Sınıf Çatışmasının Tiyatrodaki Dikkat Çekici Örneği: Tahterevalli/Aşağıdakiler Yukarıdakiler

Yıl 2019, Sayı: 42, 48 - 65, 01.08.2019

Ferda Atlı

Öz

Roman, deneme, anı, gazete yazısı gibi edebiyatın birçok alanında kalem oynatan Çetin Altan, yazmış olduğu tiyatro metinleriyle de dikkatleri üzerine çekmektedir. Bir dönem milletvekilliği yapmış olan ve eserlerinde siyasi kimliğini ortaya koymaktan çekinmeyen Altan’ın ironik bir dille metaforlar aracılığıyla inşa ettiği metinlerden biri de hem Tahterevalli hem de Aşağıdakiler Yukarıdakiler ismini taşıyan tiyatro metnidir.Marksist edebiyat kuramıyla okunmaya çok müsait olan bu metin zenginleştikçe aynı apartmanın bodrum katından orta katına, orta katından üst katına taşınan sonradan görme bir ailenin yozlaşmasını ve dağılmasını anlatmaktadır. Aile bodrum katında yaşarken geçim sıkıntısı çekmekte ve bir üst katta oturanların yaşantısına gıpta ile bakmaktadır. Büyük haladan kalan mirasla birlikte bodrum katından orta kata taşınan ailenin buradaki istekleri de daha fazla artmış gözleri bu sefer de en üst kata çevrilmiştir. Orta katta yaşarken kazanma hırsı ile kanunsuz işler yapan baba sayesinde artık çok istedikleri üst kata taşınmışlardır fakat bu hızlı toplumsal geçişler ailenin dağılmasıyla sonuçlanmıştır. Altan’ın “sonradan görme” insan tipini başarıyla işlediği metin aile fertlerinin yanlışlarını fark etmesiyle sona ermektedir. Metanın kişiden daha fazla değer gördüğü, saygınlığın para ile sağlandığı toplumlarda yaşanan çarpık ilişkiler baba, anne, Erol, Gönül ve babaanne karakterleri üzerinden yansıtılmış, toplumun alt, orta ve üst sınıfı arasındaki mücadele dikkat çekici diyaloglarla okura/seyirciye sunulmuştur. Okuyucu/seyirci, üç perdeden oluşan metinde bu ailenin zenginleşme mücadelesi ile karşı karşıya gelirken derin yapıda hızla sanayileşen Türk toplumunun değer yargılarının ani değişimi, yozlaşması ve toplumsal sınıflar arasındaki zihniyet farkı ile yüzleşmektedir. 1958 yılında yazılmış olan eser, Altan’ın Demokrat Parti dönemi siyasetini eleştirisi olarak da okunmaya müsaittir.Eleştirel gerçekçi bir bakış açısıyla kaleme alınan metin tiyatronun “toplumsal ayna” olması gerektiği düşüncesiyle beslenmektedir. Çalışmanın amacı Çetin Altan’ın Tahterevalli/Aşağıdakiler Yukarıdakiler metnini Marksist edebiyat kuramı çerçevesinde irdeleyerek, bu metindeki toplumsal sınıf çatışmasının örneklerini sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Çetin Altan, tiyatro, Tahterevalli/Aşağıdakiler Yukarıdakiler, Marksist edebiyat kuramı, sınıf çatışması.

A Striking Sample of Class Conflict in the Theater: Tahterevalli/ Aşağıdakiler- Yukarıdakiler

Öz

ÇetinAltan, who has produced literary works in many areas of literature such as novels, essays, memoirs, newspaper articles, also attracts attention with his theater script. One of the texts built by Altan, who had been a member of parliament for a while and did not hesitate to put his political identity in his works, through the metaphors in an ironic language is the playbooks entitled both Tahterevalli and Aşağıdakiler Yukarıdakiler. This text, which is very suitable for reading with Marxist literary theory, describes the degeneration and disintegration of a nouveau-riche family, whose members gradually move from the basement floor to the middle floor, and then to the top floor of the same block. While living in the basement, the family suffers from livelihoods and looks at the life of the upper floor with envy. The family has moved from the basement to the middle floor with the inheritance from the grandaunt, and the wishes of the family have been increased to the top floor. While living on the middle floor, thanks to the father who is doing the lawless work with the ambition of winning, they have moved to the upper floors they want, but these rapid social transitions have resulted in the dissolution of the family. Altan’s text, which he has successfully processed the “nouveau-riche” person type, ends with his realization of the mistakes of his family members. The distorted relationships witnessed in societies where wealth is valued more than people and the dignity is purchased with money are depicted through the characters of Baba, Anne, Erol, Gönül and Babaanne, and the struggle between the lower, middle and upper classes of the society was presented to the reader/audience through striking dialogues. The reader / spectator is confronted with the sudden difference in mentality between the social classes and the sudden change in the value judgments of the Turkish society, which rapidly industrialized in the deep structure, while the three-act text confronts this family's struggle for enrichment. The work, written in 1958, is also suitable for reading as a critique of Altan's Democratic Party era politics. The text which is written with a critical realistic perspective is fed with the idea that the theater should be “a social mirror”. The purpose of the study is to examine Altan’s play script Tahterevalli/Aşağıdakiler Yukarıdakiler within the framework of the Marxist theory of literature, and present the examples of the social class conflict in this text

Anahtar Kelimeler

Çetin Altan, Theater, Tahterevalli/ Aşağıdakiler- Yukarıdakiler, Marxist Theory of Literature, Class Conflict

Kaynakça

• Altan, Ç. Bütün Tiyatro Eserleri, Önsöz, İstanbul, İnkılap Yayınları, 2002.
• Altan, Ç. Ben Milletvekili İken, İstanbul, İnkılap Yayınları, 2005.
• Altan, Ç. Şeytanın Gör Dediği, haz.: Kamuran, S. & Reyna, İ., İstanbul, YKY, 2000.
• And, M. Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı, İstanbul, YKY, 2012.
• Atlı, F. (2017). “Aşk-ı Memnu roman kişilerinde beden-ruh ilişkisi Anasır-ı Erbaa’dan Ahlat-ı Erbaa’ya; Kretschmer, Sheldon ve Corman’dan Freud’a”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Bachelard, G. Uzamın Poetikası, çev.: Tümertekin, A., İstanbul, İthaki Yayınları, 2008.
• Belinski, V. G. Edebiyat, Sanat, Kültür, Tarih, Felsefe Üzerine, İstanbul, Yön Yayınları, ?.
• Eagleton, T. Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi, (çev.: Özmakas, U., İstanbul, İletişim Yayınları, 2012.
• Fischer, E. Sanatın Gerekliliği, çev.: Çapan, C.,, İstanbul, Payel Yayınları, 2005.
• Freud, S. Sanat ve Edebiyat, çev.: Kapkın E. & Kapkın A. T., İstanbul, Payel Yayınları, 1999.
• Göktaş, Erbil (2000), “Çetin Altan’ın Oyunlarında ‘Toplumsal Değişme’”, Agora Kültür Sanat Edebiyat Dergisi, sayı: 11.
• Göktepe, C. “Demokrat Parti Dönemi İç ve Dış Siyasi Gelişmeler” (1950-1960), Osmanlıdan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Politik Tarihi, Ankara, Savaş Yayınevi, 2010.
• Huizinga, J. Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme, çev.: Kılıçbay, M. A., İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Karaca, S. (2013). Edebiyat sosyolojisi bağlamında Çetin Altan tiyatrosu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Karpat, K. H. Türk Demokrasi Tarihi, Ankara, İmge Kitabevi, 2008.
• Keyder, Ç. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul, İletişim Yayınları, 2001.
• Kili, S. Türk Devrim Tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Lecercle, J. & Pierre A. “Edebiyat Biliminin Problemleri”, Sanat ve Toplumsal Hayat, çev.: Karakaya, C., İstanbul, Sosyal Yayınları, 1987.
• Lukacs, Georg Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, çev.: Çapan, C., İstanbul, Payel Yayınları, 2000.
• Marx, K & Engels F. Yazın ve Sanat Üzerine, haz.: Erdost, M. İ., Ankara, Sol Yayınları, 2009.
• Marx, K & Engels F. Komünist Manifesto, çev.: Üstüner, C. & Deriş N., İstanbul, Can Yayınları, 2010.
• Moran, B. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul, İletişim Yayınları, 2008.
• Özkan, N. Türkiyeden ve Dünyadan Örneklerle Seçim Kazandıran Kampanyalar, İstanbul, MediaCat Kitapları, 2002.
• Özmen, Ö. (2015). “Türkiye’de Politik Tiyatronun Gelişimi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, cilt: 55, sayı:1, s. 415-429.
• Platon. Timaios, (çev. Erol Güney, Lütfi Ay), İstanbul, Sosyal Yayınları, 2001.
• Plehanov, G. V. Sanat ve Toplumsal Hayat, çev.: Karakaya, C., İstanbul, Sosyal Yayınları, 1987.
• Şener, S. Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972.
• Tunalı, İ. Marksist Estetik, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2003.
• Vigor, P. H. Marx ve Modern Kapitalizm, Siyasi Düşünce Tarihi, haz.: Thomson, D., İstanbul, Metropol Yayınları, 2002.
• Yerasimos, S. Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, 1.Dünya Savaşından 1971’e, çev.: Kuzucuoğlu, B., İstanbul, Belge Yayınları, 2005.