MEKATRONİK BİLİMİNİN ÖNCÜSÜ İSMAİL EL - CEZERİ

Yıl 2015, Sayı: 4, 175 - 194, 17.05.2016

Bekir Çırak Abdülkadir Yörük

Öz

1153 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde doğan ve sibernetik alanın en büyük dahisi kabul edilen, fizikçi, robot ve matriks ustası İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El Cizirî 1233′te Cizre’de öldü. Öğrenimini Kürt Medresesi Camia’da tamamlayan İsmail, burada fizik ve sibernetik alanlarında yoğunlaştı ve halen kullanılmakta olan ve aşılmamış onlarca buluşa imza attı. Kürt Zengilerin hakimiyeti altında yaşayan Ebul İz, bir süre sonra Artukoğulları’nın daveti üzerine Diyarbakırda yaşadı. İsmini de yaşadığı şehirden alan El-Cezerî Batı literatüründe M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de robotikle ilgili bilinen en eski kayıt, da Cezeri'ye âittir. Bu nedenle konuya ilişkin literatür üzerinde bir değerlendirme yapmak büyük bir gerekliliktir. Bu çalışmada El-Cezeri üzerinde yapılan çalışmalar özetlenmiş, tartışılmış ve genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Böylece bu dahi bilim insanı daha doğru bir şekilde sonraki nesillere aktarılmış olacak ve hakkındaki bilgiler daha doğru ve güvenilir şekilde literatüre kazandırılmış olacaktır. Diğer taraftan bu bilim insanına vefa borcu olarak, Şırnak ili Cizre ilçesinde “El-Cezeri Teknik Üniversitesi”nin kurulması, bölge kalkınmasına ve eğitimine katkı sağlayacaktır.Anahtar Kelimeler: El-Cezeri, Sibernetik, Robotik, Otomat, Su Saatleri.

Anahtar Kelimeler

El-Cezeri, Sibernetik, Robotik, Otomat, Su Saatleri

VANGUARD OF MECHATRONIC SCIENCE ISMAIL AL-JAZARI

Öz

Little is known about Al-Jazari, and most of that comes from the introduction to his Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices. He was named after the area in which he was born, al-Jazira - the traditional Arabic name for what was northern Mesopotamia and what is now northern Iraq and northeastern Syria, between the Tigris and the Euphrates. Like his father before him, he served as chief engineer at the Artuklu Palace, the residence of the Diyarbakır branch of the Turkish Artuqid dynasty which ruled across eastern Anatolia as vassals of the Zangid rulers of Mosul and later Fatimid general Saladin. Al-Jazari was part of a tradition of craftsmen and was thus more of a practical engineer than an inventor who appears to have been “more interested in the craftsmanship necessary to construct the devices than in the technology which lay behind them” and his machines were usually “assembled by trial and error rather than by theoretical calculation.” Some of his devices were also inspired by earlier devices, such as one of his monumental water clocks being based on that of a Pseudo-Archimedes. Especially it will be very very good to establish a university with the name of “Al Jazzari Technıcal University” in Cizre of Sirnak.

Anahtar Kelimeler

Al-Jazari, El Cezeri, Sibernetic, Robotic, Automat, Water Clocks

Kaynakça

• Akman T., (1976). İlk Türk Sibernetik Bilgini Eb-Ül-İz. Bilim ve Teknik, 9, 103, 1-4.
• Aleksandr D. K., 1999 Ibn ʻArabi in the Later Islamic Tradition: The Making of a Polemical Image in Medieval Islam. SUNY Press.
• Al-Jazarí "Encyclopadia Britannica Ultimate Ref. Suite."Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
• Bir A., (1977). Eb-ü-İz al Gazari’nin Otomatlar Kitabı. Bilim ve Teknik, 110, 1-3. Biographical Dictionary of the History of Technology Al-Jazari, Ibn Al-Razzaz
• Coomaraswamy A.K. 1924. The Treatise of al-Jazari on Automato. Museum of Fine Arts, Boston.
• Dirik M. Bilgisayar/sibernetik/özdevinimli makinalar sahasındaki İcatlarıyla cizreli ebul-iz . Şırnak Üniversitesi Cizre Sempozyumu, 2012
• Ebu'l-İz El-Cezerî: Sibernetik bilimin öncüsü, Artuklu Sarayı - XIII. asır:14 Mart 1986. Ebü'l-Izz El Cezerî Kongresi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Hayes J. R, 1983. The Genius of Arab Civiliz:Source of Renaissance. 2nd edition. p. 205. MIT Press.
• Hill D.R., (1974). Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap. Tıpkı Basım, Kültür Bakanlığı Yayınları 1207, Bilim ve Teknoloji Dizisi 2, Ankara 1990.
• Konyalı İ.H. (1969). 8 Asır evvel Türk sarayları makineleşti. Kara-Amid, 2(5): 2- 7.
• Korkutata Y., (2013). El-Cezerî ile yapılan çalışmaların değerlendirilmesi, cilt 4 sayı 1, pp.37-49, Nisan 2013, D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Kumar V., (2010). 50 Years of Robotics. IEEE Robotics &Automation Magazine. 17, 56-65
• Kucukaksu, S., (2009).Wiley Periodicals. Artificial Organs 33, 8, 585– 586.
• Li Guo, 1998 Early Mamluk Syrian Historiography. Vol.1.
• Marco C, 2007. Distinguished Figures in Mechanism and Machine Science: Their Contributions and Legacies. Vol. 1. P6. Springer.
• Muhammad S, 850 Kitáb Al-Hiyal الحيل كتاب.Traslated and annotated by Donald R. Hill, 1978
• Norman S, 1974 The Arabian Legacy.New Scientist, April 4, 1974 ISSN 0262-4079.
• Rtefstahl R. M., (1929). The date and provenance of the Auto miniatures, The Art Bulletin XI, 206-215.
• Sahin A., (2004). Progress and recent trends in wind energy. Progress in Energy and Combustion Science 30, 501–543.
• Schmidt W., (1899). “ Liber Philonis de Ingeniis Spiritualibus”. Heronis Alexandrini Opera, I, 458-489, Leibzig .
• Sen Z., (2000). Rüzgar türbini tarihi gelişme süreci. III. UTES. Istanbul, Turkey, 375– 384.
• Tekeli S., Dosay M., Unat Y., (2002). Cezeri, el-Câmi beyne’l-İlm ve’l-Amel en-Nâfi Fî Eş-ınaâti’l-Hiyel. Türk Tarih Kurumu (Türkçe).
• Temiz M., (2012). Ön Rönesans Döneminde Fizik ve Fen Bilimleri. Denizli.
• Unat Y., (2004). Cumhuriyet Dönemi Türk Teknoloji ve Mekanik Tarihi Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2, 4, 233-263.
• Uzun A., (2011). İsmail El Cezeri ve Otomasyon Sistemleri. Konya Kültür A.Ş.
• Yaşın A., (2006). Ebul-İz El-Cezeri. http:// www.abdullahyasin.org/ebul-z-elcezeri