19.YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA SİİRT SANCAĞINDA KAMU GELİR KAYNAĞI OLARAK MEMLEHALAR

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 14, 304 - 316, 18.12.2019

Abdurrezzak Çelik Mehmet Dağ

Öz

Geçmişten günümüze tuz önemli bir besin kaynağı olmasının
yanında gıda alanında çeşitli işlevlere sahip olması nedeniyle devletlerin
ilgisine konu olmuştur. Osmanlı Devleti'nde de tuz önemli bir kamu gelir
kaynağı olarak görülmüş ve tuz üretimi ile satışına ilişkin çeşitli
düzenlemeler getirilmiştir. Memleha adı verilen üretim yerlerinde tuz üretimi
yapılmış ve 1862 tarihli Tuz Nizanmamesi ile memlehalar kamu açısından mali
tekel geliri sağlayan bir kaynak olarak değerlendirilmiştir.

Bu çalışmada
Osmanlı Devleti'nin resmi kayıtlarında Siirt Sancağı özelinde memlehaların
19.yüzyılın ikinci yarısı itibariyle bir kamu gelir kaynağı olarak sahip olduğu
önem ve işlevler hakkında bilgi verilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla Osmanlı
Devleti tarafından bastırılan salnameler tasnif edilmiştir. Salnamelerden ve
diğer arşiv belgelerinden elde edilen bilgilere göre ele alınan dönemde
memlehalar kamu borçları açısından önemli bir finansman kaynağı olarak görülmüş
ve buna göre kanuni düzenlemeler getirilerek memleha gelirlerinin
devamlılığının sağlanması hedeflenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Siirt, Memleha, Salname, Kamu Gelirleri

Kaynakça

• Ayman Güler, B., (2016), “Yönetimde Özerklik Sorunu: Duyunu Umumiyei Osmanlı Meclisi İdaresi 1881–1948”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, S. 1, Ankara, s. 97-121.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
• BOA, ML. VRD. d. 2777 (H) 29 Z 1276, (18 Temmuz 1860)
• BOA, A. MKT. MHM. 240/6, (H) 16 Ra 1279, (11 Eylül 1862).
• BOA, A. MKT. MHM. 294/90, (H) 12 L 1280, (21 Mart 1864);
• BOA, A. MKT. MHM. 295/90, (H) 25 L 1280, (03 Nisan 1864).
• BOA, DH. MKT. 1443/12, (H) 06 Z 1304, (26 Ağustos 1887).
• BOA, Y. PRK. UM. 11/21, (H) 04 Ca 1308, (15 Ocak 1891)
• BOA, DH. MKT. 353/60, (H) 19 N 1312, (03 Mart 1895).
• BOA, BEO. 2853/213928, (H) 24 R 1324, (17 Haziran 1906)
• Coşkun, N. (2018). Sivas Devlet Yıllıklarına Göre XIX. Asırda Tuz Madenleri. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,7(1), 379-391.
• Cuinet, V. (1891), La Turquie D'asie: Géographie Administrative Statistique Descriptive Et Raisonnée De Chaque Province De L'asie-Mineure, Ernest Leroux, Editeur, Paris.
• Düstur (Tertip 1), Birinci Cilt, İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi, Açık Erişim TBMM Kütüphanesi (https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/67), E. T: 12.12.2017, Hicri 1289 (M 1872).
• Erin, N., (2003). “18. Yüzyılda Erzurum Tuzları: Osmanlı Tüketim Malları Tarihine Bir Katkı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 21, Erzurum, s. 219-229.
• Gülbahar Ö., 1997.Bitlis (1892, 1898, 1899, 1900 Tarihli Vilâyet Sâlnâmeleri’ne Göre Merkez Sâncağı), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van
• Gürsoy B., (1984) “100. Yılında Duyun-u Umumiye İdaresi Üzerine Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 40, S. 1-4, İstanbul s. 17-59.
• İzgöer, A. Z., (2005). Osmanlı Salnamelerinin Şehir Tarihi Bakımından Önemi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), 539-552.
• Kasım, E., (2016). “1862 Tarihli Tuz Nizamnamesi ve Önemi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 7, Ankara, s. 2-30.
• Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1288/1871.
• Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1290/1873.
• Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1292/1875.
• Salname-i Vilayet-i Bitlis, Bitlis Vilayet Matbaası, Bitlis, 1318/1890.
• Salname-i Vilayet-i Bitlis, Bitlis Vilayet Matbaası, Bitlis, 1310/1892.
• Salname-i Vilayet-i Bitlis, Bitlis Vilayet Matbaası, Bitlis, 1316/1898.
• Salname-i Vilayet-i Bitlis, Bitlis Vilayet Matbaası, Bitlis, 1317/1899.
• Seçkin, B. S. (2006). Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi, İstanbul Siirtliler Derneği, İstanbul
• Sorgun, M. T., (1972), İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş-Kütülamere Kahramanı Halil Paşa’nın Anıları, 7Gün Yayınları, İstanbul.
• Yapıştıran, C., (2013). 19. Yüzyıl İkinci Yarısında Bitlis ve Tütün, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul