Selçukluların Nîşâbur’a Girişi ve Gazneli Bürokrasisinin Tepkisi

Yıl 2019, Sayı: 41, 281 - 292, 01.02.2019

Mustafa Demirci Sinan Saçar

Öz

Türk, İslam ve dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan Selçuklular, 10. yüzyılın sonlarından itibaren Doğu İslam dünyası içinde meydana gelen siyasi olaylarda rol oynamaya başlamışlardır. Bu dönemde Sâmânîler, Karahanlılar ve Gazneliler arasındaki siyasi ortamda Selçuklular, çevresindeki bu devletler tarafından kimi zaman destek için başvurulan kimi zaman da tehdit olarak algılanan bir güç olarak karşımıza çıkmışlardır. Selçukluların 1035 yılında Ceyhun nehrini geçerek Horasan bölgesine girmeleri sadece kendi geleceklerini değil bölgenin de siyasi geleceğini derinden etkilemiştir. 1035 tarihinden 1040’taki Dandanakan savaşına kadar geçen süreçte Horasan’da Gazneliler ile Selçuklular arasında yaşanan mücadeleler Büyük Selçuklu Devletinin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Selçukluların 1038 yılındaki Serahs galibiyeti Gaznelilerin bölgedeki askeri gücüne büyük bir darbe vururken Selçukluların da Horasan’ın merkezi olan Nîşâbur şehrini ele geçirmelerine sebep olmuştur. Bu olay Selçukluların devlet sahibi olma düşüncelerini güçlendirmekle kalmamış bu yönde karar almalarına ve hareket etmelerine de olanak sağlamıştır. Bu çalışmada, Selçukluların Horasan’da devletleşme süreçlerinde önemli bir yer işgal eden Nîşâbur’un Selçuklu Türkmenleri tarafından ele geçirilmesi olayı ve buna karşı Nîşâbur’daki dolayısıyla Horasan’daki Gazneli bürokrasisinin bu olaya tepkisi ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Gazneliler, Horasan, Nîşâbur

The Entrance of Seljuks to Nishabur and the Reactions of Ghaznavid Bureaucracy

Öz

The Seljuks that had a crucial place in the world, the Turkish and the Islamic histories from the end of the tenth century onwards commenced to take their parts in the political events of the Eastern İslamic World. In this period, in some cases Samanids, Karakhanids and Ghaznavids applied to Seljuks for their supports. In some cases Seljuks was perceived as a threat in the political space between those states. The crossing of the Seljuks over the Oxus River into Khorasan in 1035, affected not only the political future of their own but also the region’s. After the Seljuks came into the lands under the rule of Ghaznavids, they contacted the authorities of Ghaznavids and stated that they wanted to be at the state service. Ghaznavids perceived the Seljuks as a threat for themselves and went on to take precaution against that unexpected development. Afterwards, Sultan Masud preferred to respond by sending armies to the Seljuks. The competition over Khorasan between Seljuks and Ghaznavids in between 1035 and Dandanakan war in 1040 had led to the foundation of the Seljukid state. The Serahs Victory of Seljuks in 1038 inflicted a heavy blow to the military force of the Ghaznavids in the region. Also it led to the capture of Nishabur, where was the center of Khorasan, by the Seljuks. This event strengthened the idea of having a state among the Seljuks and triggered Seljuks to take necessary decisions and to act on that way. In this phase, the Seljuks cooperated with some of the rulers and prominent figures of Ghaznavids in Nishabur and took their support as well. In this study, the capture of Nishabur by Seljukid Turkomans that had an important place in the foundation of the Seljuk state, and the reactions of Ghaznavid bureaucracy in Nishabur and Khorasan will be evaluated

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Ghaznavids, Khorasan, Nishabur

Kaynakça

• Agacanov, Sergey Grigoreviç. Selçuklular, çev. Ekber N. Necef-Ahmet R. Annaberdiyev, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2006.
• Agacanov, Sergey Grigoreviç. Oğuzlar, çev. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev, İstanbul, Selenge Yayınları, 2010.
• Ahmed Bin Mahmûd. Selçuknâme, çev. Erdoğan Merçil, İstanbul, Bige Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Akbaş, M. (2011). “XI. ve XII. yüzyılda Nişabur”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Akkuş, M. ve Zeki İ. (2016). “Târîh-i Beyhakî’ye Göre Selçuklu-Gazneli İlişkileri ve Selçuklu Algısı”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı: 5, s. 181-204.
• Alican, M. (2014). “Selçukluların Erken Döneminde Vezirlik Kurumu”, AÜSBED, 7 (16): 1-16.
• Alkan, Ö. (2014). “Zeynü’l-ahbâr’ın tercüme ve değerlendirmesi”, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı
• Aruçi, M. (2008). Sâbûnî. DİA, (C. XXXV, s. 359-360). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bahcıvan, S. (2012). Üstüvâî. DİA, (C. XLII, s. 395-396). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bahcıvan, S. (2008). Sâidî Ailesi. DİA, (C. XXXV, s. 581-583). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barthold, Vassiliy Vladimiroviç. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, çev. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul, Kronik Yayınları, 2017.
• Beyhakî. Târîh-i Beyhakî, çev. Necati Lügal, Ankara, TTK Yayınları, 2019.
• Bundarî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi (İmad Ad-dîn Al-Kâtib Al-Isfahânî’nin Al-Bondârî Tarafından İhtisar Edilen Zubdat Al-Nuşra Va Nuhbat Al ‘Usra Adlı Kitabının Tercümesi), çev. Kıvameddin Burslan, Ankara, TTK Yayınları, 2016.
• Divitçioğlu, Sencer. Oğuz’dan Selçuklu’ya (Boy-Konat ve Devlet), İstanbul, Eren Yayınları, 1994. Genç, Reşat. Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara, TTK Yayınları, 2002.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî. Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, TTK Yayınları, 2018.
• Hunkan, Ömer Soner. Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• İbnü’l-Esîr. el Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi, C. 9, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul, Bahar Yayınları, 1991.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C. I, Ankara, TTK Yayınları, 2011. Merçil, Erdoğan. Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara, TTK Yayınları, 1989.
• Minhâc-i Sirâc el-Cûzcânî. Tabakât-ı Nâsırî Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, çev. Erkan Göksu, Ankara, TTK Yayınları 2015.
• Minorsky. Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İlel-Magrib, (çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı), İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2008.
• Mîrhând, Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), çev. Erkan Göksu, Ankara, TTK Yayınları, 2015.
• Müneccimbaşı, Ahmed. b. Lütfullah, Câmiu’d-düvel, Selçuklular Tarihi, C. I, çev. Ali Öngül, İstanbul, Kabalcı Yayınları 2017.
• Necef, Ekber. Karahanlılar, İstanbul, Selenge Yayınları, 2005.
• Nuhoğlu, G. (1995). “Beyhaki Tarihi’ne göre Gaznelilerde devlet teşkilatı ve kültür”, Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Özgüdenli, Osman Gazi. Selçuklular, Büyük Selçuklu Devleti Tarihi, C. I, Ankara, İsam Yayınları, 2017.
• Piyadeoğlu, Cihan. Selçuklular’ın Kuruluş Hikayesi, Çağrı Bey, İstanbul, Timaş Yayınları, 2017.
• Râvendî. Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, çev. Ahmet Ateş, C. I, Ankara, TTK Yayınları, 1999.
• Reşîdü’d- dîn Fazlullah. Cami’ü’t- Tevarih, çev. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş, İstanbul, Selenge Yayınları, 2011.
• Sadruddîn Ebu’l-Hasan Ali İbn Nâşır İbn Ali el-Hüseyni. Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. Necati Lügal, Ankara, TTK Yayınları, 1999.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1999.
• Taneri, A. (1967). “Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Vezirlik”, DTCFD, V (8-9): 75-186.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2005.
• Yazar, N. (2016). “Büyük Selçuklular Döneminde Nişabur’un Siyasi Durumu”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 27 (2): 134-147.
• Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuzname-Selçuklu Tarihi), çev. Abdullah Bakır, İstanbul, Çamlıca Yayınları, 2017.
• Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî, Selçuknâme, çev. Ayşe Gül Fidan, İstanbul, Kopernik Yayınları, 2018.