DESTANLARDA ESKİ TÜRK KÜLTLERİ ve İSLAM (“MANAS DESTANI” ÖRNEĞİ)

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 6-7, 1 - 11, 27.12.2016

Abdülselam Arvas

Öz

Bu çalışmada Türk dünyası için çok önemli bir eser
olan Kırgızların “Manas Destanı” üzerine bir inceleme yapılmıştır. İncelemede destanın
Radloff, Orozbakov ve Karalayev gibi üç varyantı temel alınmıştır.  Destanlar zaman içerisinde zamana, mekâna ve
anlatıcıya bağlı olarak bünyelerine yeni unsurlar alabilmektedir. Bu husus,
“Manas Destanı”nında da gözlemlenmektedir. Nitekim “Manas Destanı”nda Türklerin
eski kültlerinden olan tözler ervaha dönüşmüştür. Yine destanda boy ataları,
dinî kimliği olan kişiliklere evirilmiştir. Çok eski bir gelenek olan ölüye
yemek verme ise yerini İslami bir veçhe kazanan aş törenine bırakmıştır. Bu
araştırmada söz konusu unsurlardan eski Türk inançlarına ait “atalar kültü”
gibi eski ananelerin değişik biçimlerine ve bunların İslamileşmesine dikkat
çekmeye çalışılmıştır. Kısaca bu makalenin amacı “Manas Destanı”nda yer alan
Eski Türk kültlerinden bazılarını ele almak ve bunların destanda İslamî hâle dönüşüp
dönüşmediğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkler, İslam, kült, Manas, destan

Kaynakça

• Demir, Alpaslan. (2003). Manas Bibliyografyası Denemesi: Türkiye’de Manas Çalışmaları, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 6, s. 59-80.
• İnan, Abdülkadir. (1998). Makaleler ve İncelemeler, TTK Yayınları, Ankara.
• Jirmunskiy, V. M. (2011). Türk Kahramanlık Destanları/I., II. Bölüm, Çev.: Mehmet İsmail-Hülya Arslan Erol, TDK Yayınları, Ankara.
• Karıpkulov, A. (1995). Manas Ensiklopediya, Muras Yayınevi, Bişkek.
• Koyçuyev, T. K. vd. (1995). Manas (Sagımbay Orozbakov Varyantı), I-II-III-IV. c., Kırgızstan Yayınevi, Bişkek.
• Temur, Nezir. (2011). Folklor ve İdeoloji, TKAE Yayınları, Ankara.
• Thompson, Paul. (1999). Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih, Çev.: Şehnaz Layıkel, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tosh, John. (2005). Tarihin Peşinde-Modern Tarih Çalışmalarında Hedefler, Yöntemler ve Yeni Doğrultular, Çev.: Özden Arıkan, Tarih Vakfı Yayınları, Ankara.
• Türkçe Sözlük. (2005). TDK Yayınları, Ankara.
• Yıldız, Naciye. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller, TDK Yayınları, Ankara.
• Akmataliyev, Abdıldacan vd. (2007). Kırgız Destanları-6/Manas Destanı, Çev.: Fikret Türkmen-Şurubu Uraimova, TDK Yayınları, Ankara.
• Caynakova, Aynek vd. (1995). Manas (Sayakbay Karalayev Varyantı), I-II-III. c., Kırgızstan Yayınevi, Bişkek.
• Cusupov, Keneş vd. (1992). Uluu Manasçı Sagımbay, “Ala-Too” Curnalı, Bişkek.