GÖK İLE YER ARASINDA ‘İNSANÎ NEFS’İ KONUŞMAK: ÂŞIK PAŞA’NIN GARİBNÂME’SİNDE ‘İNSANÎ NEFS’İN HÂLLERİ

Yıl 2022, , 63 - 86, 13.06.2022

Zübeyir Ovacık

https://doi.org/10.21563/sutad.1129965

Öz

Klasik dönem Türk düşüncesinin az sayıdaki kurucu metinlerinden birisi olarak değerlendirebileceğimiz Garibnâme’nin yazarı Âşık Paşa (1272-1332), yaşadığı coğrafyada ve tarihsel kesitte ürettiği düşünceler açısından kritik önemi haiz bir düşünürdür. Anadolu ruhunu kendine özgü bir desenle dokuyan belirli sayıdaki bilge düşünürlerden birisi olan Âşık Paşa, önemli bir antropolojik metin niteliğindeki Garibnâme’de yaşadığı dönemin kozmolojik tasarımıyla doğrudan ilişkili bir insan anlayışı ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda insana yer ile gök arasında bir konum tayin eden Âşık Paşa, nefs, ruh, can, gönül gibi kavramlarla tartıştığı insanı bütünsel tecrübesi içerisinde ele alan bir düşünce dizgesi ortaya koymaktadır. Mevcut çalışma, Âşık Paşa’nın Garibname’de ortaya koymuş olduğu özgün ruh anlayışına felsefi antropolojinin kuşatıcı yöntemiyle dikkatleri çekmeyi amaçlamaktadır. Beden ve ruh düalizmi içerisinde ele aldığı insanın ruhsal gelişiminin bedendeki tezahürlerini tartışan Âşık Paşa, sözün ve iktidarın kaynağına ilişkin de özgün bir bakış açısı ortaya koymaktadır. Âşık Paşa gibi Türk-İslam düşüncesi açısından önemli bir ismin ruh anlayışına odaklanmak, Türk düşüncesi açısından önemli antropolojik verilere ulaşma imkânı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Düşüncesi, Âşık Paşa, İnsan, Nefs, Ruh, Türk İslam Düşüncesi, Âşık Paşa, İnsan, Nefs, Ruh

TALKING ABOUT THE 'HUMAN SELF' BETWEEN THE SKY AND THE EARTH: THE STATES OF THE HUMAN SELF IN ÂŞIK PAŞA'S GARIBNAME

Öz

Âşık Paşa (1272-1332), the author of Garibname, which we can consider as one of the few founding texts of classical period Turkish thought, is a critical thinker in terms of the ideas he produced in the geography and historical section. Âşık Paşa, one of the few wise thinkers who weaved the Anatolian spirit with a unique pattern, reveals a human understanding that is directly related to the cosmological design of the period in which he lived in Garibnâme, which is an important anthropological text. In this direction, Âşık Paşa, who assigns a position to man between the earth and the sky, presents a system of thought that deals with the human in his holistic experience, which he discusses with concepts such as nafs, soul, esprit and heart. The present study aims to draw attention to the unique spirit understanding of Âşık Paşa in Garibname with the encompassing method of philosophical anthropology. Âşık Paşa, who discusses the manifestations of the spiritual development of the human being in the body and soul dualism, also reveals a unique perspective on the source of the word and power. Focusing on the spirit understanding of an important figure in terms of Turkish-Islamic thought, such as Âşık Paşa, offers the opportunity to reach important anthropological data for Turkish thought.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Thought, Âşık Paşa, Human, Nafs, Spirit, Turkish Islamic Thought, Âşık Paşa, Human, Nafs, Spirit

Kaynakça

• Aristoteles. (2018). Ruh üzerine, (Ö. Aygün - Y. Gurur Sev, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Arslan, A. (1999). İslam felsefesi üzerine, Ankara: Vadi Yayınları.
• Âşık Paşa. (2000). Garib-nâme I/1, I/2, II/1, II/2, (Tıpkıbasım, karşılaştırmalı metin ve aktarma), [Haz.] Kemal YAVUZ, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 764/1.
• Bolay, S. H. (2011). Osmanlı düşünce dünyası, Ankara: Akçağ yayınları.
• Mevlâna. (2013). Mesnevi, (D. Örs – H. Kırlangıç, Çev.). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları: 216.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma felsefe sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Dönmez, S. (2015a). Emanet ahlakı, Türk ahlak felsefesine giriş, Adana: Karahan Kitapevi.
• Dönmez, S. (2015b). Keşfedilmeyi bekleyen medeniyet: Felsefenin Batı dışı referanslarına eleştirel bir katkı, Adana: Karahan Kitapevi.
• İbn Sina. (1952). Risale fi ma’rifet en-nefs en-natık ve ahvaliha, (Ahval en-Nefs içinde nşr.: Ahmed Fuad el-Ehvani), Kahire.
• Kut, G. (1991). Âşık Paşa, İslâm ansiklopedisi (C. 4, s. 1-3). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluer, İ. (2000). İlmü’n-Nefs. İslâm ansiklopedisi (C. 22, s. 148-151). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kutluer, İ. (2018). Ruh (Felsefe). İslâm ansiklopedisi (C. 35, s. 193-197). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özden Ö. – Elmalı O. (2015). Yeniçağ felsefesi tarihi, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi
• Özden Ö. (2017). İslâm felsefesi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat
• Özden Ö. (2020). Türk düşünce tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat
• Platon. (2002). Devlet, (S. Eyuboğlu – M. Ali Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ryle, G. (2011). Zihin kavramı, (S. Çelik, Çev.). İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Türker, Ö. (2006). “Nefis” (İslam Düşüncesi). İslâm ansiklopedisi (C. 32, s. 529-531). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ S. (2006). “Nefis” (Tasavvuf). İslâm ansiklopedisi (C. 32, s. 526-529). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.