Özgün Bir Manzum Şerh Örneği: Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” Adlı Manzum Gülistân Şerhi

Yıl 2017, Sayı: 38, 240 - 255, 01.08.2017

Aysun Çelik

Öz

XIII. yüzyılın sonlarından XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar Osmanlı Devleti’nin sınırlarının ve sesinin ulaştığı hemen her yerde güçlü bir edebiyat olarak varlık gösteren Klasik Türk Edebiyatı; telif eserlerin yanı sıra, İslâmî, tarihî ve kültürel müşterekler dolayısıyla dinî veya ilmî eserlerde çoğunlukla Arapça, edebî yahut kültürel eserlerde de Farsça metinler üzerinde yapılan tercüme ve şerh faaliyetleri ile gelişmiştir.Cumhuriyet Döneminin ilk yıllarından itibaren bir bilim olarak çerçevesi çizilen Klasik Türk Edebiyatı ürünlerinin tasnif, inceleme, çeviri gibi yöntemleri belirli bir sisteme oturtulmuş olmasına rağmen bazı eserler, birtakım özgünlükleri ve özellikleri dolayısıyla tek ve tam bir başlık altında değerlendirilememektedir. Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” adlı manzum Gülistân şerhi de “şerh, tercüme ve tefsir” olarak nitelenmekle birlikte kendine has bir yöntemle kaleme alındığından özgün bir şerh hüviyeti göstermektedir.Bu çalışmada; bilinen tek manzum Gülistân şerhi olan Cûy-ı Rahmet’i özel kılan yöntem ve özellikler incelenmiş, eserin şerh geleneği içindeki yeri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sa‘dî, Gülistân, Rızâyî, Cûy-ı Rahmet, şerh.

An Authentic Example of Poetic Paraphrase Work Hasan Rızâyî’s Work Called Cûy-ı Rahmet

Öz

Turkish classical literature, which proved to be potent almost everywhere within the borders of the Ottoman Empire rule till the second half of the 18th Century, developed itself through, besides copyright works, both translation and explanatory works that were created in Arabic mostly on divine and academic works or in Persian that were literal and cultural. Although classical Turkish literature Works, whose frames were determined as a distinct science since the first years of Republic Era, were settled on a certain system via such means as classification, analysis, translation, they cannot be gathered under a single and absolute heading due to their own peculiarities and characteristics. Hasan Rızâyî’s poetic Gülistân paraphrase work Cûy-ı Rahmet is regarded as ‘explanatory, translation, commentary and poses a genuine explanatory characteristic as it was written through a distinct method. In this study, the methods and peculiarities that make the unique known poetic Gülistân work Cûy-ı Rahmet distinct have been analysed and the position of the work within the explanatory work tradition has been ascertained

Anahtar Kelimeler

Sa‘dî, Gülistân, Rızâyî, Cûy-ı Rahmet, paraphrase

Kaynakça

• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 1, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Bursalı Mehmed Tâhir (2009). Osmanlı Müellifleri I-III Ve Ahmed Remzi Akyürek Miftâhu’l-Kütüb Ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Haz. Mustafa Tatcı, Cemal Kurnaz, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Büyükkarcı Yılmaz, Fatma (2001). Za’îfî’nin Manzum Gülistân Tercümesi: Kitâb-ı Nigâristân-ı Şehristân-ı Dırahtistân-ı Sebzistân. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Cankurt, Hasan (2014). Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-Sa‘âde Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksel Lisans Tezi).
• Cankurt, Hasan, Seyyid Hasan(2015). Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-Sa‘âde Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi. Aksaray: Aksaray Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kültür Yayınları-11, Akçağ Basım Yayım.
• Cankurt, Hasan (2012). “Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî ve Tuhfetü’l-Kudât Adındaki Manzûm Eseri”. İstanbul Kültür Üniversitesi IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi, 27-28 Ağustos 2012-Bildiriler, TUDOK, s. 219-226.
• Canpolat, Hülya (2000). Lâmi’î Çelebi’nin Şerh-i Dîbâce-i Gülistânı. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Canpolat, Hülya (2006). Sa’dî’nin Gülistân Önsözüne Yapılan Türkçe Şerhlerin Karşılaştırmalı İncelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Ceyhan, Âdem. “Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarâyî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1200, [10.07.2017, 14.44].
• Çağırıcı, Mustafa (2006), Hasan Rızâyî ve Tezkiretü’s-Sâlikîn ile Mahmûdiyye Adlı Eserleri Tahkîk ve Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
• Çelik, Aysun (2015). “Hasan Rızâyî’nin ‘Cûy-ı Rahmet’ Adlı Manzum Gülistân Tercümesi”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD), S. 33, s. 211-216.
• Çelik, Aysun (2017). Türk Edebiyatında ‘Gülistân’ ve Hasan Rızâyî’nin ‘Cûy-ı Rahmet’ Adlı Manzum Gülistân Şerhi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Çelik, Aysun (2016). “Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin Nazm-ı Ahkâm-ı Sâl-i Türkân Adlı Eseri”. I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu, Aksaray, 27-29 Ekim, s. 67-84.
• Çiçekler, Mustafa (2008). “Sa’dî”. İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul: TDV Yayınları.
• Erdoğan, Kenan; Cankurt, Hasan (2013). “Fenâyî Ehl-i Cennet Efendi, ‘Teceliyyât’ Adlı Arapça Eseri Ve Tecelliyyât’a Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Tarafından Yapılan Manzûm-Mensûr Türkçe Tercüme/Şerh Üzerine”. Turkish Studies, Volume 8/4 Spring, p. 783-816.
• Fürûgî, Muhammed Ali (1385). Külliyât-ı Sa'dî. Tahran: İntişârât-ı Hermes.
• İlaydın, Hikmet (1946). Gülistân. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Kanar, Mehmet (2013). Sâdi-i Şirâzî, Gülistan. İstanbul: Şule Yayınları.
• Kartal, Ahmet (2001). “Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eserinin Türkçe Tercümeleri”. Bilig, Kış, s. 99-126.
• Öz, Yusuf (1996), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Rızâyî, Cûy-ı Rahmet. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Süleymaniye Bölümü, Nu. 869, vr. 318)
• Tuman, M. Nail (2001), Tuhfe-i Nâilî. Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri), C. 1, C. 2, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Turan, Muhittin (2012). “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma’ânî İsimli Manzum Sözlüğü”. Turkish Studies, Volume 7/4, Fall, p. 2939-2992.
• Turan, Muhittin (2016). “Hekim Nidâî’nin Dürr-i Manzûm Adlı Mesnevisinin Aksaraylı Hasan Rızâî Tarafından Kaleme Alınan Yeni Bir Nüshası”. I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet), 27-29 Ekim 2016, s. 566-581
• Ünver, İsmail (1985). “Şem‘î Şemullah”. Türk Dili Dergisi, Yıl. 34, C. XLIX, Ocak, S. 397, s. 38-43
• Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Yazıcı, Tahsin (1993). “Sa'dî”. İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul: TDV Yayınları.
• Yazıcı, Tahsin (1996). “Gülistân”. İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul: TDV Yayınları.