Bursa’nın Dağlık Bölgelerinde Kadın Türbeleri Etrafında Oluşan Ritüeller Ve Ana Tanrıça Kültü

Yıl 2017, Sayı: 37, 108 - 121, 01.02.2017

Melda Medine Güleç

Öz

Bursa Dağ Yöresi, Bursa merkezi ile diğer ilçelerinin aksine verimli ovaları ve düz arazileri olmayan, dağlık ve kırsal bir bölgedir. Bu arazi yapısından dolayı araştırmanın yapıldığı yöre “Dağ Yöresi” olarak adlandırılmaktadır. Dağ Yöresi denilince akla Bursa’nın 4 dağ ilçesi; Orhaneli, Harmancık, Keles ve Büyükorhan gelmektedir. Araştırmanın yürütüldüğü Dağ Bölgesi, Türklerin tarihî deneyimlerine bağlı olarak geldikleri coğrafyalardan devşirerek getirdikleri kültür ve inanca ait çeşitli öğelerle birlikte ilk yerleşim yerleri olarak bilinen ve o günden bugüne göç vermenin dışında çok fazla sosyal hareketliliğe maruz kalmayan bir bölgedir. Dikmen’in yaptığı araştırmaya göre dağ yöresinde toplam 244 türbe bulunmaktadır. Dikmen, 2007: 118 . Bu türbeler yörede dede olarak da adlandırılmaktadır. Çalışmada bu türbelerden sadece kadın türbeleri etrafından oluşan dinî, kültürel ve sosyal ritüeller ele alınacaktır. Bu sebeple bu türbeler arasından kadın olan beş tanesi araştırmada ele alınmıştır. Çalışmada aynı zamanda teolojide, din sosyolojisinde ve din mitolojisinde başta birbirinden farklı olan geleneklerin birleştirilmesi ve kıyaslanmasına yönelik olan, böylece farklı inançlarda temelde yatan bir birliği öne sürerek farklı inançlara karşı daha kapsayıcı bir duruşu savunan hareket ve denemeler anlamına gelen senkretizm, sosyal ilişki ve etkileşimlere neden olan tarihi süreç ile birlikte ele alınmıştır. Çalışmanın uygulamalı kısmı Dağ ilçeleri olarak bilinen ve kadına ait türbelerin bulunduğu Harmancık ve Keles ilçeleri sınırlarında kalan yerlerde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada bölgede yaşayan ve bölgeye ziyaret amaçlı gelen kişilerle görüşülmüş ve elde edilen veriler literatürden elde edilen teorik verilerle de desteklenerek yorumlanmaya çalışılmıştır. Dağ Yöresi’ndeki toplulukların gelenek ve inançlarına dair yürütülen bu araştırmanın, geleceğe dair olabilirlikler hakkında kısmen de olsa varsayımlarda bulunma şansı vereceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kült, kadın kültü, ritüel, senkretizm, Din Sosyolojisi.

Rituels Formed Around Women Shrines And Nother Goddess Cult In Bursa Mountainous Region

Öz

Bursa Mountainous Region is a mountainous and rural area not having productive lowlands and flat lands in contrast with centre and other regions of Bursa. Due to the land structure it is called as “The Mountain Region”. With the word mountain region Orhaneli, Harmancık, Keles and Büyükorhan 4 mountain regions of Bursa, come into the mind. The Mountain Region where research was conducted is an area known as the first residential area with some elements belonging to the culture and belief Turks picked and brought from the geographies they come from depending on their historical experiences and has not been exposed to social mobility except for immigration. In this study, only women shrines number of five and rituals that were composed of religious, culture land and social rituals were discussed among all the shrines which were located in that region. Besides, syncretism which means the acts and trials supporting a more inclusive stance on different beliefs and the combination of different customs in theology, sociology of religion and religious mythology, historical process that cause social relationship and interactions were discussed together in this study. The implementation part of the study were conducted in the places within the boundaries of Harmancık and Keles regions, known as mountain regions and where there are shrines belonging to women. In the study local residents and people who were there for a visit were met and the data acquired were supported with the theoretical ones from literature and tried to be interpreted. Research findings show that there exist evidence about the existence of Mother Goddess cult, Mother Umay belief and sanatorium at the present time. This study which has been conducted about the beliefs of the communities in Bursa mountainous region is thought to give a chance on the probabilities about future, at least partially

Anahtar Kelimeler

Sociology, Sociology of Religion, Mother Goddess cult, Mother Umay, sanatorium

Kaynakça

• Akalın, Ayşe Gül (2003). Eskiçağda Grek Kadının Toplumsal Yaşantısı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXI, 33, 17- 49.
• Beydili, Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Birge, J. Kingsley (1991). Bektaşilik Tarihi, (Çev. Reha Çamuroğlu), İstanbul: Ant Yayınları.
• Büyükgün, Banu (2006). Men Kültüyle İlgili Eskişehir, Afyon, Kütahya ve Pamukkale Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bazı Taş Eserler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi SBE Arkeoloji Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
• Çetin, Cengiz (2006). Anadolu’da Bereket Kültü ve Anadolu Türk Köylüsü Seyirlik Oyunlarına Yansımaları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46, 1 (2006) 189-210.
• Dikmen, Alaattin (2007). Bursa İnanç Coğrafyası. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi SBE Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Bursa.
• Dinçel, Ömer Faruk (2011). Harmancık Tarihi. Ankara: Uyum Ajans.
• Dinçel, Ömer Faruk (2014). Bursa Dağ Yöresinde Yörük-Türkmen Teşekkülleri, http://www.osar.com/modules.php?name=News&file= article&sid=240342,erişim tarihi: 21.11.2014.
• Durbilmez, Bayram (2005). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Üç Sayısı”, Ahilik Araştırmaları Dergisi, 1 / 2, 1-22.
• Duymaz, Ali; Şahin, Halil İbrahim (2008). Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 11 Sayı 19, Haziran 2008, ss.116-126, Balıkesir.
• Erhat, Azra (1984). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ersoy, Ersan (2009). Cinsiyet Kültürü İçerisinde Kadın ve Erkek Kültürü (Malatya Örneği), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 19, sayı 2, ss: 209-230, Elazığ.
• Frazer, James G. (1991). Altındal: Dinin ve Folklorün Kökenleri I, (Çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Payel Yayınevi.
• Güleç, Melda Medine (2012). Espiye’de Halk Dindarlığı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi SBE Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Bursa.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Domani%C3%A7_Sava%C5%9F%C4%B1#Domani.C3.A7_.C4.B0kizce_Sava.C5.9F.C4.B1 (erişim tarihi: 01.11.2016)
• İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, Abdulkadir (1987). Makaleler ve İncelemeleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (2004). Türk Milli Kültürü, 24. Basım, İstanbul: Ötüken.
• Kalafat, Yaşar (2000). Güney Kafkasya Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kıyak, Abdulkadir (2011). Eski Türk Kültüründe Taş-Kaya Kültünün Elazığ’daki Yansımaları. Toplum Bilimleri Dergisi, Temmuz-Aralık 2011, 5(10), ss129-144.
• Kurt, Abdurrahman (2003). “Dünden Bugüne Türk Ailesi”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, (Editör Memet Zencirkıran). 4. Baskı, ss.335-365, Bursa: Dora Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşî Menakıblarında İslâm Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). II.Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sağır, Adem (2013). Ölüm, Kültür ve Kimlik: Iğdır Ölü Bayramı İle Meksika Ölü Günü Örneği. Milli Folklor Dergisi (98), 125-137.
• Sam, Rıza (2012). Hambat’taki Kültler Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi (61), 55-76.
• Sina, Ayşen (2004). “Eleusis’de Demeter Kültü ve Kadın Ritüelleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44,1, ss. 37-52.
• Şahin, Mustafa (2014). Bursa’nın Dağ İlçelerinin Tarihi ve Kültürel Mirası Envanteri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Yayınları I.
• Tabakoğlu, Ahmet (2013). “Osmanlı İçtimai Hayatının Ana Hatları”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, (Editör Memet Zencirkıran). 4. Baskı, ss.19-40, Bursa: Dora Yayınları.
• Tezcan, Mahmut (1996). Kültürel Antropoloji. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türk, Hüseyin (2010). Hatay’da Müslüman Hıristiyan Etkileşimi: St. Georges ya da Hızır Kültü, Millî Folklor, 2010, Yıl 22, Sayı 85, ss 138-147.
• Türkan, Kadriye (2012). Türk Dünyası Masallarında Su Kültü. Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 93, ss: 135-148.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (1995), Eys-Fıkhü’l-Hadîs, 12. Cilt, Ankara: TDV.
• Yıldırım, Fahri (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gönünden Bursa İlindeki Mimari Eserler 1. Cilt, Bursa: Arma Matbaacılık.
• Yıldız, M. Cengiz (2013). Harput’taki Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan Ritüellere Din Sosyolojisi Açısından Bakış. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ: 879-892.