KURBANCAN’IN AĞITLARI

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 622 - 641, 26.12.2017

Gülnisa Aynakul

Öz

1876’da Çar II. Aleksander’in manifestosuyla Hokand Hanlığı
ortadan kaldırıldıktan sonra Kurbancan Datha oğulları Abdullahbek, Ömerbek,
Mamatbek, Hasanbek ve Alay Dağlık bölgesinin Kırgızları ile, yetersiz askeri
gücü ve silahlarına rağmen Rusya devletinin sömürgecilik siyasetine karşı
şiddetli direniş göstermişlerdir. Ala Dağları’nın kahraman halkı, mevcut
imkânlar dahilinde Rus silahı ve Rus savaş teknolojisine karşı daha fazla karşı
koyamayacaklarını, direnişin artık fayda sağlamayacağını anladıktan sonra Rus
hakimiyetine boyun eğmişlerdir. Kurbancan Datha’nın Kırgızlar arasındaki büyük
itibarı, halk üzerindeki tesiri Rus idarecilerini hep kuşkulandırmıştır. Bundan
dolayı Rus idarecileri Kurbancan Datha ve oğullarını cezalandırmak üzere
Datha’nın oğlu Kamçıbek’e iftira atarak idama mahküm ettikleri gibi diğer
oğullarını da Sibirya’ya sürgüne göndermişlerdir. Alay Kırgızları, Kamçıbek ve
diğer Beyleri bulundukları zindandan kaçırarak Ruslara karşı tekrar savaşmaya
hazır olduklarını, Datha’dan emir ve işaret beklediklerini belirtmişlerdir.
Fakat Kurbancan böyle zor, karmaşık durumda da hislerine yenik düşmemiş, devlet
adamı olmanın getirdiği büyük sorumluluğu üstlenerek öz evladının hayatı söz
konusu olmasına rağmen, devleti ve milletinin yüksek çıkarlarını üstte tutmayı
bilmiştir. Datha Kırgız halkı ve devletinin
bekası için öz oğlunu feda ederek milletini büyük katliamdan kurtarmıştır.
Kurbancan acı kaderini, dayanılması zor üzüntülerini şiirlere, ağıtlara
dökmüştür. Onun bu ağıtları, benzer sıkıntılar içinde aynı kaderi paylaşan tüm
Kırgız halkı arasında çok rağbet görmüş, bütün Kırgız halkı tarafından sevilerek
benimsenmesine yol açmıştır. Datha, halkı
için verdiği mücadelesi, vatanperverliği, büyük fedakârlığı, ağıtları, şiirleriyle
tüm Kırgız halkının kalbinde taht kurmuştur.

Bu çalışmada
Kırgız ve Türkistan tarihinde büyük tarihi şahsiyet, kadın lider olarak bilinen
Kurbancan Datha’nın ağıtlarından, şiirlerinden örnekler verilerek Kurbancan’ın
manevi yönü, aile hayatı, halkına olan sevgisi, duyguları incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kırgız Kültürü, Ağıtlar, Kadın Liderler

Kaynakça

• АБДЫЛДАЕВ, Э. А., “Алай”, Карыпкулов А., (Башкы Редактор), МАНАС. Энциклопедия, T. I, Мурас, Бишкек, 1995, s. 194. АСАНКАНОВ, А., (Башкы Редактор), Кыргыз Республикасынын Тарыхы. Жогорку Окуу Жайлары Үчүн Окуу Китеп, Кыгызстан Басма Үйү, Бишкек, 2000. АРСТАНБЕКОВА, Б., Курманжан Датка. Тарыхый Поэма, Турар, Бишкек, 2015. AYNAKULOVA, G., “Alay Dağlarının Melikesi Kurbancan Datha (1811-1907)”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Bilgisi, 2011, 8, s. 217-230. БАБАБЕКОВ, Х., “Курманжан Датканын Ыр Сабактары”, Кыргызстан Аялдары, 1989, 12, s. 3-9. ГАЛИЦКИЙ, В. ve ПЛОСКИХ, В., Старинный Ош, Издательство Илим, Фрунзе, 1987. ВАЛИХАНОВ, Ч. Ч., “Записки О Кокандском Ханстве”, Валиханов, Ч. Ч., Собрание Сочинений в 5-ти Томах, T. I, Баур, Алма-Ата, 1985. ИЛЬЯСОВ, С. И., (Башкы Редактор), История Киргизской ССР, T. 2, Кыргызстан, Фрунзе, 1986. КАКЕЕВ, А. ve ПЛОСКИХ, В., (Башкы Редактор), Горная Царица Курманджан и Её Время. Благотворительный Фoнд Курманджан Датки, Илим, Бишкек, 2002. KANAR, M., Farsça-Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, İstanbul, 2000. КАРАСАЕВ, Х., Камус Нама, Шам Басмасы, Бишкек, 1996. МАМЫТОВ, С., “Новые Сведния Об Алайской Царице”, Фергана Долина Дружбы и Взаимосогласия, Кыргызстан, Бишкек, 1998. МУСТАФАЕВ, Э. М. VE ЩЕРБИНИН, В. Г., Русско-Турецкий Словарь. Büyük Rusça-Türkçe Sözlük, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul- Русский Язык, Москва, 1996. ОРУЗБАЕВА, Б. Ѳ., (Башкы Редактор), Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы. Энциклопедия, Кыргыз ССР ИА Кыргыз ССР Басма, Полиграфия Жана Китеп Соода Иштери Боюнча Мамлекеттик Комитети, Фрунзе, 1983. ѲМҮРБЕКОВ, Т. Н. ve ЧОРОТЕГИН, Т. К., Кыгыздардын Жана Кыгызстандын Жаңы Доордогу Тарыхы. (XVII-XX Кылымдардын Башы), Кыгызстан, Бишкек, 1995. ӨМҮРЗАКОВА, Т., Курманжан Датка; Доор Инсан Ишмедүүлүк, Кыгызстан, Бишкек, 2002. ПЛОСКИХ, В., (Главный Редактор), История Кыгызов (Досоветский Период), МП Табылга, Бишкек, 1992. ____________., Киргизы и Кокандское Ханство, Илим, Фрунзе, 1977. ТЕРЕНТЬЕВ, М. А., “История Завоевания Средней Азии”, Терентьев, М. А., Собрание Сочинений в 3-х томах, Т. I, Наука, СПб., 1906. УРСТАМБЕКОВ, Б. ve ЧОРОЕВ. Т. K., Кыргыз Тарыхы. Кыскача Энциклопедиялык Сөздүк (Мектеп Окуучулары Үчүн), Мектеп, Фрунзе, 1990. УСУБАЛИЕВ, Б., “Керемет Ааламы”, Арстанбекова, Б., Курманжан Датка. Тарыхый Поэма, Турар, Бишкек, 2015, s. 3-10. ЮВАЧЕВ, И. П., “Курманжан Датка Алайлык Кара-Кыргыздардын Канышсы”, Кыргыздар, Кыгызстан Басмасы, Бишкек, 1991, s. 241-263. ЮДАХИН, К. К., Кыргызча-Орусча Сөздүк. Киргизско-Русский Словарь, Т. II, Главная Редакция Киргизской Советской Энциклопедии, Фрунзе, 1985.