Anadolu Türk Efsanelerinde Cimrilik

Yıl 2021, Sayı: 46, 1 - 9, 20.10.2021

Sezai Demirtaş Halil Bunsuz

https://doi.org/10.52642/susbed.1011831

Öz

Kozmopolit bir yapı olan toplumu anlamak için dinî, siyasi, ekonomik, kültürel, sosyal vb. bazı ölçütlere ihtiyaç vardır. Toplum araştırmalarının kültürel boyutunda yer alan sözlü kültür geleneği ve geleneğin önemli bir bölümünü oluşturan halk anlatıları bu ölçütlerden birisidir. Toplumun maddi-manevi değerlerine dair izler taşıyan halk anlatılarında cömertlik, yardımseverlik, doğruluk gibi olumlu davranış kalıpları yanında kıskançlık, çekememezlik, kendini beğenmişlik gibi olumsuz davranış biçimleri de kendine yer bulmuştur. Mal biriktirme ve malını paylaşmama hastalığı olarak kısaca tanımlanabilen cimrilik, anlatılarda karşılaşılan olumsuz davranış biçimlerindendir. Türk insanın cimriliğe bakışını halk anlatılarından efsaneler bağlamında inceleme gayesiyle ortaya konulmuş ve folklorun kültürlerdeki eğitimi sağlama, benimsenmiş davranış kalıplarını devam ettirme gibi işlevlerinden yola çıkan bu çalışma kültürel bir okuma çabası niteliği taşımaktadır. Toplum birlikteliğine zarar veren cimriliğin söz konusu kişilerin toplum tarafından hoş karşılanmaması suretiyle eleştiri konusu hâline getirilmesi ve çeşitli şekillerde ikaz edilerek toplumsal bir farkındalık oluşturulması Anadolu Türk efsanelerinden seçilen örnek metinler vasıtasıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Efsaneleri, Anadolu, Cimrilik

Kaynakça

• Adler, A. (2018). İnsanı Tanıma Sanatı. Kamuran Şipal (çev.), İstanbul: Say Yayınları.
• Alptekin, A. B. (1993). Fırat Havzası Efsaneleri (Metinler). Hatay: Kültür Ofset Basımevi.
• Ayva, A. (2002). Türk Dünyasında İnsan Asıllı Göl Efsaneleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, 251-275.
• Bascom, W. R. (2005). Folklorun Dört İşlevi. Ferya Çalış (çev.), İçinde M. Öcal Oğuz, vd. (Ed.), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-2 (ss. 125-151), Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Boratav, P. N. (1974). Türk Efsaneleri. İsmail Tuğrul Şavkay (çev.), Folklora Doğru, 35, Mayıs-Haziran, 12-19.
• Çağrıcı, M. (1993a). Cimrilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 8, ss. 4-5). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1993b). Cömertlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 8, ss. 72-73). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Demir, N. (2013). Türk Efsaneleri-I. Ankara: Edge Akademi Yayınları.
• Ergun, M. (1997a). Türk Efsanelerinde Değişme Motifi I. Cilt/İnceleme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, M. (1997b). Türk Efsanelerinde Değişme Motifi II. Cilt/Metinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, P. (1993). Halk Anlatmalarında Hızır. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya.
• Erol, M. (1996). Taşeli Platosu Efsaneleri (İnceleme-Metinler). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kayseri.
• Ertuğrul, R. (2017). Kur’an’da Helâk Olan Kavimlerde Suç-Ceza Uyumu-I. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (5) , 165-185.
• Gönen, S. (2015). Türkçe Kelimelerin Efsane Dünyasında Anlamlandırılması ve Çözümlenmesi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33, 181-200.
• Gözaydın, N. (1978). Çeçtepe Köyü’nün Taştepe Olması. Türk Folklor Araştırmaları, 18(345), 8287-8288.
• Gültepe, N. (2015). Türk Mitolojisi-Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları.
• Hançerlioğlu O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kasapoğlu, A. (2007). Kur’an’a Göre Cimrilik-Sebepleri, Zararları ve Eğitimi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/2, 329-364.
• Kavcar, Cahit & Yardımcı, M. (1988). Efsanelerimiz-İnönü Üniversitesi Efsane Derleme Yarışması. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Mullen, P. B. (2018). Halk İnancı ve Efsane İlişkisi. Ahmet Tacetdin Hallaç (çev.), Folklor/Edebiyat, 24 (96), 211-220. doi.org/10.22559/folklor.397
• Ocak, A. Y. (2007). İslâm Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Özel, C. (2007). Kur’an-ı Kerim’de Cömertlik Kavramı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2004a). 101 Anadolu Efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2004b). 101 Türk Efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sever, M. (2005). Özdeşleşme, İçe Bakış ve Halk Anlatıları. Millî Folklor, 68, 91-95.
• Seyidoğlu, B. (2005). Erzurum Efsaneleri, İstanbul: Erzurum Kitaplığı Yayınları.
• Süme, G. Ç. (2019). “Efsanelerin Eğitimsel İşlevleri.” İçinde Esma Şimşek vd. (Ed.), Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı (ss. 843-855), Konya: Kömen Yayınları.
• Şimşek, E. (2016). Türk Kültüründe Kaplumbağalarla İlgili Efsaneler Üzerine Bir Değerlendirme. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4(10), 51-63. doi.org/10.31126/akrajournal.328202.
• Tanyu, H. (2007). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Elips Yayınları.
• Toksöz, H. (2016). Fârâbî Düşüncesinde İlâhî Cömertlik (Cûd) ve Adalet (Adl). Diyanet İlmî Dergi, 52 (1), Ocak-Şubat-Mart, 81-100.
• Turan, A. & Gümüş, K. S. (2015). Türk Dünyasında Kültür, Sosyal Dayanışma ve Birlik Köprüsü Olarak Ahilik Teşkilatı ve Bu Bağlamda Türk Devletlerine Öneriler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (41), Aralık, 597-612.
• Yaldız, A. (2002). Hayvanlarla İlgili Efsaneler, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya.