Hat Sanatı Araç Gereçlerinin Korunduğu Hattat Sandıkları: Ankara Etnografya Müzesinden Örnekler

Yıl 2021, Sayı: 46, 42 - 57, 20.10.2021

Hacer Kara

https://doi.org/10.52642/susbed.893956

Öz

Yazı iletişimin en önemli unsurlarından biridir. Tarihi süreçte Türk İslam sanatında yazının sanatla olan ilişkisine bakıldığında, hüsn-i hat sanatının iletişim bağlamında çok büyük bir öneme sahip olduğu görülmektedir. Bu sebeple hat sanatının icrasında kullanılan başta kamış kalem olmak üzere kâğıt, mürekkep, hokka, makas, kalemtıraş, makta, mühre, divit, kalemdan vb. araç gereçleri döneminin iletişime kaynaklık eden araçları olarak görmek mümkündür. Dolayısıyla yazının yazılmasına kaynaklık eden bu iletişim araçlarının korunup saklandığı Ankara Etnografya Müzesindeki hattat sandıkları, sanat ve iletişim bağlamında bu yazının konusunu teşkil etmektedir. Bu çalışmayla, yayınlarda pek rastlamadığımız hattat sandıklarının Ankara Etnografya Müzesindeki örneklerini tanıtarak bilim dünyasına sunmayı amaçladık. Ankara Etnografya Müzesi hat sanatına ilişkin araç gereçler bakımından oldukça zengin bir koleksiyonu bünyesinde barındırmaktadır. Koleksiyonda bulunan dört adet hattat sandığı müzeden temin edilerek konumuz kapsamında malzeme, teknik, form ve süslemeleri bakımından ayrıntılı bir biçimde, diğer müzelerde bulunan bazı örneklerle de kıyaslanarak incelenmiştir. Eserlerin tamamı ahşaptan yapılmıştır. Kakma, çift katlı rölyef ve Edirnekâri (boyama) teknikleriyle süslenen dikdörtgen formlu bu dört örnekten biri çekmece, üçü ise kutu şeklinde tasarlanmıştır. Eserlerde basit geometrik motifler, doğada gördüğümüz biçimde çeşitli hayvan figürleri, yaprak ve gül gibi natüralist bitkiler ile barok-rokoko tarzı motifler bezeme ögesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Üzerlerinde yapım tarihi, üretim yeri ve yapan ustasına ilişkin herhangi bir bilgi bulunmayan örneklerin süsleme özelliklerinden yola çıkılarak geç dönem Osmanlı eserleri oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara Etnografya Müzesi, Hat Sanatı Araç Gereçeleri, Hattat Sandıkları, Yazı Çekmeceleri, Yazı Kutuları

Kaynakça

• Acar, M. Ş. (1999). Türk hat sanatı (Araç, gereç ve formlar). İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları.
• Anonim, (2002). Türk ve İslâm Eserleri Müzesi. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Yayınları.
• Anonim, (1956). Eski çekmeceler. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Arseven, C. E. (1983). Çekmece. Sanat ansiklopedisi içinde (Cilt 1, 383. ss.).
• İstanbul: İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çatalbaş, R. (2011). Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi. Turan-Sam Turan stratejik araştırmalar merkezi dergisi, 3(12), 49-60.
• Çobanoğlu, A. V. (2003). Mehmed ağa, sedefkâr. Türkiye diyanet vakfı islâm ansiklopedisi içinde (Cilt 28, 430-431. ss.). Ankara: TDV Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk sanatında hayvan sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Kara, H. ve Aygör, E. (2020). Ankara etnografya müzesinde bulunan maktalar. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15(30), 247-266.
• Kara, H. (2020). Konya Müze Müdürlüğüne Bağlı Müzelerdeki Hat Sanatı Araç Gereçleri. Fulya Köksoy (Ed.), Ankara III. uluslararası bilimsel araştırmalar kongresi bildirileri (2-4 Ekim 2020 Ankara) Tam metin kitabı (Sosyal bilimler) içinde (164-188. ss.). Ankara: ISPEC Yayınları.
• Kollektif, (2012). Sakıp Sabancı Müzesi kitap sanatları ve hat koleksiyonu. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları.
• Önder, M. (1995). Antika ve eski eserler kılavuzu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sülün, M. (2006). Sanat eserine vurulan kur’an mührü. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Şehsüvaroğlu, H. (1987). Eski çekmeceler. Şevket Rado (Haz.), Aletler ve Adetler içinde (16-18. ss.). İstanbul: Ak Yayınları.
• Ünver, S. (2010). Türk süsleme sanatları II. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Yücel, E. (1993). Çekmece. Türkiye diyanet vakfı islâm ansiklopedisi içinde (Cilt 8, 251-252. ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• URL-1: Türk Dil Kurumu. (2020, 1 Kasım). Türk dil kurumu sözlükleri içinde. Erişim adresi https://sozluk.gov.tr/