Konya Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Litürjik Elemanlar: Altar ve Altar Tabanları

Yıl 2014, Sayı: 31, 39 - 47, 01.02.2014

Aytuğ Arslan

Öz

Altar, Bizans Dönemi kiliselerinde ökaristi ayini sırasında üzerine haç, kalis, paten ve buhurdan gibi litürjik malzemeleri koymak için kullanılan bemada bulunan litürjik eşyalardan biridir. Altar, teolojik ve simgesel olarak İsa’nın mezarı, son akşam yemeği masası, Golgotha Tepesi ve Tanrının Tahtıgibi farklıanlamlar taşır. İmparator Konstantin Dönemi öncesinde dini nitelikli bir yapıdan yoksun olunmasından dolayıayin sırasında taşınabilir nitelikte altarların kullanılmışolabileceği düşünülmektedir. IV. yüzyıldan itibaren kiliselerin inşa edilmesiyle yerleşik bir litürji oluşturulmuş, daha dayanıklımateryallerden yapılan altarlar, bemada apsisin önüne yerleştirilmiştir. Altarlar, tek bir bloktan yapılabileceği gibi genellikle altar tabanı, kaidesi ve tablasıolmak üzere üç temel unsurdan meydana gelir. Altar tablalarıdairevi, yarıdairevi, dikdörtgen, kare, sigma ya da omega biçimli olmak üzere farklıbiçimlere sahiptir. Kenarlarıgenellikle profilli ve üst düzlemi hafifçe oyulmuştablaların büyüklük ve formlarına bağlıolmak üzere değişik destek düzenlemeleriyle taşınır. Tablalar, merkezde kare ya da daire formlu tek bir destek tarafından taşınabildiği gibi bazıörneklerde köşelere yerleştirilmişdört veya daha fazla sayıda destek tarafından taşınabilir. Bu tip destek sistemi ve tablasıayrıyapılmışaltarlarda taşıyıcılar bema zemini üzerine veya kısmen zemine gömülmüşaltar tabanıadıverilen bloklara oturur. Altar tabanlarının üst düzlem kenarlarıgenellikle profilli ve hafifçe oyulmuştur. Taban blokların üst düzleminde taşıyıcıların oturmasıiçin altarın boyutuna göre sayısıdeğişen kare veya daire biçimli yuvalar yer alır. Taban bloklarısade olabildiği gibi genellikle kazıma ve kabartma olarak yapılmışhaç motifleriyle süslenmiştir. Konya çevresinde Bizans Dönemi’ne ait litürjik işlevli elemanların tespitine yönelik yaptığımız araştırmalarda bir altar, yedi altar tabanıtespit edilmiştir. Bunlar arasında Doğanhisar’da bulunan monolit tek bir bloktan oluşan altar Erken Bizans Dönemine tarihlendirilmiştir. Herhangi bir yapıile ilişkilendirilmesi mümkün olmayan altar tabanlarıarasında Doğanhisar, Obruk, Beyşehir, Ilgın, Sarayönü ilçelerinde bulunan örnekler Erken Bizans Dönemi içinde değerlendirilirken, Doğanhisar KoçaşYunus Emre Külliyesi’nde bulunan altar tabanıOrta Bizans Dönemi’ne tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bizans Dönemi, Konya Ikonium, Litürjik Eşyalar, Altar, Altar Tabanı

Liturgical Elements Of Byzantine Period Found In The Surroundings Of Konya: Altar And Altar Bases

Öz

Altar on which the liturgical items such as cross, chalice, paten and censer were placed during the ritual of the Eucharist is one of the church furnishings in the bema in the churches of Byzantine Period. Altar represents different theological and symbolical meanings such as the grave of Jesus, the table the apostles gathered around with Jesus at the last supper, Golgotha and the Throne of God. It is thought that the portable altars may have been used during the masses because of being lack of religious buildings before the period of Emperor Constantine. The basic structure of the liturgy had been established since the construction of the churches in IV. century, and more substantial altars had been places in the bema in front of the apse. The altars were generally constructed of three main parts, altar base, pedestal and slab as well as being made of one piece. Altar slabs have different shapes as circular, semi-circular, rectangular, square, sigma or omega. The slabs of which edges have profiles and top-surfaces are slightly carved are supported by various stands. The slabs can be supported by four stands on the corners or more at some examples besides a square or circular one in the centre. This type of support and slab are placed on the blocks called altar bases on the floor of bema or partially below it. The top surface edges of the altar bases are generally profiled and slightly carved. There are square or circular shaped hole cuts, of which number varies according to the size of the altar, on the top surface of the altar to fix the supports. While some examples of the altar bases are plain, some of them are decorated by cross in relief or incised. An altar and seven altar bases were found during the researches we carried out to determine the liturgical elements belonging to Byzantine Period in the surroundings of Konya. An altar which consists of single block dates to the Early Byzantine Period. While the altar bases that have been found in the districts of Doğanhisar, Obruk, Beyşehir, Ilgın, Sarayönü are evaluated in the Early Byzantine Period, the one at the Complex of Koçaş Yunus Emre in Doğanhisar is dated to the Middle Byzantine Period. In this study, altar and altar bases, the liturgical elements of the churches in Anatolia during the Early and Middle Byzantine Period, which have been found in the centres and the villages of the districts in Konya Iconium located in the borders of the region named Lycaonia in Ancient Era, are introduced

Anahtar Kelimeler

Byzantine Period, Konya Iconium, Liturgical Elements, Altar, Altar Base The type of research: Research

Kaynakça

• Belke, Klaus & Mersich, Norbert. Phrygien und Pisidien, TIB 7, Wien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1990.
• Belke, Klaus. Paphlagonien und Honorias, TIB 9, Wien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1996.
• Bingham, Joseph. The Antiquities of the Christian Church III, Oxford University Press, 1855.
• Bowersock, G. Warren, Brown, Peter & Grabar, Oleg. Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World, Harvard University Press, 1999.
• Braun, Joseph Der Christliche Altar in seiner geschichlichen Entwicklung II, München, Alte Meister Guenther Koch & CO, 1924.
• Cynthia, H. (1999). “Narrative on the Golden Altar of San’tAmbrogio in Milan: Presentation and Reception”, Dumbarton Oaks Papers, sayı: 53, s. 166-187.
• Doğan, S. (2001). “Bizans Mimarlığında Litürjik İşlevli Taş Yapılarda Terminoloji Sorunu” (Ed. M. Sacit Pekak) Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I (Mimari ve Mimari Süsleme), Hacettepe Üniversitesi, s. 31-41.
• Glenn, E. Hinson. The Church Triumphant: A History of Christianity up to 1300, Mercer University Press, 1995.
• Lyman, Coleman. Ancient Christianity Exemplified: In the Private, Domestic, Social, and Civil Life of the Primitive Christians, Philadelphia, Lippincott, Grambo & CO, 1852.
• Niewöhner, Philipp. Aizanoi, Dokimion und Anatolien: Stadt und Land, Siedlungs und Steinmetzwesen vom Späteren 4. bis ins 6. jahrhundert n. chr. Deutsches Archäologisches Institut, 2007.
• Orlandos, K. Anastasios. Ηe xylostegos palaiochristianike Basilike tes Mesogeiakes Lekanes II, Athens, 1954.
• Parman, Ebru. Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Peschlow, U. (2006). Altar und Reliquie. Form und Nutzung des frühbyzantinischen Reliquienaltars in Konstantinopel (Hg. Michael Altripp ve Claudia Nauerth) Architektur und Liturgie, Wiesbaden, Reichert Verlag, s. 175-202.
• Sylvia, C. Schneider. St. Ambrose and the Architecture of the Churches of Northern Italy: Ecclesiastical Architecture as a Function of Liturgy, University of Louisville, 2008.
• Tadros, Y. Malaty. The Church House of God, OrthodoxEbooks, 1994.
• Taft, F. Robert & BOURAS, Laskarina. Altar (Ed. Alexander P. Kazhdan), Oxford Dictionary of Byzantium, 1991.
• Temple, Ç. (2013). “Konya/Ikonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri”. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi.
• Paul, Silentiary, Ekphrasis of S. Sophia. http://www.learn.columbia.edu/ma/htm/or/ma_or_gloss_essay_paul.htm [Erişim Tarihi: 20.09.2013].