Türkiye Selçukluları Döneminde Buzun Kullanımı ve Konya ile Çevresinde Bulunan Buzhaneler

Yıl 2019, Sayı: 42, 317 - 324, 01.08.2019

Zehra Odabaşı

Öz

Kış aylarında toplanan buzlar ve sıkıştırılan karın ot ve samanlara sarılarak kuyularda saklanması yöntemi tahminen en az 3000 yıllık bir uygulamadır. Türklerin Orta Asya'dan beri kar ve buzu kullanarak bunun saklama yöntemini bildikleri anlaşılmaktadır. Türkler, yaşadıkları coğrafi bölgelerin sıcaklık değerlerinin genellikle düşük olmasına rağmen yine de yaz aylarında artan hava sıcaklığına bağlı olarak serinlemek üzere kar ve buza ihtiyaç duymuşlardır. Batı Asya'da soğuk olarak muhafaza edilmesi gereken gıda maddeleri dağlarda ve doğal buz mağaralarında kar ve buz yardımıyla korunmuştur. Anadolu'da da Selçuklular döneminde ilkel ama yine de işlevsel olan buzhanelerde buz üretimi yapılmış, gıda maddeleri buz ile muhafaza edilmiş ve ihtiyaç durumunda bunların nakli yine buzlarla gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada Türkiye Selçukluları dönemi vakfiyeleri ile kaynakları ve Osmanlı dönemi arşiv belgeleri kullanılarak Konya ve çevresinde bulunan buzhaneler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu, Konya, Buzhane, Kar, Depo

Use of Ice at the Time of Turkish Seljuks and Icehouses in Konya and Its Surrounding Region

Öz

The method of storing the ice collected in winter and the compacted snow in the wells by wrapping grass and hay is estimated to be at least 3000 years old practice. It has been understood that the Turks have used snow and ice, they also known the method of ice and snow storage since Central Asia. Although the temperature of the geographic regions in which they live was generally low, Turks still needed snow and ice to cool down due to the increasing temperature in summer. In the Medieval Age, various techniques have been developed for the storage of snow and ice, which are difficult and troublesome materials to obtain. Food that needs to be kept cold in West Asia is protected by snow and ice in mountains and natural ice caves. In Anatolia; during the Seljuk period, the foodstuffs were preserved with ice in primitive but still functional ice houses and their transportation was carried out with ice if needed. During the Turkish Seljuks period, 10 icehouses which were built by the foundations were identified in the regions of Konya, Karaman Larende , Beyşehir, Akşehir and Niğde. Five of them are in the center of Konya. Two of the remaining icehouses are in Akşehir and the rest of them are in Karaman Larende , Beyşehir and Niğde. Built in the first quarter of the thirteenth century, these ice houses are important not only for their preservation but also for their architecture and ice-freezing technique.In this study; information about the icehouses in Konya and its surrounding region would be provided with the help of endowment charters and sources of Turkish Seljuks and the Ottoman archival documents

Anahtar Kelimeler

Seljuks, Konya, Icehouses, Snow, Storage

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri HD. 1107, s. 25. KŞS. II, s. 102/1. KŞS. LXV, s. 21. VGMA. 3155. 100. VGMA. 2180, s. 526. VGMA. 4147. 96.
• VGMA. Defter No. 604. VGMA. 584, s. 288. VGMA. 3134. 22.
• VGMA. 4188. 97. Ana Kaynaklar
• Ahmed Eflâkî. Ariflerin Menkıbeleri, İstanbul, Kabalcı Yayınları, 2011.
• İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi, I, çev. Sait Aykut, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbn Havkal. 10. Asırda İslâm Coğrafyası, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2017.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail İmâdü’d-dîn İbn Ömer ed-Dımışkî. el-Bidâye ve’n-Nihâye fi’t-Tarih, XIII, haz. Mehmet Keskin, İstanbul, Çağrı Yayınları,1994.
• İbnü’l-Cevzî. Kitâbu’l-Hamkâ ve’l-Muğaffelîn, Ahmak ve Dalgınlar Kitabı, çev. Enver Günenç, İstanbul, 2007.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A'şâ fî Sınâʼ ati’l-İnşâ, III, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddîn, Beirut, 1987.
• Mahmûd el-Kâşgârî. Dîvânü Lügâti't-Türk, İstanbul, Kabalcı Yayınları, 2007.
• Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali. el-Mevâizu ve’l-İʽtibâr bi Zikri’l-Hıtati ve’l-Ȃsâr, I, Kahire, 1270.
• Ogier Ghislain de Busbecq. Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560), çev. Derin Türkömer, İstanbul, İş Bankası Yayınları, 2005.
• Tabib ibn Şerif. Yadigâr, haz. M. Yahya Okutan, Doğan Koçer, Mecit Yıldız, İstanbul, 5. Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları, 2004.
• Ulu Ârif Çelebinin Rubaileri, trc. Feridun Nafiz Uzluk, İstanbul, Kurtulmuş Basımevi, 1949. Araştırmalar
• Ahsan, Muhammed Manazir. Social Life Under the Abbasids, 170-289 AH, 786-902 AD, Londra-New York, Longman, 1979.
• Braudel, Fernand. II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, I, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara, İmge Kitabevi, 1994.
• Braudel, Fernand. Uygarlıkların Grameri, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara, İmge Kitabevi, 1996.
• Goitein, D. Sholomo. A Mediterranean Society I, Economic Foundations, Berkeley, University of California Press,1967.
• Işın, Priscilla Mary. Osmanlı Mutfak Sözlüğü, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2010.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir, İstanbul, Numune Matbaası, 1945.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Konya Tarihi, Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi, 2007.
• Hitti, K. Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2011.
• Martal, Abdullah. Belgelerle Osmanlı Döneminde İzmir, İzmir, Yazıt Yayın Dağıtım, 2007.
• Mazaherî, Ali. Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, çev. Bahriye Üçok, İstanbul, Varlık Yayınları, 1972.
• Uğur, Ferit ve Koman, Mesut. Sahip Ata ile Oğullarının Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1934.
• Uzluk, Feridun Nafiz. Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları, Ankara, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı 1958.