TÜRK ATASÖZLERİNDE TÜCCARLIK ZANAATI

Yıl 2015, Sayı: 34, 173 - 184, 01.08.2015

Zuhal Çilingir

Öz

Geçmişten bugüne kültürel bir miras niteliği taşıyan atasözleri, toplumsal ve ekonomik yaşamı oluşturan ve şekillendiren unsurları da içerisinde barındırmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı, kültürün yüzyıllar boyu edinilen yaşam deneyimini içeren atasözlerinden yararlanılarak, ticaret ve tüccarlık kavramlarına ilişkin temel unsurları ortaya koymaktır. Çalışmada ticaret zanaatını konu alan atasözleri, dört farklı sözlükten çeşitli anahtar kelimelerin kullanılması yoluyla tespit edilerek veri kümesine eklenmiştir. Elde edilen 109 atasözü, nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemeye tabi tutularak ticaretle ilintili konu başlıkları altında sıralanmıştır. Konu başlıkları sırasıyla kâr/zarar, sermaye, iş etiği, ortaklık, iş yönetimi ve iyi tüccarın nitelikleri olarak isimlendirilmiş, gerekli olduğu durumlarda alt başlıklara ayrılmış ve yorumlanmıştır. Sonuç olarak, toplumun düşünce ve davranış biçimlerine yönelik önemli bir gösterge niteliğindeki folklorik eserler olan Türk atasözlerinde, ticaretin temel ilkelerinin büyük ölçüde korunmakta olduğu ve kendi içinde ritüelleri olan kültürel bir öğeye karşılık geldiği görülmektedir. Araştırmada elde edilen alt temalara ve bu temalar arasındaki ilişkilere bakıldığı zaman, sözü edilen ilkeler Ahilik geleneği de dâhil olmak üzere içinde bulunulan dönemlerin izlerini taşıyan kültürel yansıma olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda; ticaret kavramı ile ilintili atasözlerinin, ticari hayatın önemli kültürel ve iktisadi kodlarının yeni nesillere iletilmesinde bir aracı görevi gördüğü söylenebilir. Günümüz ticari hayatında rekabetin büyük önem taşımasına ve güncel kültürel kodlarımıza işlendiği gerçeğine rağmen, atasözlerinde rekabet unsuruna fazla yer verilmediği bu anlamda günümüz ticaretinden farklılaştığı görülmektedir. Bu durumun aslında rekabet önceliğinden öte üretim ve etik değerlerinin ön planda olduğu dönemlerde oluşagelmiş atasözlerine de birebir yansıdığı dolayısıyla çalışma konusu olan atasözlerinin dönemin ticari hayatını anlamada kilit unsur olarak değerlendirilebileceği görülmektedir. Özetle, ticari atasözlerinin geçmişte olduğu gibi günümüzde de tüccarlara yol gösterebildiği söylenebilir. Araştırmada ayrıca ticari atasözleri kelime bulutu yöntemi kullanılarak görselleştirilmiş ve veri kümesinde tekrarlanma sıklığı yüksek olan kavramlar ön plana çıkarılmıştır. Ticaretle ilişkili atasözlerinden elde edilen kelime bulutunda ortak, para, kâr, iş, dükkân, mal, gün, yıl, sermaye kelimeleri ön plana çıkmaktadır. Bu konuda yapılmış herhangi bir geçmiş çalışmanın bulunmaması bu çalışmanın özgün değerini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Ticaret, Tüccarlık, Kültür, Kelime Bulutu.

Craft Of Commerce In Turkish Proverbs

Öz

As a cultural heritage from society’s history to today, proverbs embody components that constitute and shape social and economical life. In this context, the aim of this study is to reveal basic elements of the trade and commerce through proverbs include the life experiences of culture acquired in centuries-long time. In this study, craft of trade themed proverbs were obtained from four different proverb dictionaries by using some key words list and added to the data set. Then using document analysis as a qualitative research method, 109 obtained proverbs were classified to themes. Themes were named respectively as profit/loss, capital, business ethics, partnership, business management and tradesman features and when necessary are classified to subthemes and interpreted. As a result, it is observed that basic principles of trade are substantially preserved in Turkish proverbs which are folkloric products being an indicator for society’s attitudes and behavioral patterns, and correspond to a cultural item that has its own rituals. Considering sub-themes obtained from the study and relations between those sub-themes, the principles in question might be seen as cultural reflections which had the traces of this time period including Akhism tradition. In this respect, it might be said that important cultural and economic codes are transmitted to new generations by commerce-themed proverbs. Unlike we emphasize the competition dimension of commerce today; competition did not take part in proverbs and might be seen as a field differentiated from today’s commercial environment. This situation shows that proverbs are reflecting the fact of a period that production and ethics are more effective terms than competition and proverbs might be considered as key elements to understand the dynamics of any given period that these proverbs had been occurred. In brief, it might be said that commerce-themed proverbs are still leading the way for traders as they were in the past. In the study, commerce-themed proverbs were visualized by using word-cloud technique and notions that have high frequency were highlighted. From the word-cloud obtained from commerce-themed proverbs data set; ‘partner, money, profit, business, store, goods, day, year, capital’ words were stood out. There is no antecedent study on this subject and this constitutes the original value of the study

Anahtar Kelimeler

Proverb, Trade, Commerce, Culture, Word Cloud

Kaynakça

• Akın, A. (2010). “Kültür Penceresinden Türk İş Sisteminin Temelleri ve Atasözleri Bağlamında Bir Model Önerisi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7 (2): 809-828.
• Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Aksoy, Ö. A. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2, Genişletilmiş 6. Baskı, İstanbul, İnkılâp Yayınevi, 1991.
• Birtek, F. En Eski Türk Savları, Ankara, Türk Dil Kurumu, 1944.
• Caferoğlu, A. (1930). “Orhon Abidelerinde Atalar Sözü”, Halk Bilgisi Haberleri 1 (3), 1 Kânunusani: 43-46.
• Elçin, Ş. Atalar Sözü, Türk Dünyası El Kitabı Üçüncü Cilt Edebiyat (2. Baskı), Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1992.
• Ergin, M. Orhun Abideleri, Ankara, MEB Yayınları, 1970.
• Ertuna, Ö. (2010). “Yeni Bir Kapitalizme Doğru”, Muhasebe ve Finansman Dergisi 45 (Ocak): 1-15.
• Esen, S. ve Yılmaz, E. (2011). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Girişimcilik Olgusu (Sosyo-Ekonomik Açıdan Bir Bakış)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 30 (Ağustos): 249-258.
• Gökalp, Z. Türkçülüğün Esasları, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, 1997.
• Gündüz, A. Y., Kaya, M. ve Aydemir, C. (2012). “Ahilik Teşkilatında ve Günümüzde Tüketicilerin Korunmasına Yönelik Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi 14 (2) (2012): 37-54.
• İzbudak, V. Atalar Sözü, TDK Yayınları, İstanbul, Devlet Basımevi, 1936.
• Kaşgarlı M. Divanu Lugati’t Türk Tercümesi Cilt I-II-III, (Çev. Besim Atalay), Ankara: TDK Yayınları, 1985.
• Keklik, S. (2013). “Atasözleri Sadece Gerçek ve Mecaz Anlamlı Mıdır?”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10 (23): 239-250.
• Kongar, E. Kültür Üzerine, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1989.
• Sağlam, Y. (2004). “Atasözleri ve Deyimlerde İmgelem”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 18 (1): 45-51.
• Sakaoğlu, S. ve Alptekin, A. B. Türk Halk Edebiyatı Ders Notları, Konya, 2006.
• Sakaoğlu, S. Göktürk Yazıtları ile Anadolu-Türk Folklorundaki Paralellikler Üzerine, Ankara, TDAY-Belleten, 1994.
• Saraçbaşı, M. E. ve Minnetoğlu, İ.. Örnekli ve Açıklamalı Türk Atasözleri Sözlüğü, İstanbul Bilge Kültür Sanat, 2002.
• Sayar, A. G. Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul, Der Yayınları, 1986.
• Tosun, C. (2005). “Dil Zenginliği, Yozlaşma ve Türkçe”, Journal of Language and Linguistic Studies 1 (2): 136-153.
• Türk Dil Kurumu Atasözleri Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 15.05.2014].
• Uygur, N. Kültür Kuramı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Viégas, F. B. and Wattenberg, M. (2008). “Timelines Tag Clouds and The Case for Vernacular Visualization”, Interactions 15 (4): 49-52.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Genişletilmiş 5. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Yurtbaşı, M. Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü, İstanbul, Excellence Publishing, 2012.
• Yuzvyak, I. (2013). “Halk Ticaret Sanatında Deyimler ve Atasözleri; Rolü ve İşlevi”. Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi 1 (Mart): 180-191.