Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri’nde Sosyal Eleştiri Unsurları

Yıl 2021, Sayı: 45, 336 - 346, 29.04.2021

Selami Çakmakcı

https://doi.org/10.52642/susbed.929896

Öz

Refik Halit Karay, Türk hikâyeciliğinin köşe taşlarındandır. Kendine özgü bir sanatçı olan Karay, Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı kitaplarıyla Türk edebiyatında kalıcı olmayı başarmış bir yazardır. Olay ve kişilere ilişkin gözlem gücü onu edebiyatımızda farklı kılan özellikler arasındadır. Çalışmamıza konu olan Memleket Hikâyeleri, olay ve kişiler itibarıyla yazıldığı dönemi gerçekçi bir şekilde yansıtır. Olay hikâyesi anlayışıyla yazılan bu metinlerin hepsi şaşırtıcı sonla biter. Memleket Hikâyeleri’nin mekânı İstanbul ve Anadolu’dur. Hikâyelerin büyük çoğunluğu yazarın Bilecik, Sinop, Çorum ve Ankara’da geçen sürgün yıllarındaki gözlemlerinin yansımasıdır. 1909-1919 yılları arasında yazılmış Memleket Hikâyeleri’nin hepsinde yerli hayatı işler.
Edebiyatın hayatla doğrudan ilişkisi vardır. Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri’nde İstanbul’da sıradan insanların yaşadığı çevreler ile Anadolu’daki kasaba ve köy hayatından sunduğu kesitlerde hayata dair hep bir sosyal eleştiri dikkat çeker. Hikâyelerinde kişilerini bireysel özelliklerinden çok sosyal yönleriyle ele alır. Hikâyelerinde yer verdiği kişilerin- memur, kaymakam, kadı, imam, din adamı esnaf, muhtar- iç dünyaları yerine olaylar karşısındaki tavrını okura yansıtır. Sosyal eleştirilerini, Anadolu, bürokrasi, din adamları ve kadınlar üzerinden olmak üzere birkaç başlıkta dile getirir. Yazar, metin boyunca karşıt güç grubunda yer alan karakterlerini sosyal eleştirilerinde bir araç olarak kullanmakla birlikte, toplumun mert, vefakâr ve fedakâr insanlarına yer vermeyi de ihmal etmemiştir. Bu çalışmanın amacı Refik Halit Karayın Memleket Hikâyelerinde; “memleket”teki sosyal meseleleri eleştirel bir anlayışla ele aldığını göstermeye çalışmaktır. 

Anahtar Kelimeler

Memleket, Anadolu, bürokrasi, eleştiri, kadın.

Kaynakça

• Adler, A. (1981). İnsanı Tanıma Sanatı. (Çev: Şelale Başar). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Aktaş, Ş. (2004). Refik Halit Karay. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bulduker, G. (2020). Edebiyat Sosyolojisi Açısından “Memleket Hikâyeleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 24. 129-50.
• Emre, İ. (2006). Edebiyat ve Psikoloji. Ankara: Anı Yayınları. 2. Baskı.
• Issı, A. C. (202). Refik Halit Karay’ın Şeftali Bahçeleri- Anadolu’nun Sadabadı. Edebiyatı Dipte(n) Kuşatmak/Modern Türk Edebiyatı Üzerine Yazılar. İstanbul: Roza Yayınları. s. 89-99.
• Karay, R. H. (2014). Memleket Hikâyeleri. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Karataş, T. (2010). Türk Edebiyatının Klasik Bir Eseri: Memleket Hikâyeleri. Kitap-lık. S. 144, Aralık. s. 82-89.
• Karay, R. H. (2016). Hep İstanbul/Memleket Yazıları. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Kaplan, R. (1997). Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurdakul, Ş. (1992). Çağdaş Türk Edebiyatı – 2. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Maupassant, G. (2009). Yazarın Amacı Nedir?. (Çev: Armağan Kırışman). Hikâye Sanatı Üstüne Yazılar. İstanbul: Pan Yayıncılık. s.18-20.
• Örik, N. S. (2000). Roman ile Novella Üstüne. Hikâye Sanatı Üstüne Yazılar. İstanbul: Pan Yayıncılık. s. 54-57.
• Sennett, R. (2019). Kamusal İnsanın Çöküşü. (Çev. Serpil Durak- Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şenderin, Z. (2000). Sabahattin Ali’nin Hikâyelerinde Sosyal Tenkit Unsurları. Hece Öykü Sayısı. Ekim-Kasım. Sayı 46-47. s.298-303.
• Şengül, M. B. (2001). Refik Halit Karay’ın Hikâyelerinde Sosyal Tenkit. Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van.
• Tosun, N. (2014). Modern Öykü Kuramı. Ankara: Hece Yayınları.
• Yardım, M. N. (2000). Memleket Hikâyecisi Refik Halit Karay. Hece Öykü Sayısı. Ekim-Kasım. Sayı 46-47. s.331-335.