OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA BASININ DOĞUŞU VE II. MEŞRUTİYETE KADARKİ GELİŞİMİ

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 6-7, 27 - 39, 27.12.2016

Kazım Benek

Öz

Osmanlı basın hayatı 1831 yılında çıkarılan Takvim-i Vekayi
ile başlamıştır. Gazetecilik başlangıçta Sultan II. Mahmut döneminde başlayan,
devleti yeniden yapılandırma çalışmalarının bir parçası olarak görülmüştür.
Savaş alanında yaşanan yenilgiler ve 1829 Edirne atlaşmasından sonra yeniden
yapılandırma amacıyla kurulan Islahat meclisinin bu konudaki önerisi II. Mahmut
tarafından uygun bulunmuş ve ismini de kendisi koyarak ilk gazetenin çıkmasına
vesile olmuştur. Bilgi amaçlı olarak çıkarılmaya başlanan ilk gazete sonraki dönemlerde
özel sermayenin devreye girmesiyle gelişmeye ve devlet tekelinden çıkmaya
başlamıştır.

William Churchill tarafından çıkarılan 1840 tarihli Ceride-i
Havadis yarı resmi hüviyetiyle Osmanlı basın tarihi açısından önemli bir yere
sahiptir. 1860 tarihi ise Osmanlı gazeteciliği için bir dönüm noktası olmuştur.
Agâh Efendi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval ilk özel sermayeli gazetedir.
Bu tarih itibari ile gazetecilik ve basın, devlet tekelinden çıkmış 1862'de Şinasi
tarafından kurulan Tasvir-i Efkâr ile daha da güçlenmiştir.

İlk özel sermayeli gazetelerin çıkma tarihi aynı zamanda
devletin kendi eliyle çıkardığı gazeteler ve basın ile mücadele etme döneminin
de başlangıcıdır.

Bu çalışmada
Osmanlı Devletinde ilk gazetenin basımından, II. Meşrutiyet dönemine kadarki
Osmanlı basın hayatı işlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Basın, Osmanlı Devleti, Tanzimat, II. Mahmut, Sansür

Kaynakça

• AKBULUT Uğur , “Osmanlı Basın Tarihine Bir Katkı:Gazetelerin Yayınlanma Amaçları Üzerine (1831-1876)”, Turkish Studies –İnternational Periodical Fort he languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume VIII/V Spring , Ankara 2013, p. 31-57.
• AYDÜZ Salim, “Mekteb-i Fenn-i Nücüm”, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, Milletlerarası Kongresi Tebliğleri 12-15 Nisan 199, İstanbul 2001, s. 335-346.
• BAĞÇECİ Yahya, “İsyandan İtaate; Kavalalı Mehmet Ali Paşa Babıâli İlişkileri (1841-1849)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. VII, S.32, 2014, s. 219-231.
• BUDAK Ali, “Fransız Devrimi’nin Osmanlıya Armağanı: Gazete, Türk Basınının Doğuşu”, Turkish Studies, C.VII, 2012, s. 664 -681.
• CEYLAN Ayhan, “Tanzimat Dönemi Basın ve Yayımında Hukuki Düzen”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 1, Bahar 2006, s.139-155.
• ÇELİK Hüseyin, “Muhbir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXI, İstanbul 2006, s. 32-34.
• DEMİR Kenan, “Osmanlı’da Basının Doğuşu ve Gazeteler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, Nisan 2014, s. 57-88.
• DEMİR Şerif, “İktidar-Basın İlişkilerinin Osmanlı Devletinde Görünümü (1831-1918)”, The Journal Of Academic Social Sciense Studies, S. 33, Bahar 2015, s. 367-377.
• DOĞANER Yasemin, “Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. XXIX, S. 1, Haziran 2012, s. 109-121.
• KARAMAN Mehmet Ali, “Osmanlı Modernleşmesinde Basın”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 32, Ağustos 2014, s. 132-142.
• KOCABAŞOĞLU Uygur – BİRİNCİ Ali, “Osmanlı Vilayet Gazete ve Matbaaları Üzerine Gözlemler”, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S. 2, 1995, s. 101-122.
• KOLOĞLU Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yay., İstanbul 2006.
• ÖLKER Perihan, “Ceride-i Havadis ve Hakayıkul Vekayi Gazetelerinde Trük Dili İle İlgili İki Yazı”, Turkish Studies İnternatıonal Periodical For The Languages,Literature And History Of Turkish Or Turkic, Volume VIII/IX, Summer, Ankara 2013, p. 2021-2033.
• ÖNER Sema, “Türk Basınının İlk Resmi Gazetesi Takvim-i Vekayi'de Padişah Portresine İlişkin Haberler”, Yıldız Teknik Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, s.149-168.
• ŞEBER Nurdan İpek, “Namlunun Ucundaki Padişah: II. Abdülhamit’e Karşı Planlanan Suikastlar”, Türkiyat Mecmuası, C.XXII, Bahar 2012, s.32-59.
• TOPUZ Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul 2005.
• YÜKSEL Hakan, “Osmanlı İmparatorluğu'na Matbaanın Girişi ve Toplumsal Yankıları”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.