TÜRK KÜLTÜR VE SANATINDAKİ HOROZ/TAVUK SEMBOLİZMİNİN ÇAĞDAŞ RESİM SANATINDAKİ YANSIMALARI

Yıl 2017, Sayı: 37, 336 - 348, 01.02.2017

Ahmet Dalkıran

Öz

Köklü bir geleneğe sahip olan Türk kültür ve sanatında, oldukça zengin ve derin anlamlar taşıyan sembol grupları bulunmaktadır. Söz konusu sembol gruplarından en popüleri ise, şüphesiz Türk sanatında hayvan üslubu ismiyle de üsluplaşmış olan hayvan sembol grubudur. Bu nedenle Türk kültür ve sanatında sembolleştirilmiş birçok hayvan bulunmaktadır. Ancak konu sınırlılığı düşünüldüğünde her bir hayvan başlı başına bir araştırma konusu olduğundan ve özellikle horoz/tavuk’un Türk sanatındaki yansımaları açısından spesifik olarak incelenmediği tespit edildiğinden alan araştırması açısından önemli görülerek “Türk Kültür ve Sanatındaki Horoz/Tavuk Sembolizminin Çağdaş Resim Sanatındaki Yansımaları” başlığı altında araştırılması amaçlanmıştır.Bu bağlamda yapılan araştırma da, horoz/tavuk figürlerinin, Proto-Türk ya da Hun devrine ait Pazırık kurganlarından çıkarılan eserler arasında yer aldığı, ayrıca On iki Hayvanlı Türk Takvimi’nde yılı simgeleyen hayvanlardan birisi olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemi minyatür, hat, fresk, maden, ahşap, taş ve halı sanatında, özellikle Selçuklu sanatının en gözde eserlerinden olan Varka ve Gülşah minyatürleri ile Osmanlı sanatına ait Hümayunname ve Zübdetü’t Tevarih minyatürlerinde çok sayıda horoz/tavuk figürüne rastlanmıştır. Yapılan inceleme de horoz/tavuk figürünün, hem Selçuklu hem de Osmanlı dönemlerinde geleneksel sembolik anlamlarıyla, kültür ve sanat alanında varlığını sürdürdüğü anlaşılmıştır. Araştırma neticesinde horoz/tavuk figürlerinin özellikle resim sanatı açısından Osmanlının Batılılaşma döneminin hemen öncesinden başlayarak Cumhuriyet sonrasında 1950’li yıllara kadarki süreçte popülerliğini yitirdiği görülmüştür.1950’li yıllarda ise Türk resminde geleneksel kaynaklara yönelişin başlaması ile birçok ressamın eserlerinde çoğu kültürel motif gibi araştırma konusu olan horoz/tavuk motifinin de, bazen geleneksel kültürdeki sembolik anlamları ile bazen de plastik bir ifade aracı olarak yerini aldığı anlaşılmıştır. Ancak konu sınırlılığı göz önüne alınarak araştırma konusu kapsamında istikrarlı çalışmaları bulunan ressamlardan Cevat Dereli, Fikret Mualla, Mehmet Pesen, Orhan Peker, Şeref Bigalı ve İsmail Avcı’nın eser örnekleri incelenerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Türk sanatı, Türk resmi, resim, horoz, tavuk

Reflections Of Rooster / Chicken Symbolism In Turkish Culture And Art In Contemporary Painting Art

Öz

In the Turkish culture and art, which has a long tradition, there are symbol groups which are rich and deeply meaningful. The most popular group of symbolic groups is undoubtedly the animal symbol group that is stylized in Turkish art under the name of animal style. For this reason, there are many animals symbolized in Turkish culture and art. However, since it is determined that each animal is a research topic in its own right when considering the limitation of the subject and it is determined that the rooster / chicken is not specifically examined in terms of the reflections of Turkish art, it is important in the field research and it was investigated under the title of "Reflections of Rooster / Chicken Symbolism in Turkish Culture and Art in Contemporary Painting Art." In this context, it is understood that the rooster / chicken figures are among the artifacts derived from the Pazyryk tombs from Proto-Turk or Hun era, as well as being used as one of the animals that symbolized a year in the Turkish Calendar With Twelve Animals. Many rooster / chicken figurines were encountered in the miniature, line, fresco, mine, wood, stone and carpet arts of Seljuk and Ottoman period, especially the miniatures of Varka and Gülşah which are among the most favorite works of Seljuk art and Hümayunname and Zübdetü't Tevarih miniatures of Ottoman art. In the reviews that made, it was understood that the rooster / chicken figures was maintained in the area of culture and art with traditional symbolic meanings in both Seljuk and Ottoman periods. As a result of the research, it was seen that the rooster / chicken figures especially lost their popularity in the process of art from the beginning of the Ottoman westernization period to the 1950s after the Republic. In the 1950s, it was understood that with the beginning of the orientation towards traditional sources in the Turkish painting, the rooster / chicken motif, which is the subject of many cultural motifs in many painters' works, sometimes took place as symbolic meaning in traditional culture and sometimes as a means of plastic expression. However, considering the limitations of the subject, examples of works of Cevat Dereli, Fikret Mualla, Mehmet Pesen, Orhan Peker, Şeref Bigalı and İsmail Avcı were examined and evaluated from the painters who had stable works within the scope of the research topic

Anahtar Kelimeler

Culture, Turkish art, Turkish painting, painting, rooster, chicken

Kaynakça

• Akalın, L. Sami. Türk Folklorunda Kuşlar, Ankara, Halk Kültürleri Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1993.
• And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 1998.
• Çatalbaş, R. (2011). “Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi”, Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi (Turan-Sam), cilt: 3, sayı: 12, s.53.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2011.
• Dalkıran, A. (2010). “Çağdaş Türk resminde şamanist etkiler”. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı.
• Doğan, A. S. (2013). “Türk kültüründe ve erzurum erkek barlarında tavuk (horoz) motifi”, Ekev Akademi Dergisi, yıl: 17, sayı: 57, s.450-454.
• Ersoy, Ayla. İsmail Avcı Önce Desen Sonra Desen, İstanbul, Yorum Sanat Yayıncılık, 1999.
• Giray, Kıymet. (1997). Pesen, Mehmet. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (Cilt.3, sayfa. 1456). İstanbul: Yapı Endüstri Yayınları.
• İpek Azamet, Ayşe. (2012). “Fikret muallâ ve eserlerine kuramsal bakış”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resim-İş Eğitimi Bilim Dalı.
• Kafesoğlu, İbrahim. Eski Türk Dini, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Parladır, Ş. (2011). “ Ali çelebi’nin hümâyûnnâmesi: the brıtısh library add.15153”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XX, s. 93.
• Parladır, Ş. (2016). “Ali çelebi’nin hümâyûnnâmesi ve resimli nüshaları”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (Tüba-Ked), sayı:14, s.48.
• Şener, Cemal. Şamanizm Türkler’in İslamiyet’ten Önceki Dini, İstanbul, Etik yayınları, 2003.
• Turan, Osman. On İki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, Cumhuriyet Matbaası, 1941.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, İstanbul, Ötüken Neşriyat A.Ş., 2006.
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2011.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş V, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1984.
• https://tr.pinterest.com/pin/528469337494165903/, (Erişim Tarihi: 30.01.2017).
• https://onturk.org/2011/09/26/turk-kulturunde-horoz-aygir-tavuk-horos-horus/, (Eriş- im Tarihi: 30.01.2017).
• Dalkıran, A. (2009). “Türk kültüründe tek ve çift başlı kartal figürlerinin ikonografisi ve Anadolu Selçuklu sanatına yansıması”. XIV. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu ve Kültür-Sanat Etkinlikleri, Üsküp – Makedonya, Mayıs 2009.
• Parladır, Ş. (2011). “ Ali çelebi’nin hümâyûnnâmesi: the brıtısh library add.15153”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XX, s. 93-131.
• And, M. Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, İstanbul, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 1998.
• Berk, Nurullah, & Gezer, Hüseyin. 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.
• https://www.artamonline.com/268-muzayede-cagdas-sanat-eserleri/6322-fikret-mualla-1903-1967-tavuk., (Erişim Tarihi: 06.02.2017).
• https://tr.pinterest.com/pin/561683384749892556/, (Erişim Tarihi: 25,02.2017).
• https://www.artamonline.com/269-muzayede-cagdas-sanat-eserleri/6114-orhan-peker-1926-1978-horoz, (Erişim Tarihi: 26.05.2016).
• http://bigamiz.net/m/news.php?id=277, (Erişim Tarihi: 26.05.2016).
• https://www.isikun.edu.tr/i/cv/guzel-sanatlar-fakultesi/ismail-avci/html-cv/iavci.html, (Erişim Tarihi: 08.02.2017).
• Ersoy, Ayla. İsmail Avcı Önce Desen Sonra Desen, İstanbul, Yorum Sanat Yayıncılık, 1999.