İbn Haldûn’da Beden İnşası Açısından Bedevî Ümran ve Hadarî Ümran

Yıl 2020, Sayı: 43, 177 - 192, 01.02.2020

Abdülkadir Zorlu

Öz

İbn Haldûn’un ümranların gelişimini analiz etmek için kullandığı bedevî ümran ve hadarî ümran kavramları üst anlatı dilinin enstrümanları olarak insan doğası, beden ve karakter inşası gibi değerlendirmeleri içermektedir. Bu ümranlarda farklı beden inşa edildiğini söyleyen İbn Haldûn’un görüşleri, iki toplum tipindeki farklılığın nedenlerini ve sonuçlarını ortaya koymaktadır. İbn Haldûn’un fikirleri üzerine yapılan çalışmaların bazıları modern sosyoloji kuramlarından çokça etkilenerek ele alınmaktadır. Ancak bu çalışmada kavramsal ve kuramsal analiz bakımından İbn Haldûn’un bakışı, modern sosyoloji yaklaşımlarına yakınlaşması ya da farklılaşması bağlamında ele alınmış olup, esas olarak iki yaklaşımın karşılaştırması hedeflenmemiştir. Modern sosyoloji kavrayışlarına daha çok İbn Haldûn’un görüşlerinin anlaşılmasını sağlamak açısından başvurulmuştur. İbn Haldûn Mukaddime’de, insan doğası ile beden inşası ve insan karakteri konularını iki grupta incelemiştir. Bunlar ilk fıtrat halindeki insan doğası ile sosyal muhitin inşa ettiği insan doğasıdır. Bu bağlamda bedevî ümran düalistik olan insan doğasını ortaya çıkarır. Düalistik insan doğası, insanın hem iyiye hem de kötüye eğilimli bir kapasiteye sahip olması demektir. Hadarî ümran ise daha çok olumsuz insan doğası ortaya çıkarmaktadır. Bu insan doğası, olumsuz sosyal muhitin biçimlendirdiği bedenî niteliklerini ortaya koyar. Bu, materyalist ve bedensel arzuların baskın olduğu hırslı ve arzulu insan doğasıdır. Sonuç olarak İbn Haldûn, bedenin inşasının sosyal muhit, sosyal muhitin değerleri, kır-kent mekanları, yaşam tarzı ve meslek gibi parametrelerle belirlendiğini düşünür. Bu parametreler temelinde insan doğası ve beden inşası adetler ve alışkanlıkla biçimlenir. İnsanın âdetlerinin ürünü olduğunu söyleyen diyen İbn Haldun, bunu şöyle ifade eder: “İnsan alışkanlıklarının** oğludur”. Alışkanlıklar onun için meleke habitus haline gelir. Bu meleke insan için bir tabiat ve yaratılış özelliği haline gelir. Diğer taraftan iyi bir beden için iyi bir sosyal muhitin yanında nefis ve beden terbiyesinin de gerekli olduğunu düşünür.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldûn, Beden İnşası, Beden Sosyolojisi, Bedevî Ümran, Hadarî Ümran, Kent Sosyolojisi

Badawi and Hadari Umran Umran in Terms of Body Constructing in Ibn Khaldun

Öz

Ibn Khaldun uses concepts of badavi and hadari umran for analysing of the developments of the umrans. These are the concepts that used as instrumants of upper narrative language, and include assessments of human nature, the body and character construction. Ibn Khaldun says that different types of bodies have been constructed in these umrans and his opinions show the causes and the results of the differences in two types of society. Some of the studies on the ideas of Ibn Khaldun are made by influencing modern sociology theories. However, in this study, in terms of conceptual and theoretical analysis, Ibn Khaldun's point of view is discussed in the context of convergence or differentiation of modern sociology approaches, and it is not aimed to compare two approaches. So, we have applied to the modern sociology understandings for explaining Ibn Khaldun’s opinions. Ibn Khaldun examined some specific topics such as human nature, body structure and the human character into two groups. One of these groups is a human nature in the first created form and the other is the human nature that is built by social neighborhood. In this context the badawi umran reveals dualistic human nature. Dualistic human nature means that human beings are capable of both good and evil. As for the hadari umran, this creates more negative human nature. This form of human nature reveals body qualities that was created by negative social environment.This is an ambitious and desirable human nature dominated by materialistic and bodily desires.As a result, Ibn Khaldun thinks that the construction of the body is determined by parameters such as social neighborhood, values of social neighborhood, rural-urban spaces, lifestyle and profession. On the basis of these parameters, human nature and body building are shaped by customs and habit. Saying man is the product of his customs, Ibn Khaldun expresses it in this way: “Man is the son of his habits”. Habits turn into malaka habitus for her. This malaka becomes a feature of nature and creation for man. On the other hand, he thinks that body training is necessary for a good body as well as a good social environment

Anahtar Kelimeler

İbn Haldûn, Bedevî Ümran, Hadarî Ümran, Body Sociology and Body Construction, Urban Sociology, Rural Sociology, Social Environment, Consumption.

Kaynakça

• Aron, R. (1989) Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, (Çev. K. Alemdar), Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Arslan, Ahmet (2002) İbn-i Haldûn, Ankara, Vadı Yayınları.
• Benevolo, Leonardo (1995) Avrupa Tarihinde Kentler, (Çev.Nur Nirven), İstanbul, Afa Yay.
• Bentham, Jeremy ( 1995) The Panopticon Writings. Ed. Miran Bozovic, London, Verso, s. 29-95
• Berger, P.L., Luckman, T. (1966) The Social Construction of Reality. England. Penguin Books.
• Bernauuer, J. W. (2000) Foucault’nun Özgürlük Anlayışı, (Çev.İsmail Türkmen), İstanbul, Ayrıntı Yay.
• Bourdieu, Pierre (1996) Distinction: A Social Critique of the Judgement of the Taste, (Tarns.R. Nice), London, Routledge.
• Bozarslan, H. (2016) Lüks ve Şiddet: İbn Haldûn’da Tahakküm ve Direniş, (Çev. M. I. Durmaz), İstanbul, İletişim Yayınları.
• Coser, L. A. (2008) Sosyolojik Düşüncenin Ustaları, (Çev. H. Hülür, S. Toker, İ. Mazman), Ankara, De Ki Yay.
• Crosssley, Nick (2005) “Sociology and the Body “, The Sage Handbook of Sociolgy, (Ed. C. Rojek, C. Calhaun, B.Turner), London, Sega Pub.
• Çelebi, N., Kızılçelik S. (2002) “İsatnbul’da Bir Alman Profesör: Gerhard Kessler”, Sosyoloji Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, s. 105-123.
• Dale, S. F. (2018) İbn Haldûn ve İnsan Bilimi, (Çev. Ayşecan Ay, Canan Coşkun), İstanbul, Say Yayınları.
• Dhaouadi, M. (2008) “The Forgotten Concept of Human Nature in KHaldûnian Studies”, Asian Journal of Social Science, Cilt: 36, s.571-589.
• Durkheim, E. (1985) Toplumbilimsel Yöntemin Kuralları, (Çev.C. B. Akal), Ankara, BFS Yayınları
• Erdemir, A. E. (1989) “Ahlât-ı Erbaa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, II, İstanbul, s.24.
• Foucault, M. (1992) Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara, İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2004) Toplumu Savunmak Gerekir, (Çev. Ş. Aktaş), İstanbul, YKY.
• Foucault, M. (2005a) Özne ve İktidar, (Çev. Ferda Keskin), İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2005b) Büyük Kapatma, (Çev. Ferda Keskin), İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• Foucault , M. (2016) Güvenlik, Toprak, Nüfus, (Çev. Ferhat Taylan), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Frank, Arthur W, (1991) “For a Sociology of the Body An Analytical Review, The Body, (Ed. Mike Featherstone, Mike Hepworth , Bryan S Turner), London, Sega Pub. 36-103.
• Giddens, Anthony (2000) Sosyoloji, (Yay. Haz. H. Özel, C. Güzel), Ankara, Ayraç Yay.
• İbn Haldûn (2018) Mukaddime, (Haz.Süleyman Uludağ), İstanbul, Dergah Yayınları.
• İbn Haldûn (1990) Mukaddime I, (Çev. Z. K. Ugan), İstanbul, MEB Yayınları.
• İbn Haldûn (1991) Mukaddime II-III, (Çev. Z. K. Ugan), İstanbul, MEB Yayınları.
• Işık, Emre (1998), Beden ve Toplum Kuramı, Ankara, Bağlam Yayınları.
• Hassan, Ümit (1982) İbn Haldûn Metodu ve Siyaset Teorisi, Ankara, Sevinç Matbaası.
• Kara, Zülküf (2011) “Beden Sosyolojisinden Ölüm sosyolojisine İnterdisipliner Bir Yaklaşım” Beden Sosyolojisi, (Ed. Kadir Canatan), İstanbul, Açılımkitap.
• Kessler, G. (1985) Sosyolojiye Başlangıç, (Çev. F. Fındıkoğlu), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kızılkaya, E. (2002)“Homo Economıcus Tipolijisinin Reddi: Karl Polanyı Ve Thorsteın Veblen’in İktisada Bakış Açıları”. H. Ü. İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 2, 2002, s.73-91.
• Mahdi, M (1964) Ibn Khaldûn's Philosophy of History: A Study in the Philosophic Foundation of the Science of Culture, The University of Chicago Press.
• Marx, K. (2004) Kapital I, (Çev. Alaattın Bilgi), Ankara, Sol Yayınları.
• Mauss, Marcel (1973) “Techniques of the Body”, Journal Economy and Society, Vol. 2/1, 70-88.
• Mead, G. Herbert (2017) Zihin, Benlik ve Toplum, (Çev.Yeşim Erdem), Ankara, Heretik Yay.
• Merleau-Ponty, M. (2012) Algının Fenomenolojisi, (Çev. E. Sarıkartal, E. Hacımuratoğlu), İstanbul, İhtaki Yayınları
• Mestrovic, S. G. (1988), Emile Durkheim and the Reformation of Sociology, New Jersey, Rowman and Littlefield Publishers.
• Mumford, Lewis (2007) Tarih Boyunca Kent, (Çev. G. Koca, T. Tosun), İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• Polama, M. P. (2016) Çağdaş Sosyoloji Teorileri, (Çev. Hayriye Erbaş), Palme Yayıncılık.
• Polanyi, K. (2016) Büyük Dönüşüm Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Temelleri, (Çev. A. Buğra), İstanbul, İletişim Yayınları.
• Saunders, P. (2013) Sosyal Teori Kent Sosyoloji, (Çev. S.D. Getir), İdeal Kültür Yayınları.
• Sennett, Richard (2002) Ten ve Taş, (Çev. Tuncay Birkan), İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
• Smith, A. (1997) Ulusların Zenginliği, (çev. Ayşe Yunus, Mehmet Bakırcı, İstanbul, Alan Yayıncılık.
• Sunar, İlkay (1986) Düşün ve Toplum, Ankara, Birey ve Toplum Yayınları.
• Walsh, D. F., (2012) “Özne/Nesne”, Temel Sosyolojik Dikotomiler, (Ed. C. Jenks, Çev. İ. Çapcıoğlu, A. Korkmaz), Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Weber, M. (1978) Economy and Society, Edt. G. Roth and C. Wittich, California, University of California Press.
• Weber, M. (1987) Sosyoloji Yazıları, (Çev. T. Parla), Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Weber, M. (2012) Ekonomi ve Toplum I, (Çev. L. Boyacı), İstanbul, Yarın Yayınları.
• Weisskopf, W.A. (1996) Yabancılaşma ve İktisat, (Çev. Ç. Koç, Y. Madra, vd), İstanbul, Anahtar Kitaplar Yay.
• Zorlu, A.(2019) “Mevlȃna ile İbn Haldûn’un Kentte Bakış Açılarının Karşılaştırılması”, Mevlȃnȃ Araştırmaları 6, (Edit. Adnan Karaismailoğlu, Yakup Şakak), Akçağ Yayınları, s. 31-42.