Türkmen Şairi Mahtumkulu Firâkî’de Ehlibeyt Sevgisi ve on İki İmam

Yıl 2023, Sayı: 1, 34 - 45, 27.12.2023

Cem Erdem

Öz

Mahtumkulu Firâkî, Türkmen edebiyatının ve tarihinin en parlak edebî şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilmektedir. 18. yüzyılda yaşamış olan şair, Türkmen ulusal kimliğinin ve dilinin gelişiminde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Mahtumkulu, Türkmen halkının etnik ve kültürel birliğine dikkat çekmiştir. Rus ve İran egemenliklerinin baskısı altında bölünmüş bir toplumda yaşamasına rağmen şiirleriyle insanları birleştirmeyi, ortak bir Türkmen kimliği etrafında kenetlenmeyi amaçlamıştır. Onun şiirleri, aynı zamanda halkın düşünce dünyasına yenilikçi fikirler sunmuş, adalet, eşitlik ve özgürlük temalarını işleyerek sosyal ve politik değişimler için bir zemin hazırlamıştır. Edebî açıdan Mahtumkulu, Türkmen şiirinin form ve içeriğini zenginleştiren bir yenilikçi olarak öne çıkar. Klasik İslamî ve sufi öğretileri halkın anlayabileceği bir dilde ve biçimde sunarak dinî ve mistik konuları evrenselleştirmiştir. Onun şiirleri, Türkmenistan’ın dilsel mirası açısından modern Türkmen edebiyatının temeli olarak kabul edilebilecek kadar önem arz etmektedir.
Mahtumkulu, bugün bile Türkmen halkının kalbinde yaşamakta ve Türkmen kültürünün tanıtımında ulusal bir simge olarak kalmaya devam etmektedir. Mahtumkulu, Hz. Ali ve Ehlibeyt’e derin bir sevgi ve bağlılık göstermektedir. Onun eserleri, Ehlibeyt’e olan bu bağlılığı, övgüyü ve saygıyı yansıtmaktadır. Şair, Hz. Ali’nin bilgelik, adalet ve ruhani liderlik gibi erdemlerini övmekte ve onu ideal İslamî lider olarak betimlemektedir. Şiirlerinde Ehlibeyt’in ahlaki ve manevi değerlerini Türkmen halkının anlayabileceği bir biçimde dile getirmektedir. Bu sevgi aynı zamanda şairin eserlerindeki sosyal adalet ve maneviyat vurgularının bir yansıması olarak tezahür etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Mahtumkulu, Sufizm, Ehlibeyt, On İki İmam, Hz. Ali

The Love For the Ahl Al-Bayt and Twelve Imams by the Turkmen Poet Magtymguly Firaki

Öz

Magtymguly Firaki, an eminent 18th-century Turkmen poet, significantly shaped Turkmen literature and national identity. His influence, amidst Russian and Iranian dominance, emphasized the unity of the Turkmen people and the preservation of their cultural identity. Magtymguly's poetry, addressing justice and equality, laid the groundwork for socio-political reform and revitalized Turkmen poetic forms. He skillfully translated complex religious concepts into accessible themes, contributing to the Turkmen linguistic legacy. Magtymguly's role in refining the Turkmen language establishes him as a pivotal figure in its preservation. His verses, cherished through generations, encapsulate Turkmenistan's cultural identity.
Today, his legacy persists in the Turkmen consciousness, symbolizing the national ethos. Magtymguly's profound devotion to Hz. Ali and the Ehlibeyt, evident in his works, highlights him as an Islamic exemplar. His portrayal of their virtues resonates with Turkmen values, reinforcing themes of social equity and spirituality in his poetry. Magtymguly's enduring influence extends into the present, embodying the collective spirit and historical experiences of the Turkmen people.

Anahtar Kelimeler

Turkmenistan, Magtymguly Firaki, Sufism, Ahl al-Bayt, Twelve Imams, Hz. Ali

Kaynakça

• Aşirov, T. (2016). Mahdumkulu’yu anlamak: A. Zeki Velidi Togan örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 661-673. https://doi.org/10.7884/teke.538.
• Baharlu, İ. (2021). Şah'ın bahçesinde Şah İsmail öncesi ve sonrası Kızılbaşlık (1. Baskı). Kitapevi Yayınları.
• Baharlu, İ. (2022). Türkistan nefesi: Hoca Ahmet Yesevi’den Hacı Bektaş Veli’ye Horasan tasavvufu. Department Of Tourısm Of Turkestan Regıon Llp (Tourıst Informatıon Center) Open Turkıstan (1. Baskı, 49-56) içinde.
• Cankurt, H. (2013). Mahtumkulu Firâkî’nin şiirlerinde muhtevâ. Turkish Studies, 8(9), 911-951. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5226
• Çakır, R. & Dinç, A. (2010). 18. Asır şair-düşünür Mahtumkulu’nun toplumsal düzen eleştirileri ve edebi şahsiyeti. Kirkuk University Journal-Humanity Studies, 5(2), 1-18.
• Çakır, R. ve Dinç, A. (2009). 18. asır şair-mütefekkirlerinden Azadi ve Mahtumkulu’nun sosyo-ekonomik düşünceleri. Turkish Studies, 4(3), 746-765. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.704
• Çonoğlu S. (2011). Türkmen edebiyatı: on sekizinci yüzyıldan bağımsızlık dönemine. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 333-347.
• Erdem, M. (2012). Mahtumkulu’nun şiir dünyasının anlam yönü. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 9(4), 72-81.
• Geldiyev, G. (2013). Mahtumkulu. Türkmenistan İlimler Akademisi Milli Yazmalar Enstitüsü, Kaynak Yayınları.
• Günay, D. (2001). Metin bilgisi (1. Baskı). Multilingual Yayınları.
• Güzel, A. (2014), Mahtumkulu kitabı (1. Baskı). TİKA Yayınları.
• Hudayberdiyeva, B. (2021). Mahtumkulu Firâkî’nin şiirlerinde tasavvufî kavramlar (Tez No. 581592) [Yüksek lisans tezi, Kastamonu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Işıklı, K. (2014). Mahtumkulu Divanında sosyal hayat (Tez No. 368034) [Yüksek lisans tezi, Fatih Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kahraman, Â. (2003). Mahtumkulu. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27, 393-394) içinde. TDV Yayınları.
• Kara, M. (1998). Mahtumkulu’nun şiirlerinde Çağatayca ve Oğuzca unsurlar. Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilgiler Dergisi, 7(3). 131-135.
• Köprülü, F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar (3. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Maghaminiya, M. (2013). Mahdum Kulu Faraği’nın hayatı ve Türkmen edebiyatındaki yeri. Mavi Atlas GŞÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(71), 67-76.
• Mahdum, A. N. (2016). Mahdumkulu Şiirinin Çok Sevilip Yayılmasının Sebepleri Üzerine. Türkoloji Mecmuası, 26(1), 197-231. https://doi.org/10.18345/Tm.65348
• Mahtumkulu, (2014). Mahtumkulu Divanı (Türkiye Türkçesi). A. Güzel (Ed.), Kollektif Yayınevi.
• Palabıyık, H. ve Kalkandelen, H. (2018). Büyük Türkmen Şairi Mahtumkulu'nun Şiirlerinde Hz. Peygamber, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (61), 225-242. http://dx.doi.org/10.14222/Turkiyat3823
• Peker, H. (2013). Mahtumkulu Firâkî’de tasavvufî temalar. Eski Yeni T.C. Eskişehir Valiliği Aylık Şehir Kültürü Dergisi, 5(56), 14-17.
• Peker, H. (2019). Türkmenin milli şairi Mahtumkulu Firâkî’nin felsefesi (2. Baskı). Emin Yayınları.
• Tatlılıoğlu, D. (1999). Kubrevi tarikatının Türkmenistan’daki etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 191-204.
• Temizkan, M. (2010) On sekizinci yüzyılın şartları içinde Mahtumkulu, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(1). 173-184.
• Yücel Çetin, A. ve Çetin, İ. (2015). Mahtumkulu düşüncesinde Türklük. A. Güzel (Ed)., Uluslararası Türkmen Şairi Mahtumkulu Firaki Sempozyumu Bildiri Kitabı (1. Baskı, 82-88) içinde. Başkent Üniversitesi.