TÜRK EDEBİYATINDA MİTOLOJİ ARAYIŞLARI

Yıl 2017, Sayı: 37, 69 - 90, 01.02.2017

Sena Küçük

Öz

ÖzTürk edebiyatı Tanzimat’la birlikte köklü bir dönüşüme uğrar. Bu süreçte mitolojik yapı da yön değiştirir. Batı edebiyatına eklemlenen Türk edebiyatı da bu yolla Yunan mitolojisiyle dolaylı olarak temasa geçer.Çeviriler, Yunan mitolojisinin ilk yansıdığı verilerdir. Telif eserlerde de mitolojik imajlar görülmeye başlar. Bu eğilim başlangıçta bilinçli ve güçlü bir kanal oluşturmaz. Fakat Şemseddin Sami ile Nabizâde Nâzım’ın Esâtir adlı çalışmaları, Abdülhak Hâmit’in şiirlerine ve tiyatrolarına, Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarına yansıyan mitolojik unsurlar Yunan mitolojisini Türk edebiyatına açar. Bu ilk dönem eserlerinde mitolojiye karşı ihtiyatlı bir tutum gözlenir. Klasikler tartışmasıyla mesele edebiyat ortamında yer edinmeye başlar.Yahya Kemal ve Yakup Kadri’nin Nev-Yunanilik oluşumu mitolojinin daha etraflı şekilde incelenmesine zemin hazırlar. Yahya Kemal Yunan mitolojisini Akdeniz havzası medeniyetinin sonucu olarak değerlendirir. Nev-Yunanilik, mitolojiye, Tanzimat’taki aktarmacılığın ötesinde, bilinçli bir kaynaklara gitme anlayışı, Yahya Kemal’in, şiirini üzerine kuracağı sağlam bir temel arayışıdır. Fakat arayış düzeyinde kalır. Yakup Kadri ise eski Yunan’a bağlılığını, romanlarında üslup özelliği olarak sürdürür.Salih Zeki Aktay’ın mitolojik şiirleri Türk edebiyatında farklı bir hat oluşturur.Türk edebiyatının Yunan mitolojisine kayan doğrultusu, Yunan mitolojisinin kaynağı durumundaki Yunan klasiklerini örnek almasını öngören Türkçü yazarlar tarafından da pekiştirilir. Türk mitolojisi de Ziya Gökalp tarafından gündeme getirilir ve ana hatları belirlenir.1940’lar, Türk edebiyatında hümanizma ve onun sanatsal karşılığı olan mitolojinin yükselişe geçtiği yıllardır. Hasan Âli Yücel’in iradesiyle devlet politikası olarak başlatılan yoğun tercüme faaliyetiyle Yunan klasikleri herkes için okunur hale gelir. İnsan ve Yücel dergileri hümanist düşüncenin lokomotifi olur. Bu dergiler etrafında Hilmi Ziya Ülken, Sabahattin Eyuboğlu, Orhan Burian, Selahattin Batu, Füruzan Hüsrev Tökin gibi aydınlanmacı yazarlar Türk hümanizmasının teorisini kurarlar. Avrupa’da Rönesans’a yol açan hümanist düşüncenin Yunan değil Anadolu kaynaklı olduğu tezini savunan Mavi Anadoluculuk bu çizgide gelişir. Akımın öncüsü Halikarnas Balıkçısı, antik kültürün Türk edebiyatına yerleşmesinde önemli bir işlev yüklenmiştir. Azra Erhat, Sabahattin Eyuboğlu ve İsmet Zeki Eyuboğlu da diğer önemli isimleridir. [1] Dr., Selçuk Üniversitesi, [e-mail]

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Türk edebiyatı, mitoloji, Nev-Yunanilik, Mavi Anadolu akımı.

Mythological Quests In Turkish Literature

Öz

Turkish literature undergoes a radical change with the Tanzimat, or Reformation. The mythological structure also changes direction in this process. Turkish literature, which enters into interaction with the Western literature, thus gets into contact with the Greek mythology indirectly. Translations are the initial data where the Greek mythology is reflected. Mythological images also begin to appear in the books written. This tendency does not constitute a conscious and strong channel at the beginning. However, mythological elements that are involved in Şemseddin Sami and Nabizâde Nâzım’s work titled Esâtir, or mythology, Abdülhak Hâmit’s poems and plays and Ahmet Mithat Efendi’s novels open Greek mythology to Turkish literature. A cautious approach is observed towards mythology in the works written in this initial period. The issue begins to gain a place in the literary environment through a debate on classics. The New-Grecism approach led by Yahya Kemal and Yakup Kadri lays the groundwork for detailed investigation of mythology. Yahya Kemal considers the Greek mythology to be a consequence of the civilization of the Mediterranean basin. New-Grecism is involves an informed approach to gain access to mythology, transcending the simple eclecticism of The Reformation Era, and a search for a solid ground on which Yahya Kemal would establish his poetry. However, his efforts remain at the level of searches only. Yakup Kadri, on the other hand, maintains his adherence to old Greece as a stylistic feature of his novels. Salih Zeki Aktay’s mythological poems constitute a different channel in Turkish literature. The direction of the Turkish literature, which is headed for the Greek mythology, is further reinforced by Turkist authors who argue that Turkish writers should take as examples the Greek classics, which are the sources for Greek mythology. Turkish mythology is also raised as an issue of the agenda by Ziya Gökalp and its essentials are laid down. The 1940s in the Turkish literature represent the years when humanism and its artistic equivalent mythology start to rise. Greek classics become available and readable by everyone thanks to the intensive translation efforts initiated by Hasan Âli Yücel’s orders as a state policy. The magazines İnsan and Yücel become the driving forces behind the humanistic thought. Enlightened authors such as Hilmi Ziya Ülken, Sabahattin Eyuboğlu, Orhan Burian, Selahattin Batu, Füruzan and Hüsrev Tökin, who gather around these magazines, establish the theory of Turkish humanism. Mavi Anadoluculuk, or Blue Anatolianism, which argues that humanist thought, which led to the Renaissance in Europe, is of Anatolian origin, not of Greek origin, develops in this line. Halikarnas Balıkçısı, leader of this movement, assumes a significant role in the introduction of ancient culture into Turkish culture. Azra Erhat, Sabahattin Eyuboğlu and İsmet Zeki Eyuboğlu are other prominent figures of this movement

Anahtar Kelimeler

Turkish Literature, mythology, New-Grecism, The Blue Anatolia Movement

Kaynakça

• Adıvar, A. Adnan (2000), Osmanlı Türklerinde İlim, 6. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akı, Niyazi (2001), Yakup Kadri Karaosmanoğlu (İnsan-Eser-Fikir-Üslûp), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktay, Salih Zeki ([1948]), Faydalı Kitap Sayı 14: Mitoloji, İstanbul: Varoğlu–Ülkü Yayınevleri.
• Anday, Melih Cevdet (1974), Yeni Tanrılar, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Andı, M. Fatih (1995), Ara Nesil Şairi Mehmed Celâl, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Ayvazoğlu, Beşir (1995), Eve Dönen Adam, İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• Batu, Selahattin (Aralık 1955), “Elgin Mermerleri”, Yücel, Sayı: 2, s. 77-78.
• Baudouin, Charles (Ocak 1950), “Hümanzima Üzerine”, Çev: F. Ocaktan, Yücel, Yeni Seri Cilt: 1, S: 1, s. 17.
• Beyatlı, Yahya Kemal (1971), “Bir Kitâb-ı Esâtîr”, Edebiyâta Dair, İstanbul: Yahyâ Kemal Enstitüsü Yayınları, s. 172-174.
• Burian, Orhan (2004), Denemeler Eleştiriler, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Burian, Orhan (Nisan 1940), “Humanisma ve Biz I”, Yücel, Yıl: 6, Cilt: 11, Sayı: 62, s. 71-72.
• Burian, Orhan (Mayıs 1940), “Humanisma ve Biz II”, Yücel, Yıl: 6, Cilt: 11, Sayı: 63, s. 121-122.
• Burian, Orhan (Haziran 1940), “Humanisma ve Biz III”, Yücel, Yıl: 6, Cilt: 11, Sayı: 64, s. 171-173.
• Demirci, Neşe (Bahar 2011), “Mitoloji ve Şiir’in İzinde Ahmet Midhat Efendi’nin Mitolojiye Dair Görüşleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S: 29, s. 103-120.
• Doğan, Mehmet Can (2013a), “10: Modern Türk Edebiyatında Mitoloji”, Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları, 2. Basım, Eskişehir: AÖF Yayınları, s. 216-244.
• Doğan, Mehmet Can (2013b), Hümanist Bir Kültür Projesi: İnsan Dergisi, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Enginün, İnci (1999), Mukayeseli Edebiyat, 2. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İnci (Haziran 2010), “Ahmet Midhat Efendi’nin Mitoloji Görüşleri”, Türk Edebiyatı, S: 440, s. 11-14.
• Erhat, Azra (1969), Ecce Homo – İşte İnsan, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erhat, Azra (1976), Homeros, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Erhat, Azra (Ağustos 1980), “Halikarnas Balıkçısı’nda Sözlü Gelenek, Yazılı Gelenek”, Türk Dili, S: 344, s. 275-282.
• Ertop, Konur (1966), “Sanatımızda Bereketli Bir Kaynak: Mitologya”, Memet Fuat’ın Seçtikleri – Türk Edebiyatı 1966, İstanbul: de Yayınevi, s. 80-84.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1998), Anadolu Üçlemesi 2: Anadolu Mitolojisi, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Eyuboğlu, Sabahattin (1999), Mavi ve Kara, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gökalp, Ziya (1981), “Tevfik Fikret ve Rönesans”, Makaleler V, Haz: Rıza Kardaş, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 173-177.
• Gökalp, Ziya (1990), Türkçülüğün Esasları, Haz: Mehmet Kaplan, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• [Gökalp, Ziya] (1999), “Yeni Hayat ve Yeni Kıymetler”, Genç Kalemler Dergisi, Hazırlayanlar: İsmail Parlatır, Nurullah Çetin, İstanbul: TDK Yayınları, s. 236-239.
• Halikarnas Balıkçısı (Haziran 1971), “Halikarnas Balıkçısı’yla Bir Konuşma”, Konuşan: Neyzar Karahan, Yeditepe, Yıl: 22, S: 182 (378), s. 7.
• Halikarnas Balıkçısı, (1985), Merhaba Anadolu, 3. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı (1993), Düşün Yazıları, 4. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı (1994), Hey Koca Yurt, 5. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı (1995), Anadolu Tanrıları, 7. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı, (1996), Sonsuzluk Sessiz Büyür, 3. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı (1998), Anadolu Efsaneleri, 9. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı (2002), Anadolu’nun Sesi, 6. Basım, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Kaplan, Mehmet (1997), Şiir Tahlilleri 1 (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e), 14. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Mehmet (1999), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, 5. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Ramazan (1998), Klasikler Tartışması (Başlangıç Dönemi), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Nâbizâde Nâzım (1961), “Esâtîr”, Hikâyeler – Külliyât II, Baskıyı Hazırlayan: Aziz Behiç Serengil, Ankara: Dün – Bugün Yayınevi, s. 237-250.
• Okay, Orhan (1975), Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını – Baylan Matbaası.
• Oktay, Ahmet (1993), Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı (1923-1950), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ömer Seyfettin (2001a), Bütün Eserleri Makaleler I, Hazırlayan: Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ömer Seyfettin (2001b), Bütün Eserleri: Makaleler 2, Tercümeler, Hazırlayan: Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özdenoğlu, Şinasi (Ekim 1945), “Hümanismanın Gerçek Mânası”, Yücel, Yıl: 12, Cilt: 19, Sayı: 108, s. 40-45.
• Saba, Ziya Osman (1 Nisan 1939), “Son Eseri Münasebeti ile Şair Salih Zeki Aktay ve Türk şiirinde Elenizm Cereyanı”, Varlık, S: 138, s. 212-213.
• Şemseddin Sami (2004), Esatir – Dünya Mitolojisinden Örnekler, Hazırlayan: Cengiz Batuk, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tanju, Sadun (1983), Yahya Kemal ve Halikarnas Balıkçısı, İstanbul: Arpaz Matbaası.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1988), 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 7. Basım, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2000), Edebiyat Üzerine Makaleler, 6. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001), Yahya Kemal, İstanbul: YKY.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2002), Edebiyat Dersleri, Hazırlayan: Abdullah Uçman, İstanbul: YKY.
• Tarakçı, Celal (1994), Muallim Nâcî Efendi ve Eserlerinden Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Toker, Şevket (1982), “Edebiyatımızda Nev-Yunânîlik Akımı”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Araştırmaları Dergisi, S: 1, İzmir, s. 135-163.
• Toker, Şevket (1991), “Tanzimat’tan Nev-Yunânîlik Akımına Kadar Eski Yunan ve Latin’e Duyulan Övgü”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S: VI, İzmir, s. 35-45.
• Tökin, Füruzan Hüsrev (Mart 1950), “Yunan Kültürünün Kaynağı Anadolu’dur”, Yücel, Yeni Seri, Cilt: 1, Sayı: 3, s. 36-37.
• Tökin, Füruzan Hüsrev (Haziran 1950), “Bizde Hümanizma”, Yücel, Yeni Seri, Cilt: 1, Sayı: 6, s. 43-44.
• Yöntem, Ali Canip (2005), Prof. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, Konya: Tablet Yayınları.
• Yücel, Hasan Âli (2008), Edebiyat Tarihimizden, 2. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yücel, Hasan Âli (19 Mart 1945), “[Sunuş]”, Tercüme, C: 5, S: 29-30, s. I-IV.
• Yücel, (Mart 1940), “Müşterek Yazımız”, Yücel, Yıl: 6, Cilt: 11, Sayı: 61, s. 6-7.
• Yüksel, Süheylâ (2012), Türk Edebiyatında Yunan Antikitesi, 2. Basım, Ankara: Asitan Kitap.