Bir Osmanlı Aydını: Ahmet Vefik Paşa

Yıl 2018, Sayı: 40, 279 - 289, 01.08.2018

Gülay Sarıçoban

Öz

Öz: Yetmiş küsur yıllık ömrünün kırk altı yılını, aralarında elçilik, valilik, meclis başkanlığı ve Başvekillik yapan Tanzimat dönemi modernleşme hareketinin önemli isimlerinden biri olan Ahmet Vefik Paşa, Devlet adamı, bürokrat, yazar ve çevirmenlik gibi birçok vasfı kendinde toplayan ender şahsiyetlerden biridir. Ayrıca, dil ve tarih alanındaki çalışmalarıyla da dikkat çeken Ahmet Vefik Paşa, Milliyetçilik ve Türkçülük akımının da önde gelen temsilcilerindendir. Türk Dili ve Edebiyatına çok ciddi katkılarda bulunmuş önemli bir Türkolog’ tur. Ahmet Vefik Paşa tüm eserlerini yazarken sade dil kullanmayı tercih etmiştir. Tiyatro eserlerinde daha çok halk dili kullanarak, atasözü ve deyimlere geniş yer vermiştir. Bu çalışmada, Ahmet Vefik Paşı’nın Türk Modernleşmesindeki rolü ortaya koyuldu. Çalışmanın başında, Osmanlı İmparatorluğundaki batılılaşma hareketleri XIX. yy’ın başlarına kadar değerlendirildi. Daha sonra Ahmet Vefik Paşa’nın hayatı ve kişiliği incelerek, ailesi, yetiştiği çevre, gittiği okullar, aldığı eğitim incelendi. Bu arada aydın tarafı, devlet adamlığı ve bürokrat yönü ayrı bir başlık altında ele alındı. Son olarak da Eserleri; Bilimsel Eserleri, Tiyatroları ve Romanları üzerinde değerlendirmeler yapıldı. Ayrıca, Dilde sadeleşme çalışmaları, Lehçe-i Osmani isimli eseri irdelendi. Maalesef Saymakla bitiremediğimiz bir yığın meziyetine rağmen Vefik Paşa’nın sağlığında kıymeti bilinmemiş, XIX. asrın ikinci yarısında genellikle enterikalar, kıskançlıklar üzerine oturtulmuş Osmanlı bürokrasisi tarafından zayi edilmiştir. Vefik Paşa’nın, konağında münzevi bir şekilde yoksul olarak vefat etmesi, hatta ölümünden sonra muazzam olan kütüphanesinin, borçlarını ödemek üzere satılması devrinin kendisine karşı vefasızlığının bir göstergesidir. Sonuç olarak Ahmet Vefik Paşa’nın çalışmaları her ne kadar bugünkü anlamıyla yüzeysel çalışmalar olarak değerlendirilse de tarihsel rolü açısından ve Türk modernleşmesine sağladığı katkılardan dolayı son derece önemlidir. Nitekim bilinçli Türkçülük onunla başlamıştır denilebilir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Vefik Paşa, Modernleşme, Tanzimat, Reform, Batılılaşma

An Ottoman Intellectual: Ahmet Vefik Paşa

Öz

Having spent 46 years of his life that lasted approximately 70 years as an ambassador, a governor, a parliament president, and a prime minister, one of the most important modernization names during the Reform Era, Ahmet Vefik Pasha is a rare figure having many qualifications such as a statesman, a bureaucrat, an author, and a translator. Besides Ahmet Vefik Pasha, who attracts attention to his studies in language and history, is a prominent representative of Nationalism and Turkism. He is a prominent Turcologist that has very important contributions to Turkish Language and Literature. Ahmet Vefik Pasha preferred to use a pure language while writing all of his works. In theatrical works, he mostly preferred to use public language and he utilized proverbs and idioms as well. In this study, the role of Ahmet Vefik Pasha in Turkish Modernization is scrutinized. At the outset the westernization movements in the Ottoman Empire have been examined until 19th Century. Next, starting with his personality and his life, his family, his environment in which he grew up, the schools he attended, and his education have been examined. Lastly, his works, his scientific studies, his plays, and his romans have been analyzed. In addition, his language simplification studies and his Works of Ottoman Dialect have been examined. Unfortunately, although he has numerous outstanding qualities, he was not appreciated in his lifetime and underestimated and devalued by the Ottoman bureaucracy due to the intrigues and jealousy during the *second half of the 19th century. His passing away in his mansion as someone in awful need and even his huge library being sold for his depts is an indication of this faithless era. No matter how the works of Ahmet Vefik Pasha have been viewed as ordinary works of arts, in terms of their historical importance and their contributions to Turkish modernization are of utmost important. As a result, conscious Turkism can said to have started with him

Anahtar Kelimeler

Ahmet Vefik Paşa, modernization, reform era, reform, westernization

Kaynakça

• Akgül, M. (1999). Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Akün, Ö. F. (1984). “Ahmet Vefik Paşa”, İslam Ansiklopedisi II, Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aktar, C. (2001). “Batılılaşalım Hem de Müslüman Kalalım”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Aydın, S. (1992). Modernleşme ve Milliyetçilik, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Çeri, B. (1997). Ahmet Vefik Paşa Devir-Şahsiyet-Eser, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacetteepe Üniversitesi, Ankara.
• Ergin, O. (1937). Muallim M. Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, Bozkurt Basımevi, İstanbul.
• Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Millet Sistemi, Ağaç Yayınları, İstanbul.
• Ertaylan, İ. H. (1932). Ahmet Vefik Paşa, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul.
• Güray, S. (1966). Ahmet Vefik Paşa, A.Ü. Basımevi, Ankara.
• Houroni, A. (1994). Çağdaş Arap Düşüncesi, Çev. L. Boyacı- H. Yılmaz, İnsan Yayınları, İstanbul.
• İnal, İ. K. (1982). Son Sadrazamlar, Dergah Yayınları, İstanbul.
• Karpat, K. (1996). Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (1978). “Ahmet Vefik Paşa”, Türk Dili Dergisi, Sayı: 422.
• Layard, H. (1903).Authobiography and Letters, John Murray- Albemorle Street, London.
• Levend, A. S. (1934). Edebiyat Tarihi Dersleri, Maarif Matbaası, İstanbul, 1934.
• Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yayınları, Ankara.
• Oba ,A. E (1995). Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, İmge Kitabevi, Ankara.
• Ortaylı, İ. (1995). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hit Yayınları, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1942). Son Sadrazamlar ve Başvekiller, Ahmet Şevki Matbaası, İstanbul.
• Sarınay,Y. (1994).Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912-1931), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Sevengil, R. A. (1934). Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul.
• Şeref, A. (1985). Tarih Musahabeleri, Sadeleştiren: Enver Koray, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yayınları, Ankara.
• Şeref, A. (1978). Tarih Konuşmaları, Kavram Yayınları, İstanbul.
• Tanpınar,A. H. (1941). “Ahmet Vefik Paşa”, İslam Ansiklopedisi I, MEB Yayınları, İstanbul.
• Tansel, F. A. (1964). “Ahmet Vefik Paşa’nın Eserleri”, Belleten, XVIII, Sayı: 110.
• Tansel, F. A. (1964). “Ahmet Vefik Paşa”, Belleten, XXVIII, Sayı 109.
• Tansel, F. A. (1965). Ahmet Fevik Paşa’nın Şahsiyetinin Teşekkülü, Hususi Hayatı ve Muhtelif Karakterleri”, Belleten, XXIX, Sayı: 113.
• Tolun, A. (1975). “Ahmet Vefik Paşa’nın Moliere Çevirilerinde Anlatım Nitelikleri”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Sayı: 5.
• Toparlı, R. (2000). Lehçe-i Osmani, TDK Yayınları, Ankara.
• Topbaş, E. (1987). 1875-1905 Yılları Arasındaki Sözlükler Üzerine Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Türköne, M. Özdağ, Ü. (1993). Siyasi İslam ve Pan İslamizim, Rehber Yayınları, Ankara.
• Uraz, M. (1944). Ahmet Vefik Paşa, Tefeyyüz Kitabevi, İstanbul.
• Ünver, S. (1967). “Ahmed Vefik Paşa Kütüphanesi”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XVI, Sayı 1.
• Yesari, M. (1952). “Ahmet Vefik Paşa’nın Hayatı ve Eserleri, Tarih Dünyası III, Sayı: 32.
• Yılmaz, M. (1990). “Ahmet Vefik Paşa”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 66.
• Yücel, H. A. (1937). Pazar Konuşmaları, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Zakia, Z. (1999). “Sultan II. Mahmut’un (1808-1839) Reformları”, G. Eren (Ed.), Osmanlı VII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.