Çalışma Hayatında Kadın ve “Cam Tavan” Kavramı ile Konuya Yönelik Yapılan Araştırmalara Genel Bakış

Yıl 2022, Sayı: 49, 379 - 391, 26.12.2022

Ebru Çitil

https://doi.org/10.52642/susbed.1153160

Öz

Günümüzde çalışma hayatında yer alan kadın sayısı yüksek olmakla birlikte yönetim kadrolarında aynı oranı görmek ne yazık ki mümkün değildir. Kadınların üst düzey yönetici pozisyonlarına yükselmelerinin önündeki engeller özellikle cinsiyete, rollere, kalıp yargılara ve ön yargılara dayanmakta olup, görünmez engeller olarak tanımlanan cam tavanı oluşturmaktadır.
Son yıllarda nitelikli kadın işgücünün çalışma hayatına daha çok dahil olması cam tavan kavramı ile ilgili araştırmaların yapılmasını bir gereklilik durumuna getirmiştir. Bu çalışmanın amacı konu ile ilgili teorik bilgileri ve dünyada konuyla ilgili yapılan araştırmaların sonuçlarını ele alarak “cam tavan” ile ilgili bir inceleme yapmaktır.
Bu bağlamda çalışmada cinsiyete ilişkin kalıp yargılar, ön yargılar ve roller, Yurt dışında ve Türkiye’de kadın işgücü, cam tavan kavramı ve cam tavan engelleri, bu engellere neden olan etmenler ve engellere karşı alınabilecek önlemler açıklanarak cam tavan kavramı ile mücadelede yapılabilecekler ortaya konulmak istenmiştir. Bu amaç doğrultusunda dünyada yapılmış birçok araştırma incelenmiştir. Bu incelemelerle, cam tavan etkisinin tüm dünyada profesyonel çalışma yaşamında yer alan örgütlerde varlığını hissettirdiği ve genel olarak benzer nedenlere bağlı olarak ortaya çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumun kadın çalışanların kariyerlerini olumsuz yönde etkilediği ve günlük çalışma yaşamlarında önemli problemleri beraberinde getirdiği ulaşılan sonuçlar arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet, Kalıp Yargılar, Kadın İşgücü, Cam Tavan, Gender, Stereotypes, Female Workforce, Glass Ceiling

Women in Working Life and Overview of Studies on This Theme with “Glass Ceiling” Concept

Öz

Although female employment rate in working life is high today, it is unfortunately not possible to see the same rate in managerial staff. Barriers to women's promotion to senior executive positions are based on gender, roles, stereotypes and prejudices, defined as invisible barriers in the glass ceiling concept. The fact that female workforce, has been more involved in working life in recent years necessitates to conduct a study on the concept of glass ceiling. The aim of this study is to examine the concept of "glass ceiling" by considering the theoretical information in this matter and the results of the studies conducted around the world. In this regard, this study aims to reveal can be done in the process of struggling with the glass ceiling, drawing attention to the gender-related stereotypes, prejudices, female workforce abroad and in Turkey, glass ceiling factors leading to these barriers, the measures that can be taken against the barriers and regulations. For this purpose, many studies conducted on this issue in different countries have been examined. These studies have shown that the ‘glass ceiling’ effect makes its presence felt in organizations that are actively present in professional working life all over the world. The results obtained from these studies also reveal that this situation negatively affects the careers of female employees and brings about important problems in their daily working lives.

Anahtar Kelimeler

Gender, Stereotypes, Female Workforce, Glass Ceiling

Kaynakça

• Akın, A., Demirel, S. (2003). “Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Sağlığa Etkileri”, C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, c. 25. s. 4: 73-82. https://docplayer.biz.tr/6804512-Toplumsal cinsiyet-kavrami-ve-sagliga-etkileri.html [Accessed: 06.04.2022].
• Altan, Ö. Z. (1980). Kadın İşçiler ve Türkiye’de Kadın İşçilerin 1457 Sayılı İş Kanununa göre Korunması. Eskişehir İktisadi ve Ticaret İlimleri Akademisi Yayınları.
• Andrijasevic, A., Kuznin, M., Samardzija J. (2014). “Breaking the Glass Ceiling Through Self-Actualization and Performance Improvements in Croatia”, RIThink, (4): 3-9.
• Aytaç, S. (2001). Çift Kariyerli Eşler ve Çalışma Yaşamındaki Yeri. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
• Aytaç, S., Sevüktekin, M. (2002). Çağdaş Sanayi Merkezlerinde Kadın İşgücünün Konumu: Bursa Örneği. Ankara: Yorum Yayınları.
• Bacacı, D. (2001). (Ed: Salih Güney), Örgütsel Yasamda Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Babita, Mathur-H. (2006). “Women and The Glass Ceiling in South Africa Banks: an İllusion or Reality?”, Women İn Management Review, 21(4):311-326.
• Beauvoir, S. D., (2019). İkinci Cinsiyet, (Çev. Gülnur Savran). İstanbul: Koç Yayınları.
• Berktay, F., (2013). Feminist Teoride Açılımlar, Y. Ecevit, N. Karkıner, Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları,.Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Bierema L. L. (2001). “Women, Work, and Learning”, New Directions for Adult and Continuing Education, (92): 53-62.
• Bilgin, N. (1994). Sosyal Bilimlerin Kavşağında Kimlik Sorunu. İzmir:Ege Yayıncılık.
• Birgit W. (2007). “Twenty Years Later: Explaining the Persisitance of The Glass Ceiling for Women Leaders”, Women İn Management Review, 22(6): 482-496.
• Braddock, D. and Bachelder, L. (1994). “The Glass Ceiling and Persons with Disabilities”, The Glass Ceiling Commission U.S. Department of Labor, Washington DC.
• Clarke V., Braun V. (2012). Toplumsal Cinsiyet. D. Fox, I. Prilleltensky ve S. Austin (Ed.), Eleştirel Psikoloji içinde, (G. Öztürk, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Doğramacı, E. (1982). Türkiye’de Kadın Hakları,.Ankara: Üniversal Kitapevi.
• Doğramacı, E. (1993). Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Dökmen, Z. (2019). Toplumsal Cinsiyet ve Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dündar, G. (2013). İnsan Kaynakları Yönetimi, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Dreher, G. F. (2003). Breaking the Glass Ceiling: The Effects of Sex Ratios and Worklife Programs on Female Leadership at the Top, Human Relations.
• Eckert, P., McConnell-Ginet, S. (2003). Language and gender, https://ebookcentral.proquest.com, [Accessed: 18.12.2021].
• Ersöz, Günündi, A. (2010). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(6): 167-182.
• Falk, E., Grizard, E. (2005). “The ‘Glass Ceiling’ Persists: Women Leaders in Communication Companies,”, Journal of Media Business Studies, 2(1): 23-49.
• Helman, C. G. (1990). Culture, Health and Illness, London: Elsevier.
• Hesmondhalgh, D., Baker, S. (2015). “The Social Review Journal Sex, Gender and Work Segregation in the Cultural Industries”. The Sociological Review, https://doi.org/10.1111/1467-954X.12238, [Accessed: 09.04.2022].
• Hu T., Myeong-Y. (2008). “Is The Glass Ceiling Cracking?A Simple Test”, 3518: 1-20.
• Hymowıtz, C., Schellhardt, T. D. (1986). “The Glass Ceiling: Why Women Can’t Seem to Break The Invisible Barrier That Blocks Them From The Top Jobs”, The Wall Street Journal, 24, (1): 1573-1592.
• Jackson, Janet C. (2001). “Women Middle Managers’ Perception of The Glass Ceiling”. Women in Management Review, 16(1): 30-41.
• Kocacık, F., Bilican Gökkaya, V. (2005). “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1): 195-219.
• Kottak, Condrad P. (2002). Antropoloji. İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış, (Çev:Dr. Serpil Altuntek vd.). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Köşgeroğlu, N. (2010). Kalın Duvar İnce Zar. Ankara:Alter Yayıncılık.
• Knutson, Bonnie J., Scmidgall, Raymond, S. (1999). “Dimensions Of The Glass Ceiling In The Hospitality Industry”. Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 64-75. https://doi.org/10.1177/001088049904000618, [Accessed: 18.01.2022] Leblebici, Y., Karcıoğlu, F. (2014). Kadın Yöneticilerde Kariyer Engelleri: “Cam Tavan Sendromu” Üzerine Bir Uygulama, 28(4): 1-20.
• Lockwood, N. (2004). The Glass Ceiling: Domestic andInternational Perpectives, Human Resource Magazine Research Quarterly, 1-49.
• Makal, A. (2010). “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Emeği”, Çalışma ve Toplum. Çalışma ve Toplum Ekonomi ve Hukuk Dergisi,2(25): 13-36.
• Mizrahi, R., Aracı, H. (2010). “Kadın Yöneticiler ve Cam Tavan Sendromu Üzerine Bir Araştırma”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1): 149-156.
• McCarthy, C. (2015). What Advice Can You Give Women to Encourage Them in Their Careers?, Recruiting& Retaining Adult Learners.
• Negiz, N., Yemen, A. (2011). “Kamu Örgütlerindeki Kadın Yöneticiler: Yönetici ve Çalışan Açısından Yönetimde Kadın Sorunsalı”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24: 195-214. Naylor, J. (1999). Management, LondonFinancial Times Professional Limited.
• Robbins, Stephen P., Barnwell, N. (2002). Organisation Theory - Concepts and Cases, Australia, China: Pearson Education
• Şimşek, M.Ş., Çelik, A., Akatay, A. (2007). Kariyer Yönetiminde Güncel Bir Kavram Olarak Cam Tavan Sendromu ve Kadın Yöneticiler Boyutu, Fettahlıoğlu, Ö., O., Çelik, A. (Ed.) Kariyer Yönetimi ve İnsan Kaynakları Yönetimi, Uygulamaları, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Oktar, T. (1998). Osmanlı Toplumunda Kadının Çalışma Yaşamı-Osmanlı Kadınları Çalışma Cemiyet-i İslamiyesi, İstanbul:Bilim Teknik Yayınevi.
• Oxoby, M. (2015). “The Ages of Wonder Women: Essays on the Amozon Princess in Changing Times”. The Journal of American Culture, 38(3): 316-317.
• Örücü, E., Kılıç, R., ve Kılıç, T. (2007). “Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Üst Düzey Yönetici Pozisyonuna Yükselmelerindeki Engeller: Balıkesir İli Örneği”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(2): 117-135, http://dergipark.ulakbim.gov.tr/yonveek/article/view, [Accessed: 19.01.2022].
• Öztürk, S., Kılıç D. (2014). “Türkiye’ de Kadınların İşgücüne Katılımı Önündeki Engeller ve Çözüm Yolları: Bir Ampirik Uygulama”. Amme İdaresi Dergisi, 47(1):107-130.
• Öztürk, M., Uluşahin A. (2015). “Ruh Sağlığı ve Bozuklukları”, Psychiatric Society Journal, 11: 6-30.
• Park, S., G., Kang, H., J., Lee Hyung R., Kim, S., J. (2014). The Effects of LMX on Gender Discrimination and Subjective Career Success, Asia Pacific Journal of Human Resources page.
• Peter K., Villeval M. C. (2015). Are Women More Attracted to Co-operation Than Men?, The Economic Journal.
• Powell, G. N. ve Butterfield, D. A. (1994). “Investigating the Glass Ceiling Phenomenon: An Empirical Study of Actual Promotions to Top Management”, Academy of Management Journal, 37(1), 68-86.
• Redman, B.T. (2012). Üst yönetimde kadın temsili: Avrupa Birliği ve Türkiye'deki gelişmeler. http://www.tusiad.org/bilgi-merkezi/fikir-ureten-fabrikadan/ust-yonetimde kadintemsili--avrupa-birligi-ve-turkiyedeki-gelismeler, [Accessed: 02.05.2022].
• Rozi, M., Aracı, A. (2010). “Kadın Yöneticiler ve Cam Tavan Sendromu Üzerine Bir Araştırma”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1) 149-156.
• Saleem, S., Rafiq, A., Yusaf, S. (2017). “Investigating the Glass Ceiling Phenomenon: An empirical Study of Glass Ceiling’s Effects on Selection-Promotion and Female Effectiveness”, 6(1):00-00, p.1-19. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2021-45635 South Asian Journal of Business Studies, [Accessed: 13.03.2021].
• Schneer, A.J. ve Reitman, F. (2002). “Managerial Life Without a Wife”. Journal of Business Ethics, 37:25-38.
• Schneider, M. C., Holdman, M. R., Diekman, A. B., McAndrew, T. (2016). Power, Confilict, and Community; How Gendered Views of Political Power Influence Women's Political Ambition, Political Psychology, 37(4): 510-515.
• Shahar, S. (2003). The fourth estate: A history of women in the middle ages. https://ebookcentral.proquest.com, http://www.rithink.hr › brochure › pdf › vol4_2014, [Accessed: 22.01.2022].
• Şimşek, H. (2011). “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğinin Kadın Üreme Sağlığına Etkisi: Türkiye Örneği”. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25 (2), ss.119-126.
• Şimşek, M.Ş, Çelik, A., Akatay, A. (2007). Kariyer Yönetiminde Güncel Bir Kavram Olarak Cam Tavan Sendromu ve Kadın Yöneticiler Boyutu. Kariyer Yönetimi ve İnsan Kaynakları Yönetimi, Uygulamaları, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Snavely, K. (1993). “Managing Conflict Over the Perceived Progress of Working Women”, Business Horizons, 36(2), 17-22.
• Sobering, K., Thomas, J., Williams C.L. (2014). “Gender In/Equality in Worker-Owned Businesses.” Sociology Compass, 8(11):1242–1255.
• Tansel, A. (2002). “İktisadi Kalkınma ve Kadınların İşgücüne Katılımı: Türkiye’den Zaman-Serisi Kanıtları ve İllere Göre Yatay Kesit Kestirimleri”, ERC Working Papers in Economics, 01/05T, 1-31.
• Taş, G. (2016). “Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri”, Akademik Hassasiyetler, 3(5): 163-175.
• Thornton, G. (2012). Women in Senior Management, Internatıonal Business Report. https://www.grantthornton.com › careers › pdfs, [Accessed: 22.01.2021].
• Tigince, O. (1988). Osmanlı Toplumunda Kadının Çalışma Yasamı-Osmanlı Kadınları Çalışma Cemiyet-i İslamiyesi. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
• Toksoy, R., (2012). Üst yönetimde Kadın Temsili: Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Gelişmeler, http://www.tusiad.org.tr/bilgi-merkezi/fikir-ureten-fabrikadan/ust-yonetimde-kadin-temsili--avrupa-birligi-ve-turkiyedeki gelişmeler , [Accessed: 15.02.2022].
• Triandis, Harry, C. (1994). Culture and Social Behavior. U.S.A.:McGraw-Hill.
• Ünay, G., Özgün, B., (2011), “Kadınların Toplumsal Cinsiyet Rolleri Çerçevesinde Aile İçi Yaşamı Algılama Biçimleri”, TSV, 15(3): 157-171.
• TÜİK (2021) https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin, [Accessed: 15.02.2022].
• TÜİK (2021) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, [Accessed: 15.02.2022].
• TÜİK (2020) Ulusal Eğitim İstatistikleri Veri Tabanı, 2020, TÜİK, Hane halkı İşgücü Araştırması, [Accessed: 19.02.2022].
• Van Vianen, A.E.M., Fischer, A.H. (2002). “Illuminating The Glass Ceiling: The Role of Organizational Culture Preferences”. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 75(3): 315-337.
• Weyer, B. (2007). “Twenty Years Later: Explaining the Persisitance of The Glass Ceiling for Women Leaders”. Women İn Management Review, 22(6): 482-496.
• Weyer, B. (2006). “Do Multi–Source Feedback Ġnstruments Support The Existence Of A Glass Ceiling For Women Leaders”. Women in Management Review, V:21(6), p.441–457.
• Wilson, Fiona, M. (1995). Organizational Behaviour and Gender. England: McGrawHill Book Company.
• Wırth, L. (2001). Breaking Through The Glass Ceiling: Women in Management. Geneva: International Labour Office.
• Wright, T. (2015). “Women's Experience of Workpalce Interactions in Male-Dominated Work: The Intersections of Gender”, Sexuality and Occupational Group, Journal of Gender, Work and Organization, https://doi.org/10.1111/gwao.12074, [Accessed: 12.03.2022].
• Yaylacı, G. Ö. (2004). “Kadın Yöneticiler İçin Kariyer Gelişmelerinde Örgüt İçi Kişilerarası İlişki Ağlarını Yönetmek”, Kadın Çalışmalarında Disiplinler Arası Buluşma Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi İstanbul, Türkiye.
• Zel, U., (1999). “İş Arenasında Kadın Yöneticilerin Algılanması ve Kraliçe Arı Sendromu”, www.ugurzel.com/Makaleler/kralicearisendromu.htm, [Accessed: 07.05.2021].
• Zeybekoğlu, Ö. (2013). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Erkeklik Olgusu. Ankara:Eğiten Kitap.
• https://tr.euronews.com (2019) /oecd-de-kadinlarin-is-gucune-katilim-oraninin-en-dusuk-oldugu-ulke turkiye, [Accessed: 03.02.2022].
• www.hayatadokun.org.tr/.../kadinlarin-is-hayatinda-karsilastiklari-sorunlar,2022, [Accessed: 01.04.2022]. www.muminsekman.com, www.kariyer.net/ik-blog/wp-content/upload/2022, [Accessed: 01.04.2022].