Melendiz Çayı Havzası'nın Jeolojik ve Jeomorfolojik Değerlendirmesi

Yıl 2018, Sayı: 40, 74 - 87, 01.08.2018

Halil Mesut Baylak , Recep Bozyiğit

Öz

Araştırma sahasını, Melendiz Çayı Havzası Aksaray teşkil etmektedir. Melendiz Çayı Havzası, Tuz Gölü Kapalı Havzası içerisinde yer alır. Havzanın Ihlara Vadisi kısmı, Kapadokya turizm bölgesine dâhil edilir. Araştırma sahası ve yakın çevresindeki arazide, Paleozoik, Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaternere ait formasyonlar görülmektedir. Hasandağı, Melendiz Dağı, Keçiboyduran, Göllüdağ ve Kulaklıdağ volkanizması etkili olmuştur. Araştırma sahası ve çevresinde dikkat çeken morfolojik unsurların başında dağlık tepelik alanlar, Çiftlik ilçesi doğusunda gördüğümüz piedmont düzlükleri, Ihlara Kanyon Vadisi gelir. Peribacaları, yatay yapıya has şekiller Sekiler , Hasandağı küllerinin örtülü görünüşü, travertenlerin fay hatları boyunca ince ancak yaygın uzanımı, sahada etkisi görünen erozyon araştırma alanının bugünkü jeomorfolojik yapısını oluşturmuştur. Havzanın ana akarsuyunu Melendiz Çayı’nın, en büyük kolunu Göğüs deresi oluşturmaktadır. Akarsu, tüm kollarıyla beraber tespit ettiğimiz yaklaşık 565,2 km2’lik bir alanı drene eder. Melendiz Çayı, yan kolların birleştiği sahalarda dandritik, ana akarsu akış alanı boyunca Örgülü drenaj görülmektedir. Araştırma sahası ve çevresindeki en önemli gölü ise Mamasun Baraj gölü oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Hasandağı, İgnimbirit, Ihlara, Piedmont, Melendiz.

Geological and Geomorphological Evaluation of Melendiz Stream Basin

Öz

The research area is the Melendiz Stream Basin in Aksaray. Melendiz Stream Basin is located in the Lake Tuz Closed Endorheic Basin. The Ihlara Valley part of the basin is included in the Cappadocia tourism zone. Paleozoic, Mesozoic, Tertiary and Quaternary formations are observed in the study area and its immediate surroundings. Mount Hasan, Melendiz Mountain, Mount Keçiboyduran, Mount Göllü and Mount Kulaklı volcanoes have been influential on these formations. Major morphological elements that draw attention are mountainous and hilly areas, piedmont plains that we see in the east of the Çiftlik district and Ihlara Canyon Valley. The Fairy Chimneys, the horizontal forms of the formations terrace sets , the covert appearance of the Mount Hasan ash, the thin but widespread outcrop of the travertines along the fault lines, constituted the present geomorphological structure of the erosion research area whose effects are observed. Göğüs Stream which is the largest tributary of Melendiz Stream forms the main stream of the basin. The Stream drains an area of approximately 565.2 km2 that we have identified with all of its tributaries. In Melendiz Stream, dendritic drenage is observed in the areas where the lateral tributaries reunite; braided drenage is observed along main stream flow area. The most important lake in the surrounding of research area is Mamasun Dam Lake.

Anahtar Kelimeler

Mount Hasan, Ignimbrite, Ihlara, Piedmont, Melendiz

Kaynakça

• Ardos, M. (1995).Türkiye Ovalarının Jeomorfolojisi Vol I-II. Çantay Kitabevi. İstanbul.
• Ardos, M. (1996).Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi. Çantay Kitabevi. İstanbul.
• Arıbaş, K.(1995). Gökçeköyü ve Çevresinin Coğrafi Etüdü. Selçuk Univ. Sos. Bil.Enst. Konya.
• Arıbaş, K.(1995). Aksaray Ovası Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası.Selçuk Univ. Sos. Bil.Enst. ( Doktara Tezi). Konya.
• Atalay,İ.. (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. Ege Üniv. Edebiyat Fak. Yay. No:9
• nd Ed. İzmir.
• Atalay,İ.. (1992). Türkiye Coğrafyası. Ege Üniv. Basımevi, İzmir.
• Atalay,İ. (2005). Kuvaterner’de İklim Değişmelerinin Türkiye Doğal Ortamı Üzerindeki Etkileri.
• Türkiye Kuvaterner Sempozyumu. İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Ens. İstanbul.
• Atiker,M.(1988).Melendiz Suyu Kanyonu yada Ihlara Vadisi.Bilim ve Teknik Dergisi, V.21, i.244,pg:44-47.Ankara.
• Ayhan,A.(1998). Aksaray, Taşpınar, Altınhisar, Çiftlik, Delihebil Arasının Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü yayınları. Ankara.
• Baylak, H.M.(2007)”Fiziki Coğrafya Özellikleri Bakımından Melendiz Çayı Havzası’nın İncelenmesi.”Yüksek Li,sans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Binal,A.(1996).Aksaray-Ihlara Vadisindeki Volkanosedimenter Kayaçlarda Görülen Duyarsızlık Mekanizmalarının Araştırılması.Hacettepe Üniv. (Yüksek Mühendislik tezi). Ankara.
• Doğdu, M.Ş.(1995). Melendiz Havzası (Aksaray) Hidrojeoloji İncelemesi.Ankara. DSİ.(1956). Mamasun barajı Avam projesi. Ankara.
• Emre,Ö.(1991).Hasandağı-Keçiboyduran Dağı Volkanizmasının Jeomorfolojisi. İst. Üniv. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü ( Doktara Tezi).İstanbul.
• Göçmez,G. (1997). Aksaray Sıcak ve Mineralli Su Kaynaklarının Hidrojeoloji İncelemesi. Aksaray Valiliği Yay. Aksaray.
• Gülkal, Ö.(1999). Ihlara (Kapadokya) Özel Çevre Koruma Bölgesi ve Yakın Çevresi Örneğinde; Koruma-Kullanma Dengeli Planlamaların Oluşturulmasında Kriterlerin Saptanması. Çukurova Üniversitesi (Doktora Tezi). Adana.
• Karabacak,V.(2002). Ihlara Vadisi Civarındaki Traverten Oluşumları ve Tektonik Önemleri. Eskişehir.
• Kaya,C.(1986). Aksaray Ihlara Sahası Jeotermal Enerji Aramaları Jeofizik Etüdü. Orta Anadolu 2. Bölge Müdürlüğü Print No:866. Ankara.
• Ötüken,S.Y. (1990). Ihlara Vadisi. Kültür Bakanlığı Yayınları No:1126,Tanıtma eserleri No:33. Ankara.
• Pehlivan,D.(1990). Ihlara Dolaylarının Jeolojisi ve Hidrojeoloji İncelemesi. Konya.
• Sür, E.(1972). Türkiye’nin, Özellikle İç Anadolu’nun Genç alanlarının Jeomorfolojisi. Ankara Ünv. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yay. No:223. Ankara.
• Şimşek, Ş. (1997). Ihlara Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin Jeolojisi ve Bölgede Yer alan Termal Kaynaklarının Hidrojeolojik ve Hidrojeokimyasal Araştırması ve Korumayaİlişkin Önerileri. Aksaray Valiliği Yay.Aksaray.