ANLAMDA BİÇEMSEL ÇÖZÜMLEMENİN ÖNEMİ FÜRUZAN’IN ÖZGÜRLÜK ATLARI ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Sayı: 40, 211 - 225, 01.08.2018

Gülşen Torusdağ

Öz

ÖzYazınsal metinler dilin estetik ve çok anlamlı kullanımını örneklendiren, biçemsel ve içeriksel yapılarının çözümleme gerektirdiği metinlerdir. Bu çözümleme sırasında yazarın biçemsel özellikleri metnin anlamlandırılmasına önemli katkılar sağlar. Yazınsal metin yazarı, okuyucusu ile iletişim sağlamak için zihinsel tasarımlarını somutlaştırırken dilin bütün olanaklarından yararlanır, kendini en iyi şekilde ifade etmeye çalışır. Özellikle öykü, şiir gibi dil ekonomisi gerektiren türlerde, sözcüklerin gücünden, temel anlamlarının yanı sıra yan anlamlarından, değişmeceli dilden, simgesel ifadelerden, imgelerden, örtük anlatımlardan yararlanır. Sözcük, sözcük öbeği, tümce gibi dilsel yapıları farklı şekillerde kullanarak kendine özgü dil kullanım biçimleri geliştirir. Yazar, dilin bu farklı kullanım olanaklarıyla az sözcük içine çok şey sığdırma ilkesinden hareketle duygu, düşünce ve deneyimlerini okuruna aktarırken özgün bir metin ortaya koyar. Yazarın dili kullanma biçimi onun biçemsel özelliğini ortaya koyarken bu özelliklerin çözümlenmesi metnin daha iyi anlamlandırılmasını sağlar.Metinlerin dilsel olarak düzenleniş biçimi ve tümce üstü özelliklerini belirleyen kuralları tespit etmeye çalışan biçembilim, sözbilimin devamı metindilbilimin öncülü olarak ortaya çıkar. Sözbilim, bir topluluk önünde onu inandıracak, ikna edecek şekilde etkili konuşmanın yollarını araştırırken biçembilim etkili bir yazımda dil ögelerinin kullanımını araştırmıştır. Modern dilbilim çalışmaları tümce düzeyinde gerçekleştirilirken, tümce ötesi yapıları incelemek biçembilimin çalışma alanında gerçekleştirilmiştir. Çünkü biçembilim biçemsel özellikleri inceleyebilmek için metinleri kullanmıştır. Günümüz dilbilim çalışmalarının önemli bir kısmını oluşturan metindilbilim, metin incelemelerinde biçembilimden yararlanmaktadır. Metindilbilim de metinlerin en iyi şekilde anlamlandırılmasında bir çözümleme yöntemidir. Bu yöntem uygulanırken metnin yüzey yapısında incelenmesi gereken sözcüksel ve dilbilgisel bağlaşıklık ögeleri biçemsel çözümlemeye ışık tutan dil kullanımlarıdır. Biçemsel özellikler zaten metindilbilimsel çözümlemede incelenmesi gereken özelliklerden biridir. Dolayısıyla biçembilim metindilbilimin kapsamındadır.Biçemsel özellikler, yazınsal metin ve türlerine yönelik çözümlemelerde hem anlama hem de anlatma aşamasında önemli veriler sunan ögelerdir. Metinlerin farklı biçemsel özellikler taşımasını sağlayan yapılar, sözcüksel ve dilbilgisel bağlaşıklık ögeleri, sözdizimsel ve anlamsal biçem özellikleri gibi temel başlıklarla ifade edilebilir. Çağdaş biçembilim yazarın özgün dil kullanımlarını incelerken anlam dizgelerine ve kavramsal yapılara ulaşır. Böylece hem yazarın değer yargıları, hayata bakışı ve ideolojisini hem de toplumu etkileyen düşünce akımlarını keşfetmeye çalışır. Bu bağlamda Füruzan’ın Parasız Yatılı adlı öykü kitabında yer alan Özgürlük Atları öyküsünün biçemsel özellikleri üzerine bir çözümleme gerçekleştirilecek, yazarın biçemiyle ilgili farklı dil kullanımlarının ayırdına varılarak metnin daha iyi anlamlandırılmasına çalışılacaktır Biçemsel çözümleme sırasında Leech ve Short’un biçemsel çözümleme yönteminin yanı sıra metindilbilimin olanaklarından da yararlanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Metin çözümleme, biçem, Füruzan, Özgürlük Atları.

The Importance of the Stylistic Analysis in the Meaning Sample of Özgürlük Atlari By Früzan

Öz

Literary texts exemplify the aesthetic and multiple-meaning use of the language. Their stylistic and contextual structures require analysis. In this analysis, the stylistic features of the writer contribute to the meaning of the text. Literary text writer uses all possibilities of the language while concretizing her/his intellectual designs; s/he tries to express her/himself in the best way, to communicate with readers. Especially, in the types such as short story and poem that require language economy, s/he uses the power of the words, their connotations as well as denotations, figurative language, symbolic expressions, images and implicit expressions. S/he improves his own forms of language use by using linguistic structures such as words, word phrases and sentences in different way. Writer produces an original text while conveying her/his feelings, thoughts and experiences to her/his readers through the language use possibilities, by moving from the principle of fitting more things into fewer words. The way the writer uses language indicates his stylistic features and the analysis of these features allows better understanding of the text. Stylistics that tries to define the rules that determine linguistic order and the features of the sentences on the text occurs as the successor of the rhetoric and the antecedent of the textlinguistics. Rhetoric has researched the ways of effective speaking in front of community; stylistics has researched the use of linguistic elements in an effective writing. While modern linguistic studies have been realized at the level of sentence, the investigation of the structures beyond sentences has been realized in the field of stylistics. Because stylistics has used the texts for investigating stylistic features. Textlinguistics that forms an important part of contemporary linguistic studies uses stylistics in text analysis. Textlinguistics is also a text analysis method. In this method, lexical and grammatical cohesion elements on the surface structure of the text are language uses that illuminate analysis. The stylistic features are one of the features that should already be examined in textlinguistic analysis. In this case stylistics is in the scope of textlinguistics. While analyzing literary texts and their types, stylistic features are elements presenting important data in understanding. Structures that allow texts to have different stylistic features can be expressed by basic titles such as lexical and grammatical cohesion elements, syntactic and semantic style features. Contemporary stylistics reaches layers of meaning and notional structures while investigating the original language use of the writer. In this way, it tries to find both the writer’s value judgments, point of view and ideology, and the currents of thought that affect society. In this context, a stylistic analysis will be realized on the stylistic features of the short story Özgürlük Atları in Parasız Yatılı by Füruzan and the text will be better understood by distinguishing different language use related to the stylistic features of the writer. During the stylistic analysis of the short story, the possibilities of the textlinguistics will be used as well as Leech and Short’s stylistic analysis method.

Anahtar Kelimeler

Text analysis, style, Füruzan, Özgürlük Atları

Kaynakça

• Aristoteles, Retorik, (Ocak 1995), Çev. Mehmet H. Doğan, Y. K. Y., İstanbul.
• Beaugrande, Robert - Alain de; Dressler, Wolfgang Ulrich, (1981), Introduction to Text Linguistics, Longman, London and New York.
• Çetişli, İsmail, (2001), “Edebiyat Dili/Edebî Dil”, Türk Yurdu, S. 162-163, Şubat-Mart, 116 - 124.
• Dijk Teun A. van, (1988), News as Discourse, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Hillsdale, New Jersey, Hove and London.
• Dilidüzgün, Şükran, (2008), Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım, Doktora Tezi, İst. Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmuş, İsmail, (2012), “Üslûp”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, 383 – 385, İstanbul.
• Erden, Aysu, (2001), “Çağdaş Türk Öyküsünde Deneysellik, Yaratıcılık, Yeni Arayışlar ve Yönelimler”, Adam Öykü, Temmuz-Ağustos, Sayı: 35, 81-86.
• Erden, Aysu, (2010), Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri, Bizim Büro Yay., Ankara.
• Filizok, Rıza, Günay Doğan vd., (Kasım 2014), Eleştiri Kuramları, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2449, Eskişehir.
• Füruzan, (2009), Toplu Öyküler-Toplu Romanlar, YKY, İstanbul.
• Geoffrey N. Leech; Michael H. Short, (1981), Style in Fiction, Longman, London and NewYork.
• Karademir, Fevzi (Aralık 2015), “Türkçede İsim Cümlesi ve Alabildiği Ögeler Üzerine”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 41, 204-219.
• Öztokat, Nedret Tanyolaç, (2005), Yazınsal Metin Çözümlemesinde Kuramsal Yaklaşımlar, Multilingual, İstanbul.
• Özünlü Ünsal, (Ekim 2015), 15. Uluslararası Deyişbilim Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1-3, i-xiv.
• Şenöz, Canan Ayata, (2005), Metindilbilim ve Türkçe, Multilingual, İstanbul.
• Todorov, Tzvetan, (2010), Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, Yazın Kuramı, Y. K. Y., İstanbul.
• Tosun, Necip, (2013), Öykümüzün Kırk Kapısı, Hece Yay., Ankara.
• Tosun, Necip, (2014), Modern Öykü Kuramı, Hece Yay., Ankara.