Turkey's Economy-Politics: Analysis of The Structure of Power and Capital Through Ombudsman-Like Institutions (1960-2000)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 211 - 222, 30.12.2023

Kadir Caner Doğan

https://doi.org/10.53586/susbid.1385946

Öz

Ombudsman and ombudsman-like institutions are structures that essentially work as a guarantee of democracy, human rights and the rule of law, and have become more like friends of the public by solving basic public problems. On the other hand, it is seen in the historical process that capitalism is restructured in every crisis period and organized with its own form of production. As a matter of fact, it has been observed that capitalism in Turkey was structured within the framework of different centers of power and capital in different periods, after the crises it experienced and during its maturation phase. While Turkey had a capitalist structure in which the state-oriented bureaucracy was active from the 1960s to the 1980s; from the 1980s to the 2000s, a mode of production was transitioned to where the private sector-oriented political institution was dominant. Therefore, politics-bureaucracy relations are also important in terms of economy and politics. Institutions such as the ombudsman exemplified in this study also continued their development by identifying with the logic of capital accumulation and the power bloc, which was experienced as a manifestation of participation, democracy and transparency in this period. The reason why this study is examined through ombudsman-like institutions rather than directly through ombudsman is that these are the source of the basic organs of the state, especially political and administrative structures, as they have deep ties with the capitalist power blocks and capital production processes of the state. The aim of this study, in general terms, is to establish a relationship between the forms of capital production accumulation, the axis of power and ombudsman-like institutions in Turkey. The method of the study is literature Survey.

Anahtar Kelimeler

Capital accumulation regime, power bloc, Capitalism, Turkey, Ombudsman-like institutions

Türkiye’nin Ekonomi-Politiği: İktidar ve Sermaye Yapısının Ombudsman Benzeri Kurumlar Üzerinden Analizi (1960-2000)

Öz

Ombudsman ve ombudsman benzeri kurumlar, asıl olarak demokrasinin, insan haklarının ve hukukun üstünlüğünün güvencesi olarak çalışan ve temel kamusal sorunları çözerek halkın dostu olan yapılardır. Diğer yandan, kapitalizmin her kriz döneminde yeniden yapılandığı ve kendine has bir üretim biçimi ile örgütlendiği tarihsel süreçte görülmektedir. Nitekim Türkiye’de de kapitalizmin yaşadığı krizlerden sonra ve olgunlaşma evresinde farklı dönemlerde farklı iktidar ve sermaye odakları çerçevesinde yapılandığı gözlenmiştir. Türkiye’de 1960’dan 1980’li yıllara kadar devlet odaklı bürokrasinin etkin olduğu bir kapitalist yapılanma görülürken; 1980’li yıllardan 2000’li yıllara ise özel sektör eksenli siyaset kurumunun ağırlıkta olduğu bir üretim biçimine geçilmiştir. Dolayısıyla siyaset-bürokrasi ilişkileri, ekonomi-politik açısından da öneme sahiptir. Bu çalışmada örneklenen ombudsman benzeri kurumlar da bu dönemde katılımın, demokrasinin ve şeffaflığın bir görünümü olarak yaşanan sermaye birikim mantığı ve iktidar bloğu ile özdeşleşerek gelişimini sürdürmüştür. Bu çalışmanın doğrudan ombudsman değil de ombudsman benzeri kurumlar üzerinden incelenmesinin nedeni, bunların devletin kapitalist iktidar blokları ve sermaye üretim süreçleriyle derin bağları bulunması üzerine devletin temel organlarına, özellikle siyasi ve idari yapılara kaynak olmasıdır. Bu çalışmanın amacı, genel hatları ile Türkiye’de sermaye üretim birikim biçimleri, iktidar ekseni ve ombudsman benzeri kurumlar arasında ilişki kurmaktır. Çalışmanın yöntemi, literatür taramasıdır.

Anahtar Kelimeler

Sermaye birikim rejimi, iktidar bloğu, Kapitalizm, Türkiye, Ombudsman benzeri kurumlar

Kaynakça

• Alpdoğan, F. F. (2023). Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomi politiği bir döngünün içerisinde mi? Kırılgan Türk ekonomisinin son otuz yıldaki krizleri. Sosyolojik Düşün, 8(1), 35-64.
• Aydilek, E. ve Kazdondu, Ş. B. (2016). Türkiye’de 1980 sonrası dönemde devlet aygıtının dönüşümü. Akademik Bakış Dergisi, 55, 173-194.
• Basmacı, M. M. (2017). Türkiye’de yeni kapitalist hegemonyanın inşası (Tez No. 480782) [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi], Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bayramoğlu, S. (2004). Yönetişim ve demokrasi ilişkisinde iktidarın dönüşüm sorunu: Türkiye’de bağımsız düzenleyici kurumlar (Tez No. 141483) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi], Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Belet, M. S. (2008). Türk kamu yönetiminde siyaset ve bürokrasi ilişkisi: Üst kurullar bürokrasisi (Tez No. 218648) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi], Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• BİMER (2013). Başbakanlık iletişim merkezi. http://www.bimer.gov.tr/Forms/pgMain.aspx.
• Buğra, A. (2010). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye’de sosyal politika. İletişim Yayınları.
• Canıtez, H. (2008). Türkiye’de 1960-1980 arasında bürokrasi siyasi iktidar ilişkisinin gelişimi (Tez No. 387968) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi], Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çavdar, T. (2011). Kamu düzeninde yerelleşme çabaları. www.solmeclis.com.
• Doğan, K. C. (2015). Postmodernizmin kamu yönetimine yansımaları: Ombudsman ve toplam kalite yönetimi yaklaşımları. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(14), 273-290.
• Doğan, K. C. (2017). Yönetişim kavramı ve Türkiye’de demokratikleşme reformları: Kamu denetçiliği kurumu (ombudsman) örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 47, 267-287.
• Doğan, K. C. (2023). Francis Fukuyama’da tarihin sonu, ideoloji ve güven kavramları: Ombudsmanı eksenine oturtmak. New Era International Journal of Interdisciplinary Social Researches, 8(18), 1-18.
• Ekzen, N. (2011). 2. beş yıllık kalkınma, IMF-Dünya Bankası planı (2000-2004) üzerine değerlendirmeler. www.ceterisparibus.net.
• Eroğlu, İ. (2006). TBMM insan haklarını inceleme komisyonu. Yasama Dergisi, 2, 32-74.
• Eryılmaz, B. (2002). Bürokrasi ve siyaset/bürokratik devletten etkin yönetime. Alfa Yayınları.
• Fendoğlu, H. T. (2011). Kamu denetçiliği (ombudsmanlık). Yetkin Yayınları.
• Gevgilili, A. (1972). Türkiye'de kapitalizmin gelişmesi ve sosyal sınıflar [tarihsel boyutlar içinde bir yaklaşım deneyi]. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 24, 45-96.
• Güzelsarı, S. (2008). Küresel kapitalizm ve devletin dönüşümü. Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• Güzelsarı, S. (2003). Neo-liberal politikalar ve yönetişim modeli. Amme İdaresi Dergisi, 36(2), 17-34.
• İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi (2013). TBMM insan haklarını inceleme komisyonu, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/source/621.asp?r=02.03.2010+09%3A19%3A14&oid=sub62&selid=53.
• Kalkışım, H. M., Doğan, K. C. ve Soylu, A. C. (2023). Türk sendikalarının 1978 ekonomik krizi karşısındaki tutumları. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(5), 641-662.
• Kazancı, M. (1992). TBMM insan haklarını inceleme komisyonu ve ülkemizde insan hakları. İnsan Hakları Yıllığı, 14(1), 47-64.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2000). Türkiye ekonomisi. Remzi Kitabevi.
• Keyder, Ç. (2011). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Kılıçbay, A. (1984). Türk ekonomisi modeller, politikalar, stratejiler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kılıçbay, A. (1995). Türkiye’de piyasa ekonomisi. İstanbul Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayını.
• Kırmızıaltın, E. (2012). 1980 sonrası Türkiye ekonomisi. Maki Basım Yayım.
• Köksal, M. (2007). Ombudsman: “Kamu hakemi”. Işık Eğitim Kültür Hizmetleri.
• Marx, K. (1997). Kapital. 3. Cilt, (A. Bilgi, Çev.), Sol Yayınları.
• Önder, Ö. (2013). Türk bürokrasisi ve bürokratik elitizm. Otorite Yayınları.
• Özata, M. ve Sevinç, İ. (2010). Türk kamu yönetiminde bilgi sistemleri ve e-dönüşüm. Eğitim Akademi Yayınları.
• Özdemir, Ş. (2012). Türkiye’nin sosyo-ekonomik dönüşümü: Batı tipi sınıflı topluma geçiş. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 1(1), 151-180.
• Özden, K. (2005). Ombudsman: Yeni yönetim anlayışı için bir model. Tasam Yayınları.
• Özden, K. (2010). Ombudsman. Seçkin Yayınları.
• Parlak, B. ve Doğan, K. C. (2021). A methodological analysis on the restructuring of social sciences in the context of ombudsman paradigm, liberal democracy and the annales school. International Social Sciences Studies Journal (SSS Journal), 6(76), 40-58.
• Patnaik, P. (2009). Bir kalkınma iktisatçısı olarak Karl Marx. (F. Şenses, Der.), Neoliberal Küreselleşme ve Kalkınma: Seçme Yazılar (s. 13-30) içinde İletişim Yayınları.
• Sancaktar, C. (2008). “Kapitalist kriz” ve “kapitalizmin krizi”. https://tasam.org/tr- TR/Icerik/956/kapitalist_kriz_ve_kapitalizmin_krizi.
• Sarıtürk, M. (2021). Post-fordizm, esneklik ve EPDK. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(21), 168-205.
• Şahin, Ç. (2008). Türkiye ekonomisinin tarihsel dönüşümleri ve krizler: düzenlemeci bir analiz. M. Dikkaya, D. Özyakışır, A. Üzümcü (Eds.), Türkiye’nin Ekonomi-Politiği: 1923-2007 (s. 207-238) içinde Orion Kitabevi.
• Şahin, Y. E. (2009). Sosyal devlet ve yönetişimci devletin kamu politikalarında yaşanan değişim: IV. ve IX. kalkınma planları örnekleri. Tematik Yazılar, Toplum ve Demokrasi, 3(5), 57-72.
• Şaylan, G. (1995). Türkiye’de kapitalizm, bürokrasi ve siyasal ideoloji. TODAİE.
• Türkiye İnsan Hakları Kurumu (2013). Başbakanlık insan hakları başkanlığı, tarihçe. http://www.ihb.gov.tr/Hakkimizda.aspx.
• Ünal, F. (2013). Türkiye’de yerel yönetimlerin denetimi ve yerel yönetim ombudsmanı. Savaş Yayınevi.
• Yeldan, E. (2016). Küreselleşme sürecinde Türkiye ekonomisi bölüşüm, birikim ve büyüme. İletişim Yayınları.
• Yıldırım, Ö. (2007). Türkiye’nin sosyo-ekonomik dönüşümü 1800’lerden 1980’e Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalizmle bütünleşmesi. Aralık.
• http://ozgenyildirim.blogspot.com/2007/12/trkiyeninsosyoekonomikdnm1800lerden.html.
• Yıldırım, M. (2010). Modernizm, postmodernizm ve kamu yönetimi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 703- 719.