TÜRKÇE VE ALMANCADA DİLBİLGİSEL YERLEŞTİRME KATEGORİLERİ VE DİL ÖĞRENİMİNE YANSIMASI

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 13, 167 - 192, 28.06.2019

Tahir Balcı

Öz

Türkçe ve
Almanca köken açısından farklı dil ailelerine ait oldukları gibi yapısal açıdan
da birbirlerinden oldukça uzaktır. Dolayısıyla anadili Türkçe olup da Almanca
öğrenmek isteyenlerin karşılaşacağı en önemli sorunlardan birisi Türkçe ve
Almancadaki dilsel yerleştirme (sprachliche Lokalisation) sorunudur. Zira
dilleri temel unsuru olan sözcüklerin içeriği anlambirimcik demetinden
oluşmaktadır ve bu anlambirimciklerin iki dil arasında eşdeğer kabul edilen
sözcükler bağlamında nicel ve nitel olarak dağılımı büyük farklılıklar
gösterebilir. Bu farklılıklar yanlış aktarım yapma olasılığını artırmaktadır.

Sözü edilen
konu bağlamında aklımıza gelen ilk sorun Almancada yalın (Nominativobjekt),
belirtme (Akkusativobjekt), yönelme Dativobjekt), tamlayan durumuyla
(Genitivobjekt) ve bunların altkolu olarak görülebilecek ilgeçli durumlarla
kullanılan eylemler varken, Türkçede Genitivobjekt alan eylemler
bulunmamaktadır; sonilgeçle kullanılan eylemlerin sayısı yok denecek kadar
azdır, hatta Türkçe dilbilgisi kitaplarında bunlar söz konusu bile edilmez.
Buna karşılık Almancada olmayıp da Türkçede çok işlek olan nesne türleri
mevcuttur. Mesela Türkçede bulunma (Lokativobjekt), çıkma (Ablativobjekt) ve
birliktelik (Komitativobjekt) ile kullanılan eylemler çoktur. Türkçe ve
Almancada karşılıklı olarak bazı durum kategorilerinin olmaması, temsil
ettikleri anlamın başka dilsel biçimlerle karşılandığı ve bunun potansiyel bir
hata kaynağı olacağı anlamına gelmektedir.

İşte dilsel
yerleştirme sorunu bu açıdan çok büyük önem kazanmaktadır. Örnek olarak yer
(Ort, Lokalisation) anlamı taşıyan ve eşdeğer kabul ettiğimiz Türkçe – Almanca
eylem çiftinin yer kavramını dilbilgiselleştirme biçimi aynı olmayabilir. İleri
düzeyde Almanca bilen Türkler bile bu sorunu yaşayabilmektedir. Örneğin Almanca
Hüseyin hatte sich an seinem Vater angeklammert tümcesindeki eylemi
(anklammern) duruk (lokal, Ruhe) bir eylem olarak sınıflandırırken, Türk dili
Hüseyin babasına yapışmıştı tümcesindeki yapışmak eylemini dinamik
(direktional, Bewegung) olarak sınıflandırır.

Konumuz 67
öğrenciye uygulanan 48 tümcelik çeviri testi bağlamında araştırılmıştır. Sonuç olarak Almanca ve Türkçe arasında dilsel
yerleştirme algısının oldukça farklı olduğu ve Almanca öğretiminde buna yönelik
önlemler alınması gerektiği saptanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Almanca eğitimi, Türkçede Durumlar, Almancada Durumlar, Derin Durumlar

Kaynakça

• Balcı, U. (2012): Wechsel der Diathese im Türkischen und im Deutschen: Gemeinsamkeiten und Unterschiede in der Passivierung. Klagenfurter Beiträge zur Sprachwissenschaft 37-38. S. 7-21.
• Balcı, U. (2013): Direkte und indirekte Objekte im Deutschen und im Türkischen. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8 (1), 871-879.Banguoğlu, T. (2007): Türkçenin Grameri.8. Baskı. TDK Yayınları, No: 528. Ankara.
• Duden (1984): Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. 4., neu bearb. und erweit. Auflage, hrsg. von der Dudenredaktion. Dudenverlag. Mannheim. (Der Duden; Bd. 4).
• Dürr, M./Schlobinski, P. (2006): Deskriptive Linguistik. Grundlagen und Methoden. Vandenhoeck&Ruprecht. Göttingen.
• Ergin, M. (1988): Türk Dil Bilgisi. Bayrak Basım / Yayın / Dağıtım. İstanbul.
• Erben, J. (1984): Deutsche Syntax. Eine Einführung. Peter Lang. Bern u.a.
• Gencan, T. N. (2001): Dilbilgisi. Ayraç Yayınevi. Ankara.
• Grießhaber, W. (1999): Die relationierende Prozedur. Zu Grammatik und Pragmatik lokaler Präpositionen und ihrer Verwendung durch türkische Deutschlerner. Wazmann Verlag. Münster.
• Interessensяäume (2019): Interessensяäume. Klassiker der Raumthematik. https://www.european-spaces.eu/1-archiv/kant-immanuel-drei-texte-ueber-den-raum/#_ftnref8 (Erişim tarihi: 01.02.2019).
• Kant, I. (2019): Von dem ersten Grunde des Unterschiedes der Gegenden im Raum. http://gutenberg.spiegel.de/buch/von-dem-ersten-grunde-des-unterschiedes-der-gegenden-im-raum-3503/1 (Erişim tarihi: 01.02.2019).
• Korkmaz, Z. (2003): Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). TDK Yayınları: 827. Ankara.
• Uslu, Z (2016): Türkçe-Almanca Karşılaştırmalı Temel Dilbilgisi, 2. Basım., Anı Yay., Ankara.