KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KİRMÂN ŞEHRİ VE ONUNLA İLGİLİ FARİSÎ BİR MECÂZ-I ÖRFÎ: ZÎRE BE-KİRMÂN

Yıl 2019, , 111 - 127, 31.08.2019

Abdulmuttalip İpek

https://doi.org/10.21563/sutad.636697

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk şiirini besleyen malzeme oldukça fazladır ve çeşitlilik arz eder. Söz konusu malzemenin bu denli çeşitlilik arz etmesinde ise Osmanlının siyaset arenasında çok geniş topraklara sahip olması kadar Türklerin İslam dinini kabul etmelerinin de etkili olduğu şüphesizdir. Bu bakımdan Osmanlı şiiri, bir taraftan Osmanlının hâkim olduğu coğrafyanın getirdiği unsurlardan, öte taraftan ise İslam medeniyetinin sunduğu malzemeden beslenmiştir. En yaygın adlandırma ile “divan şiiri” olarak anılan; tarihsel olarak ise XIII. yüzyıldan başlayarak XIX. yüzyıla kadar yaklaşık altı asrı müştemil edebî dönem göz önünde bulundurulduğunda, hemen öncesindeki beylikler dönemi ile Osmanlı bürokrasisinin ilk dönemlerinde Arapça ve Farsçaya karşılık, Türkçenin bir şiir dili olarak işlenip geliştirildiğine şahit olmaktayız. XVI. ve XVII. yüzyıldan itibaren ise Şeyhî, Ahmed-i Dâ’î, Ahmedî gibi Germiyanlı şairlerin şiir dili, Fars şiirinin tesirlerine daha açık hale gelmiştir. Bununla birlikte İranî gelenekten tevarüs eden pek çok husus, Türklerin İslamiyet öncesi dönemine ait olup bu gelenek mazmun, hayal dünyası ve şiir anlayışı bakımından her zaman klasik Türk şiiri üzerinde etkili olmuştur.

Bu makalede de bir İran şehri olan Kirman ve onun klasik Türk şiirindeki kullanımları ile yine bu şehir dolayısıyla Türk şiirinde kullanılmış Farisî bir mecaz olan “zîre be-Kirmân” tabiri, örnek beyitlerden hareketle ve kronoloji göz önünde bulundurularak incelenmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Kirmân, mecaz, Fars şiiri, mazmun, zîre be-Kirmân.

Kaynakça

• AHMED RİF’AT EFENDİ (1299), Lügat-ı Târihiyye ve Coğrafiyye, C.I-VII, İstanbul: Mahmud Beg Matbaası.
• AHMED-İ DÂ’Î (1992), Çengnâme, [hzl. Gönül Alpay Tekin], USA: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.
• AKKUŞ, Metin (1993), Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AKSOYAK, İ. Hakkı (2018), “Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı”, Erişim Tarihi: 2019.04.01, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• ALPASLAN, Ali (1977), Kadı Burhaneddin Divanından Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAZIN, Marcel (2002), “Kirmân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, s.62, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BEYZÂDEOĞLU, Süreyya (1991, Nisan), “Tannâne Kasidesi (Bir Manzum Sefâretnâme)”, Dergâh Edebiyat Sanat Kültür Dergisi, C.II, S.14: 10-11.
• Derleme Sözlüğü (1979), C.XI, (U-Z), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• DURMUŞ, İsmail - ÖZ, Mustafa (2008), “Sahbân el-Vâilî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.35, s.511-512, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERÜNSAL, İsmail E. “Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı”, Erişim Tarihi: 2019.04.01, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• GÜRGENDERELİ, Müberra (2002), Hasan Ziyâ’î Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HARMANCI, M. Esat (2007), Süheylî Dîvân, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNALCIK, Halil (2015), Has Bağçede Ayş u Tarab (Nedîmler Şâiler Mutribler), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• KALKIŞIM, Muhsin (1994), Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAKÖSE, Saadet (2001), Sa’îd Giray Dîvânı (Hayatı, Sanatı, Dîvân Metni), Denizli: Bilal Ofset.
• KONUK, A. Avni (2005), Mevlânâ Celâleddîn Rûmî-Mesnevî-i Şerîf Şerhi C.II, [Tercüme ve Şerh], [hzl. Selçuk Eraydın-Mustafa Tahralı], İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEVİ, A.H.T. (1996), “Kermân (Kermân, Iran)”, International Dictionary of Historic Places, Volume 4, Middle East and Africa, p.413-415, USA and UK: Fitzroy Dearborn Publishers.
• MEVLÂNÂ (1995), Mesnevi I, [çev. Veled Çelebi İzbudak; gözden geçiren: Abdülbaki Gölpınarlı], İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• NÂBÎ (2013), Hayrâbâd, [hzl. Melike Gökcan Türkdoğan-Hamza Koç], Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• NİMETULLAH AHMED (2015), Lügat-i Ni’metu’llâh, [hzl. Adnan İnce], Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ORTAYLI, İlber (2006), Gelenekten Geleceğe, İstanbul: Ufuk Kitapları.
• ÖZER, Osman (1995), Ahmedî Tervîhü’l-Ervâh, Giriş-İnceleme-Metin, C. V, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış doktora tezi).
• ÖZKAN, Nevzat (2018), “Kadı Burhaneddin Divanı’nda Yer Adları”, Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), C.2, S.1: 82-108.
• STEİNGASS, F. (2005), Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ŞEMSEDDİN SÂMÎ (1306), Kâmûsu’l-A‘lâm, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• ŞÜKÜN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat (Gencine-i Güftâr/Ferheng-i Ziyâ), İstanbul: MEB Yayınları.
• TOKMAK, A. Naci (1996), “Hâcû-yi Kirmânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.14, s.520-521, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÜNAL, İsmail Hakkı (2002), “Kirmânî, Şemseddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.26, s.65-66, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ZEBÎHULLÂH-I SAFÂ (2003), İran Edebiyatına Genel Bir Bakış, [çev. Hasan Almaz], Ankara: Nüsha Yayınları