DENEYSEL EDEBİYAT YÖNÜYLE MÜSTAKİL BİR ŞİİR RİSÂLESİ: CEMÂLÎ’NİN (BÂYEZÎD) ER-RİSÂLETÜ’L-‘ACÎBE Fİ’S-SANÂYİ’ VE’L-BEDÂYİ’ ADLI ESERİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 16, 431 - 480, 30.12.2020

Özkan Ciğa

Öz

Çeşitli ulusların edebiyat tarihleri incelendiğinde her dönemin kendine özgü bir sanat veya söylem kaygısının olduğu görülür. Bu kaygıyı bir vazife bilinciyle üstlenen dönemin edipleri kendi sanatlarını icra etme sürecinde farklı teknikleri kullanarak eserlerini oluşturma gayreti içerisinde bulunurlar. Yeniliğe açık bir şekilde eserlerinde yeni mazmûn, mefhûm veya imge peşinde koşar; müdekkik bir araştırmacının titizliğiyle kelimeler veya harfler üzerinde çeşitli denemeler yapar ve sürekli en iyisini kaleme alma çabasında olurlar.
Bu çaba içerisinde bulunan ediplerden biri de Cemâlî’dir. Asıl adı Bâyezîd olan Cemâlî, XV. yüzyıl dîvân şairlerindendir. Aynı yüzyılın büyük şairleri arasında yer alan Şeyhî’nin kız kardeşinin oğlu olarak Karaman’da doğmuştur. Eserlerinden ve çeşitli biyografik kaynaklardan hareketle kendisinin iyi bir tahsil gördüğü, Arapça ve Farsçayı iyi bir şekilde öğrenip her üç dili ustaca kullanarak şiirler kaleme aldığı bilinmektedir. Cemâlî’nin eserleri üzerine yapılan incelemelerde, onun iyi bir nazım tekniğine sahip olduğu, şiirlerinde farklı teknikleri kullanmayı sevdiği bilgisi paylaşılır. Şiirlerinde muhtelif edebî sanat kullanmasının yanı sıra harfler ve kelimelerle çeşitli söz oyunları yapan Cemâlî, üstün şairlik yeteneğine karşın yaşadığı dönemde büyük bir üne kavuşamamıştır.
Cemâlî’nin, birbirinden değerli eserleri arasında yer alan “Er-Risâletü’l-Acîbe Fi’s-Sanâyi’ Ve’l-Bedâyi’” müstakil bir deneysel/görsel şiir risâlesi olma hüviyetini taşır. İlkin Fuad Köprülü’nün, sonraları Faruk Kadri Timurtaş’ın haber verdiği bu eserin bir nüshasının Cambrige Üniversitesi Kütüphanesi İslam Yazmaları’nda olduğu bilinmektedir. Eserde, yer alan bilgiye göre söz konusu risâle, dönemin hükümdarı olan Fatih Sultan Mehmed’e bir medhiye niteliğinde kaleme alınmıştır. Eser, toplam 18 varaktan oluşmaktadır. Bu çalışmada, eser etraflıca incelenerek asıl metin transkripsiyon harflerine aktarılmış olup metnin tıpkıbasımı sona eklenmiştir

Anahtar Kelimeler

Dîvân Şiiri, XV. Yüzyıl, Cemâlî, Deneysel Edebiyat

Kaynakça

• Akyüz, Hayri (1954). “Onbeşinci Yüzyıl şairlerinden Cemâlî’nin Hümâ vü Hümayûn Adlı Eseri Hakkında Birkaç Söz”. Türk Folklor Araştırmaları III (54): 856-857.
• Canım, Rıdvan (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Yay.
• Derdiyok, İ. Çetin (1994). “Fâtih Devri şairlerinden Cemâlî’nin Dîvânı’nda Yer Alan İki Tarih”. Türk Kültürü (375): 434-437.
• Derdiyok, İ. Çetin (1988). Cemâlî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Derdiyok, İ. Çetin (1998). Cemâlî, Miftâhü’l-Ferec (Tenkitli Metin). Adana: Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları.
• Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. Ty. 3289. vr. 24a.
• Hıfzı Tevfik, H. İhsan, H. Ali (1926). Türk Edebiyatı Numûneleri. İstanbul.
• Horata, Osman (1991). “Cemâlî’nin Hayatı ve Eserleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (8): 5l-83.
• Horata, Osman (1990). Cemâlî, Hümâ vü Hümayûn (Gülşen-i Uşşâk). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Horata, Osman (1993). “Cemâlî’nin Hümâ vü Hümâyûn Mesnevisi”. Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi (7): 281-306.
• Horata, Osman (2002). “Cemâlî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: AKM Yay. 429-432.
• Horata, Osman (e-kaynak 2013). “Cemâlî, Bâyezîd”. TEİS. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-bayezid.
• Kut, Günay (1993). “Cemâlî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 316.
• Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. II. İstanbul.
• Okuyucu, Cihan (2000). “Cemâlî ve Miftâhu’l-Ferec’i”. Kütahyalı Şairler Sempozyumu. 4-5 Haziran 1998. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Yay. 178-194.
• Şenödeyici, Özer (2009). “Osmanlının Görsel Şiirleri III, Trajedi’nin Gölgesinde Hüner Gösterisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Volume 2/6 Winter 2009, s. 586-592.
• Şenödeyici, Özer (2012). Osmanlının Görsel Şiirleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Timurtaş, F.K. (1951). “Fatih Devri şairlerinden Cemâlî ve Eserleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV (3): 189-213.
• Türk Ansiklopedisi (1960). C. X. “Cemâlî”. l45-146.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. II. “Cemâlî”. 38-39.
• Yıldız, Osman (1992). Cemâlî-i Karamanî: Miftâhu’l-Ferec, Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini I-II. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Yıldız, Osman (1996). “Cemâlî-i Karamânî ve Miftâhu’l-Ferec’i”. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi (2): 271-292.