Uluslararası İlişkilerde Yapı-Yapan Tartışması ve Eleştirel Gerçekçilik

Yıl 2024, Sayı: 54, 102 - 122, 30.08.2024

Yasin Avcı , Hakan Morçiçek

https://doi.org/10.52642/susbed.1468327

Öz

Uzun felsefe ve sosyal bilim tarihinde özgürlük-zorunluluk, iradecilik-yapısalcılık, özne-nesne ve soyut-somut gibi farklı isimlerle anılan mesele, Uluslararası İlişkiler (Uİ) disiplininde yapı-yapan tartışması olarak ele alınmaktadır. Tartışmanın özünde sosyal olay ve olguların açıklanmasında/anlaşılmasında yapılara mı yoksa yapanlara mı öncelik verileceği hususu bulunmakla birlikte yapı ile yapan arasındaki ilişkinin mahiyeti tartışmayı daha karmaşık bir hale getirmektedir. Tartışmanın mutlak bir kesinlikte nihayete ermesi felsefe ve sosyal bilimlerin sonu anlamına da geleceğinden yapı-yapan tartışması politik bir imaya da sahiptir. Her ne kadar Uİ’de yapı-yapan tartışması denilince akla ilk olarak Kenneth Waltz ve Neo-realizm gelse de Alexander Wendt’in tartışma kapsamındaki The Agent-Structure Problem in International Relations Theory (1987) başlıklı çalışması Uİ özelinde bir dönüm noktasına karşılık gelmektedir. Bu çalışmasında yapı-yapan tartışmasına dair iradeci ve yapısalcı yaklaşımları ele alan Wendt kendi tutumunu da yapılandırmacı olarak nitelendirmiştir. Günümüzde ise yapı-yapan tartışmasına dair önemli bir konumlanma Eleştirel Gerçekçilik olarak adlandırılan bilim felsefesi ve bu konumlanmanın ortaya koyduğu Dönüşümsel Toplumsal Eylem Modelidir. Tüm bu noktalardan hareketle çalışma iki bölümden oluşmuştur. Çalışmanın ilk bölümünde yapı-yapan tartışmasının Uİ nezdindeki tarihi sırasıyla epistemolojik-metodolojik ve ontolojik çerçeveden ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Roy Bhaskar’ın öncüllüğünü yaptığı Eleştirel Gerçekçilik adlı bilim felsefesi üzerinde durulmuştur. Nihayet çalışmanın sonuç bölümünde yapı-yapan tartışmasının güncel önemi ve Eleştirel Gerçekçiliğin bu bakımdan Uİ nezdinde sunduğu meta-teorik açılım irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yapı-Yapan Tartışması, Alexander Wendt, Roy Bhaskar, Eleştirel Gerçekçilik, Dönüşümsel Toplumsal Eylem Modeli

Agent-Structure Debate in International Relations and Critical Realism

Öz

The issue, which has been known by various names such as freedom-necessity, voluntarism-structuralism, subject-object and abstract-concrete in the long history of philosophy and social science, is addressed as the agent-structure debate in the discipline of International Relations (IR). Although the essence of the debate is whether structures or agents should be given priority in explaining/understanding social events and phenomena, the nature of the relationship between the structure and the agents makes the debate more complex. The agent-structure debate also has a political implication, as the conclusion of the debate with absolute certainty would mean the end of philosophy and social sciences. Although Kenneth Waltz and Neo-realism first come to mind when the agent-structure debate in IR is mentioned, Alexander Wendt’s work titled The Agent-Structure Problem in International Relations Theory (1987), which is within the scope of the debate, corresponds to a turning point in IR. In his study, Wendt discussed voluntarist and structuralist approaches to the agent-structure debate and described his own attitude as structurationist. Today, an important positioning regarding the agent-structure debate is the philosophy of science called Critical Realism and the Transformational Model of Social Action put forward by this positioning. Based on all these points, the study consists of two parts. In the first part of the study, the history of the agent-structure debate in IR is discussed from the epistemological-methodological and ontological framework, respectively. In the second part, the philosophy of science called Critical Realism, pioneered by Roy Bhaskar, is focused on. Finally, in the conclusion of the study, the current importance of the agent-structure debate and the meta-theoretical expansion that Critical Realism offers in this regard to IR are examined.

Anahtar Kelimeler

Agent-Structure Debate, Alexander Wendt, Roy Bhaskar, Critical Realism, Transformational Model of Social Action.

Kaynakça

• Altınal, B. E. (2010). Rölativizm mi, Eleştirel realizm mi?: Sosyal İnşacılıkta Yöntemsel ve Politik Sonuçları Olan Epistemolojik Bir Tercih. Eleştirel Psikoloji Bülteni, 3-4, s. 75-84.
• Archer, M., Bhaskar, R., Collier, A., Lawson, T., & Norrie, A. (1998). Critical Realism Essential Readings. London: Routledge.
• Arı, T. (2013). Uluslararası İlişkiler Teorileri: Çatışma, Hegemonya, İşbirliği. Bursa: MKM Yayıncılık.
• Ashley, R. K. (1984). The Poverty of Neorealism. International Organization, 38(2), s. 225-286. http://www.jstor.org/stable/2706440. adresinden alındı
• Ateş, D. (2013). Uluslararası Politika: Dünyayı Anlamak ve Anlatmak. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Avcı, Y. (2017b). Uluslararası İlişkiler Disiplininde Tina Sendromu Pozitivizmin Davranışsalcı Altın Çağı ve Simülasyon. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Avcı, Y. (2023). Uluslararası İlişkilerde İdealizm-Realizm Tartışması. M. Aksoy içinde, Uluslararası İlişkilerin Tarihi ve Teorik Tartışmalar (s. 51-101). Ankara: Orient Yayınları.
• Avcı, Y., & Söker, Ç. (2017a). Tanımazlıktan Anlaşılmazlık Sorununa: Uluslararası İlişkilerde Karl Marks. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 8(2), s. 1-34.
• Aytekin, E. A. (2001). Konferans Değerlendirmesi Uluslararası Eleştirel Gerçekçilik Birliği Konferansı. Praksis(1), s. 270-273.
• Bhaskar, R. (1998). General Introduction. M. Archer, R. Bhaskar, A. Collier, T. Lawson, & A. Norrie içinde, Critical Realism: Essential Readings (s. ix-xxiv). London: Routledge.
• Bhaskar, R. (2009). Scientific Realism and Human Emancipation. London: Routledge.
• Bhaskar, R. (2012). Reflections on Metareality A Philosophy For The Present. London: Routledge.
• Bhaskar, R. (2015). Çağdaş Felsefeye Eleştirel Bir Giriş Gerçekliği Geri Kazanmak. (B. S. Aydaş, Çev.) İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Bhaskar, R. (2017). İnsan Bilimlerinin Felsefi Eleştirisi Natüralizmin Olanaklılığı. (V. S. Öğütle, Çev.) Ankara: Nika Yayınevi.
• Bhaskar, R. (2018). Gerçekçi Bilim Teorisi. (S. Oğuz, Çev.) Ankara: Akılçelen Kitaplar.
• Bhaskar, R., & Callinicos, A. (2003). Marxism and Critical Realism: A Debate. Journal of Critical Realism, 1(2), s. 89-114. doi:10.1558/jocr.v1i2.89
• Cox, R. W. (1986). Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory. R. W. Cox, & R. O. Keohane (Dü.) içinde, Neorealism and Its Critics (s. 204-254). New York: Columbia University Press.
• Crawford, R. M. (2005). Idealism and Realism in International Relations Beyond the Discipline. London: Routledge.
• Dessler, D. (1989). What's at Stake in the Agent-Structure Debate? International Organization, 43(3), s. 441-473. https://www.jstor.org/stable/2706654. adresinden alındı
• Doty, R. L. (1997). Aporia: A Critical Exploration of the Agent-Structure Problematique in International Relations Theory. European Journal of International Relations, 3(3), s. 365-392. doi:https://doi.org/10.1177/1354066197003003004.
• Ereker, F. (2013). Dış Politikayı Analiz Etmek: Dış Politika Analizinde Yapı-Yapan Sorunu. Uluslararası İlişkiler, 9(36), s. 45-71.
• Feenberg, A. (1986). Lukacs, Marx and the Sources of Critical Theory. Oxford: Oxford University Press.
• Fukuyama, F. (1992). The End of History and The Last Man. New York: Macmillan.
• Kaplan, M. A. (1966). The New Great Debate: Traditionalism vs. Science in International Relations. 19(1), s. 1-20. https://www.jstor.org/stable/2009840 adresinden alındı
• Karcı, B. (2017). Eleştirel Gerçekçi Bilgi Teorileri. Turkish Academic Research Review, 2(3), s. 89-108. doi:https://doi.org/10.30622/tarr.358775.
• Keohane, R. O. (1986). Realism, Neorealism and the Study of World Politics. R. O. Keohane (Dü.) içinde, Neorealism and Its Critics (s. 1-26). New York: Columbia University Press.
• Kolasi, K. (2016). Uluslararası Politikanın Yapısal Teorisi: Kenneth Waltz Ve Alexander Wendt’in Uluslararası Yapı Kavramsallaştırmalarının Eleştirisinden Yeni Bir Senteze Doğru. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kolasi, K. (2018). Uluslararası İlişkiler Teorisinde Bilimsel Realizm ve Yapı Kavramı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 73(4), s. 931-958. doi:10.1501/SBFder_0000002523
• Kolasi, K. (2020). Postyapısalcılığın Söylemsel Ontolojisinin Eleştirisi. Uluslararası İlişkiler, 17(65), s. 83-100. doi:https://doi.org/10.33458/uidergisi.660652.
• Kurnaz, İ. (2023). Uluslararası İlişkiler Disiplininin Sonu Tartışmaları. M. Aksoy içinde, Uluslararası İlişkilerin Tarihi ve Teorik Tartışmalar (s. 187-267). Ankara: Orient Yayınları.
• Küçük, M. (2009). Uluslararası İlişkiler Kuramında "Konstrüktivist Dönüşü" Anlamak. Ege Akademik Bakış, 9(2), s. 771-795.
• Lake, D. A. (2013). Theory is dead, long live theory: The end of the Great Debates and the rise of eclecticism in International Relations. 19(3), s. 567-587. doi:https://doi.org/10.1177/13540661134943
• Lipovac, M., & Stanković, N. (2019). Wendt's Theoretical Contribution to Security Studies: The Agent-Structure Problem. Journal of Security and Criminal Sciences, 1(2), s. 11-23. doi:10.5937/zurbezkrim1902011L.
• Little, R. (2016). Structuralism and Neo-Realism. M. Light, & A. Groomhave (Dü) içinde, International Relations: A Handbook of Current Theory (s. 74-89). London: Bloomsbury Academic.
• Marx, K. (2014). Kapital I. (M. Selik, & N. Satlıgan, Çev.) İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K. (2015). Kapital III. (M. Selik, & E. Özalp, Çev.) İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K. (2016). Fransız Üçlemesi. (E. Özalp, Çev.) İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, K., & Engels, F. (1998). The German Ideology. New York: Prometheus Books.
• Özbilgin, M. F., & Erbil, C. (2019). Yönetim Çalışmaları Alanındaki Kısır Yöntem İkilemlerini Dışaçekimsel ve Geçmişsel Yaklaşım ve Eleştirel Gerçekçilikle Yöntem Yelpazesine Dönüştürmek. Yönetim ve Çalışma Dergisi, 3(1), s. 1-24. doi:https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3420674.
• Reus-Smit, C. (2014). Konstrüktivizm. S. Burchill, A. Linklater, R. Devetak, J. Donnelly, T. Nardin, M. Paterson, . . . J. True içinde, Uluslararası İlişkiler Teorileri (s. 285-314). İstanbul: Küre Yayınları.
• Sayer, A. (2010). Method in Social Science A Realist Approach. London: Routledge.
• Singer, J. D. (1961a). The Level-of-Analysis Problem in International Relations. The International System: Theoretical Essays, 14(1), s. 77-92. doi:https://doi.org/10.2307/2009557.
• Singer, J. D. (1961b). The relevance of the behavioral sciences to the study of international relations. Behavioral Science, 6(4), s. 324-335. doi:https://doi.org/10.1002/bs.3830060408.
• Smith, S., & Owens, P. (2005). Alternative Approaches to International Theory. J. Baylis, S. Smith, & P. Owens içinde, The Globalization of World Politics (s. 271-294). Oxford: Oxford University Press.
• Soyer, C. (2020). Marksizm ve Siyaset: Yöntem, Kuram, Eylem. İstanbul: Yordam Kitap.
• Sunar, L. (2007). Batı Düşüncesinde Yeni Arayışlar ve Roy Bhaskar’ın Eleştirel Realizm Felsefesi. Sosyoloji Dergisi 3, 15(2), s. 85-100.
• Şatana, N. S. (2015). Uluslararası İlişkilerde Bilimsellik, Metodoloji ve Yöntem. Uluslararası İlişkiler, 12(46), s. 10-33. doi:https://doi.org/10.33458/uidergisi.463026.
• Türk, D. (2012). Eleştirel Gerçekçilik Üzerine. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(3), s. 189-217. doi:https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002259.
• Uzgel, İ., & Bedirhanoğlu, N. (2015). Eleştirel Bir Literatür Değerlendirmesi: Dışlamadan Sınırlı Tanımaya, Uluslararası İlişkiler Kuramları ve Marksizm. Uluslararası İlişkiler, 12(46), s. 105-130. doi:https://doi.org/10.33458/uidergisi.463030.
• Waltz, K. N. (1979). Theory of International Politics. Boston: Addison-Wesley Publishing Company.
• Waltz, K. N. (1996). International Politics Is Not Foreign Policy. Security Studies, 6(1), s. 54-57. doi:https://doi.org/10.1080/09636419608429298.
• Waltz, K. N. (2001). Man, the State and War: A Theoritical Analyisis. New York: Columbia University Press.
• Watson, J. B. (1913). Psychology as the behaviorist views it. Psychological Review, 20(2), s. 158–177. doi:https://doi.org/10.1037/h0074428.
• Wendt, A. E. (1987). The Agent-Structure Problem in International Relations Theory. International Organization, 41(3), s. 335-370. doi:10.1017/S002081830002751X.
• Wendt, A. E. (1995). Constructing International Politics. International Security, 20(1), s. 71-81. doi:https://doi.org/10.2307/2539217.
• Wendt, A. E. (2003). Social Theory of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wight, C. (2003). The Agent–Structure Problem and Institutional Racism. Political Studies, 51, s. 706-721. doi:https://doi.org/10.1111/j.0032-3217.2003.00454.x.
• Wight, C. (2006). Agents, Structures and International Relations. Cambridge: Cambridge University Press.
• Yalvaç, F. (2009). Hegel, Dünya Tarihi ve Özgürlük Mücadelesi Olarak Uluslararası İlişkiler. Uluslararası İlişkiler, 6(21), s. 3-37.
• Yalvaç, F. (2010). Eleştirel Gerçekçilik: Uluslararası İlişkiler Kuramında Post-Pozitivizm Sonrası Aşama. Uluslararası İlişkiler, 6(24), s. 3-32.
• Yalvaç, F. (2012). Uluslararası İlişkiler Teorisindeki Temel Tartışmalar ve Eleştirel Gerçekçilik. T. Arı (Dü.) içinde, Uluslararası İlişkilerde Postmodern Analizler-1: Kimlik, Kültür, Güvenlik ve Dış Politika (s. 1-37). Bursa: MKM Yayıncılık.
• Yalvaç, F. (2019). Uluslararası İlişkiler Kuramında Yapısalcı Yaklaşımlar. A. Eralp (Dü.) içinde, Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararası İlişkilerde Temel Yaklaşımlar (s. 131-183). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yücedağ, İ., & Sarsılmaz, F. (2018). Gerçekliği Farklı Düzlemlerde Geri Kazanmak: Eleştirel Realizm. Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7(1), s. 700-709. doi:https://doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1415.
• Zhang, T. (2023). Critical Realism: A Critical Evaluation. Social Epistemology, 37(1), s. 15-29. doi:https://doi.org/10.1080/02691728.2022.2080127.