler saçınımlı, benekli, katmansı ve masif karakterli olup, harzburjitten masif karakterli kromite doğru saçınımlı-benekli-masif kromit şeklinde bir dizilim sunarlar. Katmansı kromitlerin genel konumları K 50o-70o B doğrultulu ve 60o-70o GB eğimlidir. İnceleme alanındaki dolerit ve piroksenit dayklarının genel konumları birbirine paralel olup 50o-70o B doğrultulu ve 80o-85o KD ya eğimlidirler. Düşük K içeriğine (%0,07- 0,34) ve düşük Nb içeriğine (1,1- 4,4 ppm) sahip dolerit daykları jeokimyasal olarak toleyitik karakterli olup, ayırtman diyagramlarda N tipi MORB’dan ziyade yitim alanlarında yer almaktadır. Piroksenit daykları ise genellikle kromitlere eşlik etmektedir. Andızlık-Zımparalık bölgesinde kromit yataklarının yoğun olarak bulunması, kromitlerin yüksek krom içeriğine sahip olmaları, kromitlere eşlik eden piroksenit dayklarının bulunması ve dolerit dayklarının yitim kökenli olması, bölge kromitlerinin ada yayı ortamında kayaç-eriyik etkileşimiyle oluşmuş podiform kromitler olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kromit, dolerit daykları, ofiyolit, Andızlık-Zımparalık.

The Origin of Chromites and Basic Dikes Around Andızlık – Zımparalık (Muğla)

Öz

In this study, origin of chromite and dolerite dikes in the Andızlık-Zımparalık region was investigated by field observations, microscopic studies and chemical analyses. The ultramafic rocks in the region are tectonites and harzburgite is the dominant lithological unit. Dunite crops around out less than harzburgite. It appears as an envelope chromite deposit if it exists. Basic dikes widespreadly observed in the study area and pyroxenite dikes crosscut these units. Chromites are disseminated, spotted, layered and massive in character and present a serie from harzburgites to massive chromite in the sequence of disseminated-spotted and massive chromite. Layered chromites have a general strike of N 50o-70o W and a dip of 60o-70o SW. General setting of the dolerite and pyroxenite dikes in the study area are parallel to eachother having strike of N 50o-70o W and dip of 80o-85o NE. Dolerit dikes having low K content (0,07%- 0,34) and low Nb content (1,1- 4,4 ppm) are geochemically toleitic in character and plot on subduction fields rather than N-MORB in the discriminating diagrams. Pyroxenites dikes usually accompany to chromites. Presence of intense chromite deposits in the Andızlık-Zımparalık region, high chromium contents of chromites, pyroxenite dikes occurrences accompanying to chromites, being subduction related origin of dolerite dikes show that podiform chromites of the region formed in a island-arc environment by rock-melt interaction.

Anahtar Kelimeler

Chromite, dolerite dikes, ophiolite, Andızlık-Zımparalık.

Kaynakça

• Alçiçek, M.C., Kazancı, N., Özkul, M., 2005, Multiple rifting pulses and sedimentation pattern in the Çameli Basin, southwestern Anatolia, Turkey, Kelling, G., Robertson, A. H. F. Ve Van Buchem, F. (ed), Sedimentary Basins of South Central Turkey, Sedimentary Geology, Special Publication, 173, 409-431.
• Arai, S. ve Yurimoto, H., 1994, Podiform chromites of the Tari-Misaka ultramafic complex southwestern Japan, as mantle-melt Interaction products, Econ. Geol., 89, 1279-1288.
• Baran, H. A., 2003, Andızlık-Zımparalık (Fethiye-Muğla) civarındaki ultramafik kayaçların ve kromitlerin kökeni, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 82s.
• Bédard, J.H., 1993, Oceanic crust as a reactive filter: Synkinematic intrusion, hybridization and assimilation in an ophiolitic magma chamber, western Newfoundland, Geology, 21, 77-80.
• Bédard, J.H. ve Constantin, M., 1991, Syn-and post-kinematic intrusions of gabgro and peridotite into layered gabbroic cumulates in the Bay of Islands ophiolites Newfoundland: genesis of anorthosite by reaction, and troctolite by hybridization, Geol. Survey Can., D91, 1, 79 – 88.
• Benn, K., Nicolas, A. ve Reuber, I., 1988, Mantle-crust transition zone and region of weherlitik magmas: evidence from the Oman ophiolite, Tectonophysics, 151, 75-85.
• Beyarslan, M. ve Bingöl, A.F., 2000, Petrology of a supra-subduction zone ophiolite (Elazig, Turkey), Can. J. Earth Sci., 37, 1411-1424.
• Beyarslan, M. ve Bingöl, A.F., 1999, Pozantı-Karsantı Ofiyolitiʹndeki diyabaz dayklarının jeotektonik anlamı , S.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fak.Dergisi , 14, 2, 51-63.
• Blumenthal, M., 1963, Le systéme structural du Taurus sud-anatolien, Livre à la Mémoire du Professeur P. Fallot, II, Mém. H.s. Soc. Géol. Fr., Paris, 611-622.
• Boudier, F., Nicolas, A., and Idefonse, B., 1996, Magma chambers in the Oman ophiolite: fed from the top and the bottom, Earth Planet. Sc. Lett., 144, 239-250.
• Bremmer, H., 1971, Geology of the Coastal regions of SW Turkey: Geology and History of Turkey (ed. A. S. Campbell), The Petr. Exp. Soc.of Libya Tripoli, 257-73.
• Brunn, J.H., Graciansky, P. Ch. De., Gutnic, M., Juteau, Th., Lefévre, R., Marcoux, J., Monod, O. ve Poisson, A., 1970, Structures majeures et correlations stratigraphiques dans les Taurides Occidentales, B. Soc. Geol. Fr., 12, 515-524.
• Brunn, J.H., 1974, Le probléme de Porigine des nappes et de leurs translations dans les Taurides occidentales, B. Soc. Geol. Fr., 16, 101-106.
• Cabanis, B. ve Lecolle, M., 1989, Le diagramme La/10-Y/15-Nb/8 un outil pour la discrimnation des series volcaniques et la mise en evidence des processus de melange et/ou de contamination crustale, C. R. Acad Sci. Ser. 2, 309, 2023-2029.
• Casey, J. F., Karson, J. A., Elthon, D., Rosencrantz, E. ve Titus, M., 1983, Reconstruction of the geometry of accretion during formation of the Bay of Islands ophiolite complex, Tectonics, 2, 509-528.
• Colin, H. J., 1962, Fethiye–Antalya–Kaş–Finike (Güneybatı Anadolu) bölgesinde yapılan jeolojik etüdler, MTA. Dergisi, 59, 19-59.
• Collins, A.S. ve Robertson, A.H.F., 1998, Processes of Late Cretaceous to Late Miocene Episodic ThrustSheet Translation in the Lycian Taurides, SW Turkey, J. Geol. Soc. London, 155, 759-772.
• Elthon, D., 1989, Pressure of origin of primary mid-ocean ridge basalts, Geological Society of London Special Publication, 42, 125-136.
• Engin, T. ve Hirst, D. M., 1970, The Alpine chrome ores of the Andızlık-Zımparalık area, Fethiye, southwest Turkey, Applied Earth Science, 79, 16-30.
• Engin, T., 1972, Andızlık-Zımparalık sahası (Fethiye, Güneybatı Anadolu) ultramafik kayaçların petrolojisi ve bölgenin genel jeolojik konumu, MTA Dergisi, 78, 1-20.
• Ersoy, Ş., 1989, Fethiye (Muğla)- Gölhisar (Burdur) arasında Güney Dağı ile Kelebekli Dağ ve dolaylarının jeolojisi, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 246s.
• Ersoy, Ş., 1990, Batı Toros (Likya) naplarının yapısal öğelerinin ve evriminin analizi, Jeoloji Mühendisliği, 37, 5-16.
• Ersoy, Ş., 1991, Datça (Muğla) yarımadasının stratigrafisi ve tektoniği, TJB, 34, 1-14.
• Graciansky, P. Ch. De., 1968, Teke yarımadası (Likya) Torosları’nın üst üste gelmiş ünitelerinin stratigrafisi ve Dinaro Toroslar’daki yeri, MTA Dergisi, 71, 73-92.
• Gudmundsson, A., 1990, Emplacment of dikes, sills and crustal magma chambers at divergent plate bounderies, Tectonophysics, 176, 257-275.
• Kelemen, P. B., Koga, K. ve Shimizu, N., 1997, Geochemistry of gabro sills in the crust-mantle transition zone of the Oman ophiolite: implications for the origin of the oceanic lower crust, Earth Planet. Sc. Lett., 146, 475-488.
• Le Maitre R.W., Bateman, P., Dudek, A., Keller, J., Lameyre Le Bas, M. J., Sabine, B. A., Schmid, R., Sorensen, H., Streckeisen, A., Woolley, A. R. ve Zanettin, B., 1989, A classification of igneus rocks and glossary of terms, Blackwell, Oxford.
• MTA ,2002, 1/25 000 ölçekli sayısal jeoloji haritaları.
• Parlak, O., Höck, V. ve Delaloye, M., 2000, Suprasubduction zone origin of the Pozantı-Karsantı Ophiolite (Southern Turkey) deduced from whole-rock and mineral chemistry of the gabbroic cumulates: Tectonics and Magmatism in Turkey and The Surrounding Area, eds. E. Bozkurt, J.A. Winchester ve J.D.A. Piper, Geological Society of London Special Pub., 173, 219 – 234.
• Pearce, J. A., 1980, Geochemicel evidance for the genesis and eruptive settings of lavas from Tethyan Ophiolites: Proc. Int. Ophiolite Semposium Cyprus 1979 (ed. Panayıotou A. Cedi), 261-272.
• Pearce, J. A., 1982, Trace Elements Charecteristic of Lavas from Destructive Plate Boundaries, Thorpe, R. S., (ed)., Andesites, Wiley, Chichester, p525-548.
• Poisson, A., 1977, Recherches géologiques dans les Torides occidentales (Turquie), Thése Univ. Paris-Sud, Orsay, 795p.
• Poisson, A., 1984, The extention of the Ionian Trouhg into southwestern Turkey: The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean (eds J.E. Dixon ve A.H.F. Robertson), Geological Society of London Special Publication, 17, 241-251.
• Stowe, C.W., 1994, Compositions and tectonic settings of chromite deposits through tıme, Econ. Geol. Bull. Soc., 89, 528-546.
• Sun, S. ve McDonough, W.F., 1989, Chemical isotopic systematics of oceanic basalts: Implications for mantle compositions and processes: Magmatism in the Ocean Basins (Eds. A.D. Saunders ve M.J. Norry), Geological Society of London Special Publication, 42, 313-345.
• Winchester, J.A. ve Floyd, P. A., 1976, Geochemical magma type discrimination: Application to altered and metamorphosed basic igneus rocks, Earth Planet. Sc. Lett., 28, 459-469.
• Zhou, M.F. ve Robinson P., 1997, Origin and tectonic environment of podiform chromite deposits, Econ. Geol., 92, 259-262.