Türk-Avusturya Edebi ve Kültürel İlişkilerinin Kaynakları ve Tarihi Gelişim Süreci

Yıl 2019, Sayı: 42, 355 - 378, 01.08.2019

Ali Baykan

Öz

Başta Almanya olmak üzere Almanca konuşan milletlerin Türklerle ilk ilişkileri tarihi belgelerde M.S. 12. yy.a dayanır. Friedrich Baborassa ile Sultan II. Kılıçaslan’ın karşılaşması bu ilişkilerdeki en önemli somut tarihi göstergedir. Avusturya’da Alman ırkına ait olduğundan aynı tarihlendirme iki ülke için de geçerlidir. İki ülke ilişkilerini belirleyen kaynaklar, savaşlar seyahatnameler, edebi–tarihi eserler ve ülkelerdeki mimari eserler olarak belirlenebilir. Önce Balkanların daha sonra da İstanbul’un fethi ile birlikte bugünkü Avusturya topraklarına zaman zaman Türk akınları yapılmıştır. Macaristan’ın fethinden sonraki en önemli karşılaşmalar I. ve II. Viyana kuşatmaları ile gerçekleşmiştir. Bu süreçlerde iki halk birbirlerini daha yakından tanımış, günümüzde hala olumlu veya olumsuz yargıların oluşmasına zemin oluşturmuştur. Bunların en önemlileri, “Büyük Türk, Deccal, Türk Çanları, Türk vaazları, Türklerle savaşmak, Tanrı ile savaşmaktır, Türk gibi kuvvetli, Yenilmez Türk” gibi geçerliliğini hala koruyan ifadelerdir. Özellikle Viyana kuşatmalarından sonra pek çok edebi türde eserler yayımlanmıştır. Başta tiyatro, opera, halk şarkıları olmak üzere tablolar, müzik aletleri ve besteleri olmak üzere Türkleri olumlu-olumsuz biçimde konu alan eserlerin sayısı oldukça fazladır. Viyana kuşatmalarından kalan tarihi Türk yapımı binalar, çeşmeler, toplar, savaş malzemeleri, çadırlar, daha sonra yapılan heykeller, sokak, park isimleri bu ilişkilerin önemi gösteren diğer olgulardır. Savaş sonrası dinlerini değiştirerek Avusturya’da kalan Türk kökenli Leopolstatter, Neuchrist, Bessermann, Ofner, Weissenburger soyadlı ailelerde bugün halen mevcuttur. Türklerin Avusturya dolayısıyla Avrupa’ya götürdüğü kahve, kahvehane Cafe yarım ay şeklindeki simit Kipsel ve Lale bu ilişkilerde önemli yere sahiptir. Tarihten gelen ön yargıların olmasına rağmen özellikle Türk ve Avusturyalı yazarların iki ülke insanlarını konu alan eserler vermesi, gittikçe artan yabancı düşmanlığını ve tarihten gelen önyargılı bakışı hafifletmektedir. Türkiye’deki Avusturya Lisesi, Kültür Ofisleri ve Avusturya’daki Türk Kültür kurumları, Türkoloji bölümleri sayesinde ilişkiler olumlu yönde ilerlemektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Viyana, Kahvenin Tarihi, Lalenin Tarihi

Sources and Historical Development Process of Turkish-Austrian Literature and Cultural Relations

Öz

The first association with the Turks of German speaking nations, mainly Germany, was based in historical documents on the 12th century AC. Confrontation of Friedrich Barborassa and Sultan Kılıcarslan II is the most important historical concrete indicator in these relationships. As Austria is belonged to the same race with German, the dating is also valid for the two countries. Resources that define the relations between two countries can be identified as war travelogues, literary-historical Works and architectural monuments in these countries. The most important encounters after the conquest of Hungary are the beleagues of Vienna. In this process, Two folks have known each other more closely and it has created the ground for the formation of a positive or negative judgment even today.The most important ones, still protecting the validity, are: "Great Turk, the Antichrist, Turkish bells, Turkish sermons, to battle against Turks is battle against the God, strong like a Turk, invincible Turk”. Historical Turkish made buildings, fountains, cannons, war supplies, tents, statues made later, names of streets and parks are the other cases showing the importance of this relationship. Families of Turkish origin, changing their religions in the post-war Austria, whose surnames are Leopolstatter, Neuchrist, Bessermann, Ofner, Weissenburger are still found. Coffee, coffee shop and crescent-shaped bagel Kipsel and Tulip which Turks introduced to Austria correspondingly Europe have an important place in these relations. Although the prejudices from history, that Turkish and Austrian authors give works about the people in these countries, alleviate the growing xenophobia and prejudice from history. Thanks to Austrian High School in Turkey, Cultural offices and Turkish Cultural institutions in Austria, Turcology departments, relations are progressing in a positive direction

Anahtar Kelimeler

Türkish, Austuria Histori of Coffee, History of Tulip, Hammer

Kaynakça

• Ackermann, Carl. Fastnachtspiele. Weltliches Schauspiel in Literarischen und Kulturellen Kontexten. Max Niemeyer Verlag. Tübingen,2009.
• Ağa, Ahmet. Viyana Kuşatması Günlüğü, Alm. çev.: Richard F.Kreutel, Türk. çev. Esat Mermi, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1970.
• Akpınar, Dellal Nevide. Türk Sorunu-Asya Avrupa Ekseninde Türkler, İstanbul, Büke Yayınları, 2006.
• Aksoy, Mehmet ve İskit, Server. Evliya Çelebi Seyahatnamesinden En Güzel Seçmeler, İstanbul, İskit Yayınları, 1962.
• Aksulu, Nur Melek. M ohaç Esiri Bartholomaeus Georgievic (1505- 1566) ve Türklerle İlgili Yazıları. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Alperen, Altan. (2018). “Viyana Kuşatmalarında Almanya’ya Esir Düşen Türkler”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 20 (7): 623-649.
• Arpad, Burhan. Çağdaş Avusturya Edebiyatı Antolojisi, İstanbul, Bozak Yayınları, 1972.
• Aytaç, Gürsel. Çağdaş Alman Edebiyat Tarihi, Multilingual Yayınları, İstanbul,2001.
• Baker, James. Türken in Europa. Die orientalische Frage als Kulturfrage. Stuttgart, 1979.
• Bayrak, Mustafa. (1995). “Osmanlı Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı”, OTAM, say: 6, s. 1–38.
• Bilim, Cahit. (1990). “Ebubekir Ratib Efendi'nin Nemçe Sefaretnamesi”. Belleten, LIV, sayı:209, s 261–293.
• Bornkamm, Karin, Eheling, Gerhard. Martin Luther. Ausgewählte Schriften. Christen und weltliches Regiment. Insel Verlag. Frankfurt,1982
• Busbeq, Hans Gieslein. Türk Mektupları, çev.: Hüseyin Cahit Yalçın, Remzi Kitabevi,1993.
• Çoşan, Leyla (2006).”Viyana Kuşatmalarını Anlatan İki Alman Halk Şarkısı Örneğinde Türk İmajı.”Türk Kültürünü İnceleme Dergisi, sayı 14,s.100.
• Coşan, Leyla. 16.Yüzyılda Almanların Türklerden Korunmak İçin Yazdığı Dualar, Tanrım Bizi Türklerden Koru, İstanbul, Yedi Tepe Yayınevi, 2009.
• Coşan, Leyla. (2008 ). “Almanya’da Hıristiyanlaştırılan Türk Savaş Esirleri ve Bunların Vaftiz Törenleri (16– 18. Yüzyıllar)”, Türk Kültürünü İncelemeleri Dergisi, sayı: 19, s. 43–60.
• Çelik, Latif. Türkische Spuren in Deutschland- Almanya’da Türk İzleri, Logophon, Mainz, 2008.
• Demir, Necati. (2011).“Türkiye-Avusturya Eğitim İlişkileri. Zeitschrift für die Welt der Türken (ZfWT), 3 (3): 5–23.
• Dernschwamm, Hans. İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, çev.: Yaşar Önen, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Ebermann, Richard. Die Türkenfurcht. Ein Beitrag zur Geschichte der öffentlichen Meinung in Deutschland während der Reformationszeit. Halle a. d. Saale, Universität, Theol. Fak., Diss, 1904. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, cilt: 11, İstanbul, 1970.
• Flocken, Jan von. (2008). “Friedrich Barbarossa – ein Kaiser ertrinkt”, Zeitung Die Welt, Frankfurt,07.01.2008.s.5
• Gerlach, Stephan. Türkiye Günlüğü 1573-1576, çev.: Türkis Noyan, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2006.
• Glier, Ingried. (1992). “Rosenplütsche Fastnachtspiele”, Verfasserlexikon. Band 8,Berlin, s.211–232
• Göllner, Carl. Turcica. Die Türkenfrage in der öffentlichen Meinung Europas im 16. Jahrhundert. Bd. 3, 1. Aufl. Koerner Verlag.1972, Baden-Baden.
• Gregor, Joseph. Kulturgeschichte der Oper ihre Verbindung mit dem Leben, den Werken des Geistes und der Politik, Zürich, 1941.
• Hatti Efendi, Mustafa. Viyana Sefaretnamesi, hazırlayan: Ali İbrahim Savaş, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Josef von Hammer-Purgstalls. Büyük Osmanlı Tarihi, cilt: 10, İstanbul, 1992.
• Herold, Rubina Möhring. Türkisches Wien. Herold Wien Verlag. München, 1983.
• Hohmann, S. “Türkenkrieg und Friedensbund im Spiegel der politischen Lyrik”, Auch ein Beitrag zur Entstehung des Europabegriffs, editör: Brigitte Schlieben-Lange, Metzler Verlag, Stuttgart/ Weimar, 1998, pp. 130–133.
• İnalcık, Halil. Doğu Batı Makaleler, cilt: II, Ankara, Doğu Batı Yayınları, 2008.
• İnalcık, Halil. Doğu Batı Makaleler, cilt: I, Ankara, Doğu Batı Yayınları, 4. Baskı, 2009.
• Kasper, Erich Hans. (1972). “Çağdaş Avusturya Edebiyatı Üzerine”, Çağdaş Avusturya Edebiyatı Antolojisi, hazırlayan: Burhan Arpad, Bozak Yayınları, İstanbul.
• Kelininer-Heinkele B. Das Osmanische Reich im Spiegel europaeischer Druckwerke. Staatliche Universitaet Bibliotek, Frankfurt, 1985.
• Kissling, J. (1985). Türkenfurcht und Türkenhoffnung im 15./16. Jahrhundert. Zur Geschichte eines ‘Komplexes’ in Südost- Forschung 23. Hamburg: Reinbek Verlag, s. 1-18.
• Köhnbach, Marcus. Mustafa Hatti Efendi, Viyana Seyahatnamesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Kumrular, Özlem. Avrupa’da Türk Düşmanlığının Kökeni, Türk Korkusu, İstanbul, Doğan Kitabevi, 2008.
• Lauer, R. Jakob Philipp Fallmerayer als Schriftsteller (1790-1861), der Gelehrte und seine Aktualität im 21. Jahrhundert, ed.: Cl. Märtl – P. Schreiner, München, 2013.
• Luther, Martin. Chronica und Beschreibung der Turckey Unveränderter Nachdruck der Ausgabe Nürnberg 1530 sowie fünf weiterer Türkendrucke des 25. und 16.Jhs. Köln-Wien-Böhlau Verlag,1983
• Märtl, Clemens 1978). Gesammelte Werke, Jacob Philipp Fallmerayer. Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Band II. München, s.15-22.
• Meyer, Eve R. (2013).“Türk Modası ve On Sekizinci Yüzyıl Müziği”, Tarih Dergisi, sayı: 56, çev. Elif Genç, İstanbul, s.147-165.
• Nalcıoğlu, U. A. (2002). “Avusturyalı Orientalist Hammer-Purgstall’da Osmanlı Şiiri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 20, s.139–143.
• Neumann, Karl. Friedrich Reisen des Johannes Schiltberger aus München in Europa, Asia und Afrika von 1394 bis 1427,Amsterdam 1976.
• Önen, Yaşar. (1975). “Das Türkenbild im deutschen Schrifftum des 16.Jhs.”, Akten des V. Internationalen Germanisten Kongresses, Cambridge.
• Önen, Yaşar. (1973). “XIII-XVII. Yüzyıllarda Türk-Alman Münasebetleri”, TKAE. Yayınları, sayı A3.s.192-201.
• Özyurt, Senol. Die Türkenlieder und das Türkenbild in der deutschen Volksüberlieferung vom 16. - bis zum 20. Jahrhundert, München, 1972.
• Peters, Richard. Von der alten und neuen Türkei, Ankara, 1944.
• Petritsch, E. D. Die Wiener Turkologie vom 16. bis zum 18. Jahrhundert. Kreiser, K. Germanoturcica. Zur Geschichte des Türkisch-Lernens in den deutschsprachigen Ländern, Bamberg, 1987.
• Pfeiler, Hasso. Das Türkenbild in den deutschen Chronicken des 15. Jahrhunderts. Dissertation, Frankfurt am Main, 1956.
• Reichel, Johann. Der Spruchdichter Hans Rosenplüt. Wiesbaden. Steiner Verlag.1985.
• Riedel, Heinz. Avusturya Edebiyatı Üzerine, Çağdaş Avusturya Edebiyatı Seçkisi, Eskişehir, 1994.
• Rieger-Wagner, Renate, Wiens Architektur im 19. Jahr Hundert, Wien, 1970.
• Rosenplüt, Hans. Das Türken Vastnachtspiel, Die Deutsche Literatur vom Mittelalter bis zum 20.Jahrhundert. Leipniz. DTV.1988.
• Savaş, A. İbrahim. Der Gesandtschaftshericht des Mustafa Hattî Efendis über Seine Gesandtschaftsreise nach Wien, Viyana, 1989.
• Schiltberger, Johannes. Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427, çev. Turgut Akpınar, İstanbul, İletişim Yayınları, 1997.
• Schreiber, Georg. Auf dem Spuren der Türken, München, 1980.
• Schulze, Winfried. Reich und Türkengefahr im späten 16.Jahrhundert Studien zu den politischen und gesellschaftlichen Auswirkungen einer äußeren Bedrohung. München Beck Verlag. 1978
• Schwarz, K. (1989).“Brandenburg-.Preussen und die Osmanen – Frühe Beziehungen in Überblick”, Osmanlı Araştırmaları, cilt: IX, s. 361–379.
• Scweigger, Salomon. Alcoranus Mahometicus, Nürnberg, 1616.
• Scweigger, Salomon. Sultanlar Kentine Yolculuk 1578–1581, çev.: Türkis Noyan, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2004.
• Sözüdoğru Arslan, Hatice. (2017). “Salomon Scheigger (1551-1622N ve ein Newe Beyssbeschreibung auss Teutschland nach Constaniopel und Jerusalem Adlı Kitabı Işığında 16.Yüzyılda Avrupalı Bir Vaizin Osmanlı’ya Bakışı”, Tarih Okulu Dergisi, sayı: XXXII, s. 373-396.
• Spiess, Otto. Schicksale turkischer Kriegsgefangener in Deutschland nach den Türkenkriegen, LeidenBrill Verlag, Klagenfurt. 1968.
• Steinbach, Udo. Gesichichte der Türkei. Beck Verlag. München, 2010.
• Teply, Karl. Die Einführung des Kaffees in Wien, Wien/München, 1980.
• Unat, Faik Reşit. Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, hazırlayan: B.Sıtkı Baykal, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1968.
• Utman, Abdullah. Ratip Efendi’nin Nemçe Seyahatnamesi, İstanbul, Uçman Kitabevi, 1999.
• Werner-Ulrich Deetjen. 700-jähriges Jubiläum Sadok Selim-Johannes Soldan (um 1270-1328), erster urkundlich bekannter türkischer Deutscher und Brackenheimer Bürger, Brackenheim, 2005.
• Wittek, Paul. Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu, çev.: Fatmagül Berktay, İstanbul, Pencere Yayınları, 2017.
• Yener, Faruk. Türklerde Opera-Operada Türkler, İstanbul, Milliyet Sanat, 1978.
• https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=384638, [Erişim tarihi: 21.12.2018].
• http://www.ekrembugraekinci.com/makale.asp, [Erişim tarihi: 06.04.2016].
• http://www.tuerkenbeute.de/kun/kun_eur/ModenTurquerie_de.php, [Erişim tarihi: 11.04.2017].
• https://www. wien. gv.at/tr/tarih/htm), [Erişim Tarihi: 09.10.2018].
• http://ozge.ersu.net/gezi-yazilari/viyana-kusatmalari ve kahvenin oykusu, [Erişim Tarihi: 10.11.2018].
• https://www.artigercek.com/nazilerin-attigi-holzmeister-tbmmni-insa-etmisti, [Erişim tarihi: 09.11.2018].
• https//islamansiklopedisi. org.tr. eliot-sir-charles.1862–1931 [Erişim tarihi: 11.04.2017].
• http://www.3sat.de/page/?source=/dokumentationen/178340/index.html, [Erişim tarihi: 20.10.2014].
• http://www./ Tulpe und Kaffee - Neues aus dem Orient, [Erişim tarihi: 09.10.2019].
• http://www.aeiou.at/aeiou.encyclop.l/l763333, [Erişim tarihi: 02.04.2019].
• http.//tunadergisi.com.kapak dosyasi/mohac-savasi-habsburg-hanedani-johann-gaudier-bathomaeusgeorgije-turkoloji,Prochazka-Eisl,Gisela.Avusturya’da Türkçe Öğretiminin Kısa Tarihi [Erişim tarihi: 21.07.2019].